Nieuw Letterkundig Magazijn. Jaargang 32

[p. 104]

Pedofilie als geaardheid, thema of publiciteitsstunt?
De jongejongensliefde van Boudewijn Büch (1948-2002)
Eva Rovers

In 1976 publiceerde Boudewijn Büch zijn debuutbundel Nogal droevige liedjes voor de kleine Gijs, waarin hij zijn onmogelijke liefde bezong voor jonge jongens. In zijn tweede bundel die een jaar later verscheen, staat echter een aantal gepassioneerde gedichten voor een vrouw genaamd Bernadette. Ook in zijn dagelijkse leven werden perioden van diepe wanhoop over zijn pedofilie afgewisseld met hartstochtelijke relaties met vrouwen. Waren die relaties een manier om zijn liefde voor jonge jongens te verbergen, of viel er niets te verbergen en was zijn pedofilie een dichterlijke vrijheid waarmee hij zijn existentiële wanhoop kon uitdrukken en zijn oeuvre van een thema voorzag? Misschien was die pedofilie zelfs niets anders dan een ver doorgevoerde publiciteitsstunt.

Hoort seks thuis in een biografie? Zelf hanteer ik de stelregel: als een gegeven inzicht geeft in een persoon en hoe hij zijn ‘claim to fame’ heeft bereikt, dan hoort het thuis in de biografie. Vaak is seks zo'n gegeven, al is het maar omdat geaardheid een bepalende factor is voor een identiteit en omdat seksuele escapades een leven of loopbaan ingrijpend kunnen veranderen. Dat wil niet zeggen dat iedere bedpartner besproken hoeft te worden, maar de beschrijving van een of enkele liefdesrelaties geeft minstens zoveel reliëf aan het karakter van de gebiografeerde als zijn zakelijke of artistieke prestaties. Menig kind of kleinkind aan wie toestemming wordt gevraagd inzage te geven in dagboeken of persoonlijke correspondentie, gruwt echter bij het idee dat het liefdesleven van zijn familielid uit de doeken wordt gedaan. Die weerzin geldt vaak ook voor de gebiografeerde zelf; zie de commotie rond de biografie van Reinbert de Leeuw, die liever had gezien dat zijn persoonlijke leven helemaal buiten beschouwing was gelaten (wat de vraag doet rijzen wat hij dan onder een biografie verstaat - maar dit terzijde). De houding van Boudewijn Büch is aan deze schroom diametraal tegengesteld. In brieven, gedichten en interviews maakte hij geen geheim van zijn seksuele voorkeur. Maar dat maakt de beschrijving en duiding ervan niet eenvoudiger. Integendeel.

De uitgestotene

In 1974 schreef Büch, vijfentwintig jaar oud, aan zijn boezemvriend Peter van Zonneveld: ‘Ik leef in een multilaterale liefdeswereld en ik ken mijn plaats niet meer. [...] Mijn seksuele identiteit wordt steeds onduidelijker.’¹ Een paar maanden eerder was een eind gekomen aan de stormachtige relatie met zijn vriendin Karlijn. Sindsdien begon hij toe te geven aan gevoelens die hij, zo schreef hij aan zijn vriend, tot dan toe had weten te onderdrukken. Naar eigen zeggen had hij een seksuele afkeer van het volwassen lichaam en was hij gedoemd om op kleine jongens te vallen.²

1 Archief Van Zonneveld: brief Boudewijn Büch aan Peter van Zonneveld, 4 januari 1974.

2 Idem, 6 februari 1974.

[p. 105]

Boudewijn Büch in 1974. Foto Peter van Zonneveld.

Büch kon niet naar spelende buurjongens kijken zonder bevangen te worden door een mengeling van jaloezie en melancholie. In zijn dagboek schreef hij: ‘Ik ben zo groot bij alle kleine jongens. Ze kunnen rolschaatsen en fietsen tot ze hijgen [...] Ik zou willen dat ik kleiner was. De kastanjes uit de bomen gooien en vechten in het duin met de jongens van wie ik de namen niet meer ken.’³ Ook uit tientallen andere passages schreeuwt het verlangen om weer een jaar of tien te zijn, die magische leeftijd tussen kindertijd en puberteit. Maar een expliciet seksuele lading komt uit die passages niet naar voren. Dat gebeurde wel wanneer Büch met vrienden over deze jongens sprak. Dan vertelde hij wanhopig over de onmogelijke liefde die hij bijvoorbeeld voor het zoontje van de slager voelde en het onbegrip en de afkeuring die dat in zijn omgeving tot gevolg had. Hij voelde zich een uitgestotene die door maatschappelijke kleingeestigheid beknot werd in het meest essentiële van het leven: de liefde.

