De Nieuwe Stem. Algemeen onafhankelijk maandblad der jongeren

[p. 255]

Albert Hahn

Voor Willy.

En tòch hebben we hem niet genóeg gewaardeerd... Eerst nu hij is heengegaan en wij niet meer dat wekeliks of dageliks contact met hem hebben, eerst nu gaan we beseffen wàt hij was voor ons allen. Al te drukke omgang verhindert nu eenmaal een juiste appreciatie....

Elke week met ‘de Notenkraker’ kwam Hahn bij ons binnen. Elke week weer, jaar in jaar uit. Elke week schonk hij ons iets van zijn kwistig talent, van zijn onuitputtelik rijk genie. En wij accepteerden dat, zoals een mens alles aanvaardt, wat hem bij voortduring geschonken wordt, d.w.z. wij stonden niet elke week geslagen van bewondering en - geluk.... Wij glimlachten om zijn fijnen humor, af en toe alleen voelden wij een brok in de keel om een tragies geval, dat hij met de volkomen volheid van zijn groot hart onder onze ogen bracht.... Maar toch - wij waren al deze dingen te veel gewend en, onweerspreekbaar, wij hebben hem niet genoeg gewaardeerd.

Nu, week aan week, komt nog ‘de Notenkraker,’ maar Hahn is er niet meer. En elke week pijnliker voelen we de grote leegte, die er achter bleef en soms hebben we het nijpend droeve gevoel, dat kinderen hebben, die een vreemde zien plaats nemen in de lieve oude stoel, waar moeder nooit meer zitten zal....

Nu hebben we de tentoonstelling van zijn werk gehad en we zijn langs de muren gedwaald en al die tijd hebben we Hahn weer bij ons gevoeld... waren we tegenover hem van aangezicht tot aangezicht.... en een stille blijheid ving aan ons ganselik te doortintelen van het zachte geluk zijner goede tegenwoordigheid.... En toen we in de vallende schemer buiten kwamen, weg uit het rijke toverland van zijn sterke en zuivere geest, toen waren we bedroefd als om een zwaar afscheid, maar langzaam aan is de stille blijheid weergekomen, mèt het besef, dat hier geen afscheid bestaat, dat wij Hahn toch eigenlik niet verloren, niet verliezen kunnen.. omdat Hahn behoort onder deze, die door goedheid groot zijn en die niet sterven kunnen....

^**^*

Een avond, die in zware deemstering valt over het landschap. Aan de verre kim de laatste vegen licht, de verblekend rosse naschijn van de verzonken zon. Somber en doodsdroef. En op de voorgrond de trieste groep, donker in de schemer: de vermoorde vader, de schreiende moeder en het verbaasde jongetje, dat de vreselike vraag uitspreekt, die het opperste vonnis inhoudt, het woord, waarvoor de wereld der grote mensen het gelaat behoort te omsluieren in rouw en schaamte: ‘Waarom hebben ze vader doodgemaakt, moeder?’....

[p. 256]

Dit is Hahn, de zacht-gevoelige-fijne mens, die is als het kind, dat de vraag uitspreekt: oneindig verbaasd om deze nodeloze wreedheid; de stille, goede peinzer, die het leven zo mooi weet, en overstromend van medelijden en droefenis de mensheid zijn van tranen blinkende ogen verwijtend toewendt en de eeuwige, zware vraag op, bijna schuchteren toon uitspreekt: ‘Waarom?’

De eindeloze zee. Kalm, bijna onbewegelik ligt zij en drinkt de zinkende zwemmers. Een vrouw, de doodsangst op de scherpe trekken, de wijde smeking van het machteloze moederdier in de ogen, heft, zinkend, nog één seconde haar kindje in de krampende handen, boven het gulzige water.... De Lusitania is getorpedeerd en de moeder brengt haar ‘afscheidsgroet aan de beschaving.’

Dit is dezelfde Hahn van daareven. Maar naast zijn diepe droefheid en zijn overstelpende verbazing is een ander gevoel aan 't groeien, en sidderend van verontwaardiging vindt hij het smartelik-sarcastiese woord, dat als een felle zweepslag striemt en nagloeit nog zeer lang, als een brandwond....

Twee monsterachtig gemene typen, die een weerstrevende, geblinddoekte, naakte vrouw bij de handen voortsleuren naar de nabije afgrond.. De menselikheid, naar den ondergang gevoerd door militairisme en diplomatie.... ‘Beulen, waarheen voert gij mij toch?’

