De Nieuwe Stem. Algemeen onafhankelijk maandblad der jongeren

[p. 35]

Van vertalingen en vertalers

Dit wordt een vaste rubriek, die naar ik hoop, nuttig werk zal doen. Want op geen enkel gebied heerst zoveel misverstand en onverstand, als op het gebied van vertalingen. Ik heb mij voorgenomen, zo mogelik elke maand één vertaling onder handen te nemen en deze schandelike prulleboel, deze infame smeerlapperij van ons vertaalsysteem, dat niet anders dan ‘commercieel’ genoemd kan worden, aan de kaak te stellen. Wie weet, misschien helpt het een beetje,

Het Duel, Roman uit het hedendaagsche Russische Officiersleven, door A. Koeprien. Vertaling van S. van Praag.

Het is een mooi boek, deze roman uit het officiersleven, maar het is beroerd vertaald. Er zitten prachtige gegevens in omtrent de moordende verveling, de gemene depravering, de gevaarlike machtswaanzin, die bij het militaire systeem horen als de rook bij het vuur, maar het boek is allerellendigst vertaald. De persoon van de zwakke idealist, die Romaschow heet, is zeer fijn, zeer gevoelig en met de zachte weemoed, die men zelf-ironie noemt, geschapen, maar o, wat is dat boek schandelik slecht vertaald! De lamlendige geest van sleur, de smerige intrigetjes, de gruwelike vergroving van de officierswereld in een provinciestadje is prachtig en geestig en met een hart vol droefheid gegeven, maar het boek is allermiserabelst vertaald!

Het zou een waar genot zijn, dit boek te lezen, want het is groot van menselikheid, van toorn en medelijden, maar alle genot wordt vergald door de belachelike, de kinderachtige, de door en door slechte vertaling van deze heer S. van Praag.

En daarom wil ik een enkel woordje spreken tot deze heer S. van Praag. Ik denk wel niet, dat ie me volkomen begrijpen zal, maar het kan tòch z'n nut hebben misschien - voor anderen.

Meneer S. van Praag dan, het is niet de eerste maal dat ik mij geërgerd heb aan uw - het is moeilik, dit werk met een enkel woord te kenschetsen - aan uw onpasselik makend bedrijf. U hebt ook een paar prachtige werken van de fijne Andrejew verknoeid, verprutst, verminkt, bedorven. Als u vertaalt, meneer S. van Praag, dan overspuwt u het werk met het slijm van uw domheid, uw litteraire domheid. U smijt er de stenen van uw onkunde, het slijk van uw machteloosheid, de onwelriekende afval van uw zonderling vals taalgevoel overheen. En als dan, meneer S. van Praag, de lezer nog een zekere min of meer goede of juiste totaalindruk van het oorspronkelike werk krijgt, dan is dat niet door, maar ondanks uw vertaling, ondanks uw - ik neem volgaarne

[p. 36]

aan: moeizame - arbeid. Omdat het glanst en schittert van geest en schoonheid dwars door de onsmakelike smurrie heen, die u er overheen gestort hebt met uw ‘vertaling.’

Want, meneer S. van Praag, ik wil u wel geloven, als u zegt, dat u zo goed Russies kent. Ik feliciteer u daarmee en ik wou, dat ik het ook kende. Maar dat interesseert mij toch maar matig, want u hebt een kwaal, die door deze kwaliteit niet geneutraliseerd wordt. Begrijpt u me al een beetje?

Iemand, die een vertaling in 't Hollands maakt, die moet, behalve de vreemde, ook de Nederlandse taal kennen. Dat klinkt toch niet vreemd? Dat is toch geen overdreven, geen aanmatigende eis, wel?

Nou, meneer S. van Praag, ik weet niet, wat voor een landsman u is, maar ik geef u mijn woord als Hollander, dat het taaltje, door u voor Nederlands uitgegeven, bedroefd weinig op Nederlands lijkt. Op wat wij, kunstenaars, wij letterkundige kunstenaars, begrijpt u? Nederlands noemen. Het is een zonderling koeterwaals. Misschien is het voldoende voor correspondentie met uitgevers, daar heb ik geen verstand van, maar in de vertaling van een kunstwerk mag het niet voorkomen. Het lijkt me soms, meneer S. van Praag, dat u een beetje dronken wordt als u zit te vertalen, dronken van uw eigen gewichtigheid, niet van hartstocht voor de schepping, die u te ‘reproduceeren’ zit, versta mij goed. En met uw beneveld verstand hebt u dan geen contrôle meer over wat u schrijft en vooral niet over het verband met wat u pas geschreven hebt. ‘Schrijven’ dan bij wijze van mechaniese bezigheid, ziet u, want wat wij schrijven noemen, meneer S. van Praag, wel, dat kunt u natuurlik absoluut niet. De misère begint al in uw voorlichterige ‘Voorrede.’ Ik licht er op goed geluk een zin uit:

‘Schaart Koeprien zich hier niet welbewust in het gelid van Gorki en de zijnen en wie ter wereld zou het invallen op hen het l'art pour l'art van toepassing te laten zijn.’

