De Nieuwe Stem. Algemeen onafhankelijk maandblad der jongeren

[p. 122]

Bespiegelingen van een jeugdigen grijsaard

Man en vrouw

Voor den man is de vrouw als het ware het laatste atoom, dat al de reeds aanwezige samenstellende bestanddeelen van zijn leven plotseling doet samenworden tot een vast en harmonisch geheel.

* _* *

Voor de vrouw is de man het eenige en absolute, het onbewust, maar smartelijk begeerde, dat eensklaps de wijde leegte van haar jongemeisjesziel, waarin ze duizelend en met vreemde pijn schouwde, volkomen vult en al haar verontrustende droomen, haar vage verlangens en haar enerveerende vermoedens stil legt in de rustige zekerheid, dat alles nu wel zal in vervulling gaan.

* _* *

Wie in de diepste verborgenheid van het hart der vrouw, die hij liefheeft, iets anders vindt, dan het geïdealiseerde beeld van zichzelf, kan elke hoop op een dragelijk samenleven met haar opgeven.

* _* *

Wie er alleen zichzelf in verhevener verschijningsvorm vindt, voelt zich teleurgesteld (een cultuurverschijnsel), maar gestreeld in zijn ijdelheid (een natuurverschijnsel). En dit laatste is genoeg, om alle gevoel-van-ongelukkig-zijn te verzachten tot een niet-onaangename weemoed.

* _* *

De vrouw is niet veeleischend: zij vraagt van het leven alleen wat liefde en kinderen.

Maar wordt, op welke wijze dan ook, deze gelukkige enkelvoudigheid in haar verstoord en verwoest, dan kunnen al de schatten van hemel en aarde te zamen haar veeleischendheid niet tot op een duizendste voldoen. Het prachtige bijbelwoord: ‘Want wat batet een mensche, soo hij de geheele werelt gewint, ende lijdt schade zijner ziele?’, lijkt voor haar in zijn vreeselijkste beteekenis geschreven.

* _* *

De vriendschap tusschen mannen wordt door een kaakslag, in drift gegeven, niet gedood, noch zelfs noodzakelijk minder van gehalte. De beleediging kan worden vergeten en, volkomen, vergeven; er is geen

[p. 123]

valschheid in den handdruk der verzoening, en na korten tijd kan er, zonder gevaar voor onaangenaamheden, glimlachend gesproken worden over het fatale incident.

* _* *

De vriendschap tusschen vrouwen - als die überhaupt bestaanbaar is! - wordt door een kaakslag onherstelbaar gebroken. Ze slaat om in een schrijnende haat, die nooit volkomen slijt. Door conventie gedwongen, kan een verzoening tot stand komen, maar immer blijft er een gevoel van brandende beleediging. En nog na jaren kan een geringe toespeling de tranen van spijt in de oogen der geslagene doen springen.

* _* *

De man, die een slag in het gezicht krijgt van de vrouw, die hij liefheeft, kan haar nooit meer met de oude oogen van teederheid aanzien. Nooit vergeeft hij haar ten volle deze opperste krenking van zijn majesteit, en geen jaren van toewijding zijn in staat volkomen den smaad uit te wissen, die zijn ziel-van-man leed.

* _* *

De vrouw, die een slag in het gezicht krijgt van den man, dien ze liefheeft, schreit zich van wanhoop bijna de oogen blind. Maar spoedig na de grievende vernedering is diep in haar ziel al de neiging tot vergeven, en in haar verholen blikken keert de oude genegenheid terug, verhoogd met den glans van een nieuw gevoel, dat nauw verwant schijnt aan bewondering. Geleidelijkerwijs slijt alle spijt over de ondergane krenking weg uit haar hart, en haar liefde wint aan omvang en diepte door haar verdeemoediging onder de sterke hand, die haar sloeg.

* _* *

Het ‘huwelijk’ zooals onze maatschappij dat kent, is een volslagen misverstand, en al de eeuwen, die deze instelling reeds leeft, hebben een bizonder onaangenaam soort ontaarding in onze gevoelens-van-liefde doen ontstaan, die aanleiding geven tot de betreurenswaardige conflicten, waarvan hieronder gesproken wordt.

* _* *

Een man verwacht, na de bruiloft zijn verloofde niet meer te zullen herkennen in zijn vrouw. Dit is even redeloos als te verwachten, dat het water eener rivier aan gene zijde van een brug anders zijn zal, dan vóór die plaats.

* _* *

Wie niet meer verwacht na z'n huwelijk zijn verloofde zich te zien openbaren als een geheel nieuw wezen, vol onbekende, maar vagelijk en langdurig gedroomde, en niet minder vurig begeerde dingen, trouwt haar niet.

Dit is dwaas. Want hij had de schoonste kans op een gelijkmatig, rustig leven, zonder heerlijke, passioneele momenten weliswaar, maar ook zonder schokkende teleurstellingen.

* _* *

[p. 124]

Een huwelijk, dat begonnen wordt in de wederzijdsche verwachting van een wonder, verkeert zich in een hel.

* _* *

De beste kans op een gelukkig huwelijk geeft de vereeniging van een man, die geen idealen meer heeft, met een vrouw, die er nog geen enkel heeft verloren.

* _* *

De ‘wittebroodsweken’ vormen de tijd van de fijnste tooneelspeelkunst en de meest douloureuse wanhoop der ziel. Achter elke der talloos vele liefkozingen verbergt zich angstig de trieste vraag: ‘Is dat nu alles?’

* _* *

Deze overdreven vele liefkozingen in de wittebroodsweken zijn zoovele smartelijke pogingen om een bijna onoverwinnelijk-wordenden afkeer voor elkaar te verbergen en te boven te komen. En onder den ijzeren drang der noodwendigheid hebben deze pogingen veelal succes.

* _* *

Gewoonlijk wacht men in den eersten huwelijkstijd met elk uur een met blijde verbazing slaande openbaring. Men meent daar recht op te hebben en zou haar, indien ze kwam, zeker beschouwen als de natuurlijkste zaak van de wereld.

Maar natuurlijk gebeurt er niets van dien aard. Dit te aanvaarden zonder een kreet van pijn en vooral: zonder wrok, is de plicht van den wijsgeerigen mensch.

* _* *

Als na dagen en weken wachten en nauwlettend speuren en luisteren, de jonge echtgenooten ontdekken, dat ze elkaar niets meer te openbaren hebben, dat ze al niet lang voor hun huwelijk wisten, hebben zij hun eerste teleurstellende huwelijkservaring beet. En door een gering gebrek aan wijsgeerig inzicht van een der partijen kan reeds deze eerste desillusie noodlottig worden.

* _* *

Hoe langer een verloving duurt, hoe dieper men verzinkt in een verwarrenden droom, waarin werkelijkheid en verbeelding, mogelijkheden en verlangens ononderkenbaar dooreen zich mengen.

De dag na het huwelijk begint het ontwaken, dat, indien man en vrouw niet zeer eerlijk en zeer moedig zijn.... smartelijk lang kan duren.

* _* *

En zoo blijkt après tout het huwelijk iets als het steenenkloppen: een afmattende bezigheid, waaraan men spoedig went of - bezwijkt.