Dit is de Hahn, die haat.... Dit is de man, die alle wekere gevoelens heeft weggedrongen uit zijn ziel en die nog maar één grote brand van hevig laaiende haat is. De man, die wil honen en vernietigen, die vormen vindt, en gelaatsuitdrukkingen, die worden tot een symbool van zijn vlammenden toorn. Hij kent geen zachtheid meer, geen medelijden, geen aarzeling.... Hij haat en hij geeselt, de zweep in de vastgebalde vuist, en uit zijn strak gelaat schiet het vuur van een tomeloze haat.... Maar zie.... zie naar de figuur van de menselikheid en besef, dat de diepste grond van deze machtige haat, een zeer wijde en zeer edele liefde is....

Daar is de dood, half zittend tegen een verbrokkelde ruïne, de sombere mantel in prachtige draperie geslagen om de rammelende schonken, de schrikkop met de fel-brandende oogholte en de gruwelik-spottende grijns van de brede muil half uit de plooien opgeheven. Hij speelt de viool voor de dodendans van het nieuwe offensief.... En aan de horizon, in wondere kleuren, laait de geweldige brand, wentelen de monsterlike gaswolken nader, staan de rode sterren van de barstende granaten in de lucht.... Kleine zwarte figuurtjes rennen naar de loeiende hel, die daar brandt en wacht op de offerande.... En de dood, in spottende beheersing, speelt het hoge wijsje van de danse macabre....

Dit is Hahn, de grote fantast. De schepper van ontstellende spookgestalten, die voor je geest blijven dolen en worden tot visioenen van verschrikking en smart. Dit is de Hahn, die boven alle gevoelens van verontwaardiging en haat uit, met hooghartig gebaar, uit de wondere diepten van zijn geest de fantastiese gestalten van zijn dromen oproept. ter lering van de dwaze wereld, die eerst langs krasse symbolen heen nadert tot het louterende inzicht van zijn eigen ellendige stompzinnig-

[p. 257]

heid. En zijn geniale hand grijpt deze visioenen en maakt ze tot wat ze zijn geworden. Want het is niet het symbool zelf, noch de groepering. Het is, hier, de grijnzende kop van den Dood, het is dat fel-glariënd oog, het zijn de spottende handen, het is de kleur, de met weerstrevende verbazing slaande kleur van die lugubere brand daarginds....

***

En dan is daar nog zoveel, dat onze bewondering en onze liefde vraagt. De portretten, de geniale caricatuurkoppen, de uiteen-gerekte of in elkaar gedrongen snuiten, met de brede vegen zwart en bruin, die worden tot zuiver licht.... de prachtige affiches, de herkuliese arbeider met zijn rood hemd, als een vlam van geestdrift.... En daarmee komen we tot de kern van Hahns grote ziel, tot de kern van zijn sterke geest, tot Hahn de socialist.

Want nergens is Hahn groter, dieper, fijner geweest, dan in zijn zuiver socialisties werk. Dit grote talent, dat in de wereld had kunnen worden wat het wou, in elke kring, heeft zich geketend aan de zaak van de ‘beledigden en vernederden,’ geketend met de onverbreekbare ketenen van zijn hartstochtelike liefde, van zijn alles terzijde dringend rechtvaardigheidsgevoel, van zijn brandende geestdrift.... en in deze schone ketenen heeft hij zich de ware vrijheid bevochten, zich roem en eerbied verworven tot bij zijn felste tegenstanders.

Hahn werd gedreven door een waarlik evangeliese liefde, die hem opvoerde tot de hoogste potentie in alle gevoelens, die hem doorstroomden. Deze wijde, alles omarmende liefde heeft hem in staat gesteld te haten zoals hij deed: onmeedogend en met de heftige drang om te verpletteren onder zijn haat; door deze liefde kwam hij tot de wetenschap van het bijtende sarcasme, van de diep-wondende hoon, van de schrijnende ironie; door deze liefde won hij de absolute eenzijdigheid, die schoonheid werd en kracht door de genade dezer rijke liefde, waar zij elders bekrompenheid blijkt, lelikheid en zwakte.

Hij heeft de politiek van zijn partij met kracht en vernuft gediend. maar meer nog dan de partijpolitiek heeft de ideële gedachte van algemene mensenliefde zijn grote gaven tot zich getrokken. En allen, die spraken voor reactie en behoud, allen, die niet wilden meewerken aan den voortgang van de evolutie, zoals hij die zag, allen die streden tegen zijn diep en heilig geloof in het socialisme, hoe heeft hij ze gehaat en ze met zijn haat vervolgd.