Ziet u, dit zijn wel Nederlandse woorden over 't algemeen, maar, meneer S. van Praag, daarom is het nog geen Nederlands. En zeker geen taal, die u ons moet voorzetten in uw kwaliteit van - vertaler. U moest u voortaan maar bepalen tot vriendschappelike correspondentie - o, niet met mij - dan mag u zoveel koeteren als u verkiest, maar zodra u uw neus buiten de deur steekt met dit geleuter, gare à vous!

Meneer S. van Praag, u kunt dus geen Hollands schrijven. En toch vertaalt u kunstwerken. Uit het Russies nog wel. U beseft natuurlik niet de fijne, de bijna niet aanwijsbare logica, die het woord aan de stemming, het beeld aan de atmosfeer van een zin, van een periode bindt. Dat is uw goed recht, hoor, u is geen kunstenaar. Maar het bestaat en eigenlik, ziet u, eigenlik moest dat alles óverkomen bij vertaling. En dat verstaat u ten enemale niet, dat kunstje. En daarom, meneer S. van Praag, u moest er nu maar uitscheien met vertalen, want u wordt langzamerhand hinderlik, weet u dat wel?

Om u uw zin te geven, zal ik een fragmentje uit uw vertaling overschrijven en daarin een paar woorden onderstrepen en een paar opmer-

[p. 37]

kingen tussen haakjes plaatsen. Misschien lukt het mij, uw slaperige ogen voor een enkel moment open te krijgen, zodat u uw eigen bespottelike minderwaardigheid zien kunt:

‘Bij een trog op de grond lag (Koeprien bedoelde natuurlik: Op de grond lag bij een trog) een groot roseachtig Yorksch zwijntje. (Dit is een groot stommiteitje, hoor!)
De overste (eerst was het een majoor) stond in een leeren Zweedsche jas bij het venster met zijn rug naar de deur gekeerd en zoo merkte hij niet eens, dat Romaschow binnen kwam. Hij was druk bezig met een glazen (och kom?!) aquarium, waar zijn arm tot op zijn elleboog instak (in stak, bedoelt u waarschijnlik?) Romaschow moest tweemaal luid kuchen, voor hij (wie?) zijn lang, baardig gezicht met den ouderwetschen bril van schilpadleer omdraaide.’

Zo strompelt en struikelt die meneer S. van Praag maar door, en tracht ons ondertussen allerlei rarigheden wijs te maken. ‘Glazen aquariums’ en ‘brillen van schildpadleer,’ nee erger: ouderwetsche brillen van die delfstof, wil ie ons doen slikken, de grappenmaker, maar we hebben ‘em in de gaten! We laten ons door deze gladde jongen niet vernikkelen! We zijn geen uitgevers!

Meneer S. van Praag, ik waardeer uw ijver en uw kennis van de Russiese taal. Waarachtig, zonder gekheid, u is een knappe man en God weet tot welke grote dingen het lot u nog voorbestemd heeft. Maar er is er één - misschien het enige - ding waarvan u absoluut geen begrip heeft, en dat is de litteratuur, zelfs de vertaling. En daarom: handen thuis asjeblieft!

Kijk es, ik schrijf dit scheldpraatje om u onmogelik te maken, daar kom ik rond voor uit. Ik vind, dat de uitgevers nou eindelik maar eens naar een nieuwe vertaalwijze moeten omzien. Misschien zou het mogelik zijn, u bij uw ‘werk’ een deskundig (d.w.z. een taalgevoelig) opzichter te verschaffen, die een beetje orde bracht in de allerwonderlikste chaos van uw wanhopig dooreenspartelende woorden. - Maar dat zijn ten slotte mijn zaken niet. Ik zit hier alleen als een soort zedepolitie voor de litteratuur te spelen en ik geef u de raad, uit mijn vingers te blijven. Want als u zo doorgaat, ik verzeker het u, dan zal ik u overal achterna zitten. Ik zal uw werk uit mekaar scheuren en zo belachelik maken, dat geen uitgever gek genoeg meer is, om u werk te verschaffen. Want wij Hollanders zijn nu wel de Chinezen van Europa, maar zo langzamerhand krijgen we toch te veel piëteit voor de wereldlitteratuur om toe te staan, dat de eerste de beste flauwe knoeier een Russies kunstwerk verfloddert en ons zijn misbaksel als een ‘vertaling’ onder de neus duwt.

U is niet de enige half misdadige flodderaar onder de vertalers, helaas. Troost u daarmee: u krijgt gauw gezelschap in dit hoekje, dat beloof ik u. Maar beter is het - voor u zelf, voor ons en voor de litteratuur - als u zich bij het publiek verontschuldigt en belooft, dat u het nooit meer doen zult.... meneer S. van Praag!

A.M. de Jong.