Hoe heeft hij Kuyper gehaat! En toch ook, ondanks zichzelf, wel bewonderd, in onwillekeurige erkenning van Kuypersgroteeigenschappen. In ‘Abraham de Geweldige’ zit veel haat, maar er zit ook veel bewondering in. En in de plaat ‘Als de kinderen groot worden,’ wat een grandioze minachting voor de minderwaardigen, die een waarlik grote hebben vervangen en in blinde zelfoverschatting hun meester niet meer herkennen.... Daar zijn twee gevoelens aan 't woord: het triomfantelike besef van de nederlaag des gehaten Kuypers, maar daaronder leeft toch ook een stil meegevoel voor de man, die Hahn, zelf groot, zijn geheime bewondering niet onthouden kon.

Hoe prachtig ook, dat verschil in Hahn's behandeling van Kuyper en Heemskerk. Kuyper heeft hij gehaat, diep en machtig; hij heeft hem bestreden met aanwending van àl zijn energie, van zijn beste krachten,

[p. 258]

van zijn vlijmendste wapenen. Hij wist, dat met deze tegenstander niet te spotten viel, dat hij alle aandacht, allen ernst vroeg, het volle kwantum van haat en energie. En hij spaarde hem die niet....

Hoe geheel anders stond hij tegenover Heemskerk, de lollige Theo van het ‘jolige kristendom.’ Deze tegenstander heeft hij nooit serieus genomen. Komend vlak na Kuyper was hij het kleine mannetje, dat met kleine middelen werkte. Hahn achtte hem niet, heeft hem ook nooit in de diepste verborgenheid van zijn hart gevreesd, hij heeft hem aldoor uitgelachen. Hij zag hem als een kwasterig, grappenmakend en niet geheel betrouwbaar komediant. Hij geloofde niet aan Heemskerk, zoals hij geloofde aan Kuyper. En daarom nam hij hem overal in 't ootje, tekende hem maar altijd als een geestige lachebek met olike glimlichtjes in z'n ogen, vrolik krullende snorrepunten en waaiende, losbollige kuif.... Gaf steeds duidelik zijn mening omtrent deze staatsman: ‘ongevaarlik’..

Hahn heeft ongetwijfeld veel geleden onder het scheppen van dit prachtige, rijke en diepe werk. En alleen het scheppingsgenot moet hem een vergoeding geweest zijn voor de smarten van zijn diep medelijden, voor de weemoed van zijn groot verlangen, voor de pijn van zijn schroeiende haat, voor de walging van zijn grondeloze verachting, voor de wanhoop van de ontzettende ellende, die hij zo menigmaal in enkele schrille lijnen beeldde.... En toch, altijd, is hij boven alle kleinere aandoeningen uitgedragen door zijn onverwoestbaar idealisme, dat hem geloven deed en arbeiden. Geloven aan de blijde dag, die eindelik zou opgaan over deze duistere wereld van ellende en smerigheid. Arbeiden voor de verbreiding van zijn hoog en sterk geloof.... Hoe dikwels heeft ie ons aan den einder de stralende dageraad getoond, met schitterende, wijdopen ogen van verrukking en geestdrift.

Dit sterke geloof, deze blijde verwachting, deze machtige geestdrift, hij bracht ze door zijn krachtige kunst in de huizen van het volk, dat hij liefhad en waarvoor hij streed. Wie zal zeggen hoeveel geluk en levengevende hoop deze kunstenaar gebracht heeft in het trieste bestaan van de grauwe slovers, die zijn kameraden waren, wier wijze en goede broeder hij was en zijn wou? En is er zuiverder, schoner taak voor een kunstenaar te bedenken dan geluk en verwachting-van-schoonheid te brengen aan hen, die deze zeldzame gaven het meest behoeven?

Hahn is vroeg van ons heengegaan, veel te vroeg. Maar hij heeft gearbeid zo lang het dag was en, bij God, hij heeft overwonnen! De liefde van zijn kameraden, de bewonderende eerbied van zijn tegenstanders, het geloof aan zijn eerlikheid en het diepe besef van zijn waarachtigheid.. wel, wie dit achterlaat in de harten van hen, die blijven, hij heeft niet tevergeefs geleefd.

Met Hahn is een fijn kunstenaar heengegaan, een sterk werker voor de partij, een edel strijder voor de idee van het socialisme en, bovenal, een groot en goed mens. Hij zal niet vergeten worden....

A.M.