Vergeleken met het huidige verkrampte debat over pedofilie en pedoseksualiteit, was er midden jaren zeventig van kleingeestigheid echter weinig sprake.⁴ Eerste Kamerlid Edward Brongersma van de PvdA was zowel binnen de politiek als in de media een pleitbezorger van seksueel contact tussen volwassenen en minderjarigen als het kind daarmee instemde.⁵ Ook andere partijen waren van mening dat pedoseksualiteit niet langer strafbaar zou moeten zijn; zo loodste vvd-minister Frits Korthals Altes in 1985 een voorstel door de ministerraad dat seksuele omgang toestond tussen volwassenen en jongeren vanaf twaalf jaar.⁶ Toch was pedofilie geen geaardheid waarmee men te koop liep. Het voorstel van Korthals Altes bijvoorbeeld stuitte onmiddellijk op veel maatschappelijk verzet en werd daarom niet bij het parlement ingediend.⁷ Büch besefte dan ook terdege dat zijn jongejongensliefde, zoals hij het zelf noemde, in de praktijk nog steeds taboe was. Precies dat besef maakt de duiding van zijn pedofilie lastig. Want op het gevaar af dat ik de verdenking op me laad dat ik Büch wil vrijpleiten van een van de grootste taboes van deze tijd, heb ik mijn twijfels bij die geaardheid.

3 Letterkundig Museum / 1bbu / Persoonlijke documenten / Dagboeken / Map 2: 2 februari 1970.

4 Pedofilie en pedoseksualiteit worden vaak onterecht als synoniemen gebruikt; bij pedofilie is er sprake van seksuele aantrekking tot kinderen, maar dit blijft beperkt tot verlangens en fantasieën. Bij pedoseksualiteit is er sprake van seksuele handelingen tussen een volwassene en een kind. Voor een uiteenzetting van deze begrippen, zie: John Humblet, De oorverdovende stilte. Omtrent pedofilie: het gepolariseerde debat voorbij. Antwerpen/Apeldoorn, 2007. In het geval van Büch hanteer ik de term pedofilie, omdat het seksuele verlangen naar kleine jongens centraal staat en er - voor zover ik kan nagaan - geen sprake is geweest van seksueel contact.

5 Zie bijvoorbeeld de artikelenreeks ‘Over pedofielen en “kinderlokkers”’, die Brongersma in 1975 publiceerde in Intermediair en zijn optreden in 1978 in het vara-praatprogramma van Koos Postema Een groot uur U.

6 Sarah Verroen, ‘De kindervriend’. In: De Groene Amsterdammer, 11 september 1996; zonder auteur, ‘Wijziging strafbepalingen bij zware zedendelicten’. In: Nederlands Dagblad, 5 november 1985.

7 Zonder auteur, ‘Kamerleden tegen grensverlaging seksuele omgang met kinderen’. In: De Telegraaf, 7 november 1985.

Droevige liedjes

Die twijfel komt onder meer voort uit de strategische manier waarop Büch zijn vermeende pedofilie inzette. Zowel in zijn persoonlijke leven als in zijn poëzie gebruikte hij deze als een metafoor om de wanhoop, depressie en eenzaamheid uit te drukken die hem in deze periode tartten. Om aan zijn vrienden duidelijk te maken dat hij niet zomaar een beetje zwaarmoedig was of leed aan iets banaals als liefdesverdriet om een vriendin, vertelde hij over zijn gekmakende liefde voor ‘de heerlijke prinsen van jongensland’.⁸ Hij vermoedde dat zijn vrienden het niet zouden wagen om zijn verdriet weg te wuiven met een relativerende opmerking en dat ze na het horen van zijn noodlottige relaas hem meer steun en aandacht zouden schenken dan wanneer hij met een meer alledaags drama bij hen had aangeklopt.

Ook in artistieke zin bewees de pedofilie zijn nut. Sinds de middelbare school had Büch de ambitie om een groot dichter te worden. Een romanticus in hart en nieren, was hij ervan overtuigd dat poëzie

8 Archief Van Zonneveld: brief Boudewijn Büch aan Peter van Zonneveld, 15 mei 1973.

[p. 106]

Met Peter van Zonneveld, in 1975, ten huize van Boudewijn Büch. Foto Peter van Zonneveld.

het resultaat was van ‘the spontaneous overflow of powerful feelings’, zoals Wordsworth het ooit formuleerde.⁹ Hij beschouwde een tragisch leven dan ook als een voorwaarde voor goede poëzie. Het probleem was echter dat zijn leven niet buitengewoon tragisch was, wat als bijkomend nadeel had dat hij geen overkoepelend thema kon vinden dat zijn los fladderende gedichten tot een oeuvre smeedde. Daarom dwong hij het leven in de juiste vorm. Novalis had tenslotte geschreven dat de wereld geromantiseerd moest worden; Büch begon met zichzelf.

Op een avond in april 1974 ging hij bij zijn vrienden Gijs en Evelien eten. Daar bleek nog een tweede gast aangeschoven te zijn: een dertienjarige buurjongen, die ook Gijs heette. Boudewijn herdoopte hem onmiddellijk tot Gijsje, om hem te onderscheiden van ‘Grote Gijs’. Dat was ook het enige waartoe hij in staat was, want hij kreeg geen hap meer door zijn keel bij het aanschouwen van deze jongen met zijn ‘Mick Jagger smoeltje’.¹⁰ Hij kwam woorden tekort om te omschrijven wat dit kereltje met hem deed: ‘iedere hap van hem vervulde mij met de allerhoogste geilheid, bij het toetje stikte ik bijna.’ Gelukkig vertrok kleine Gijs direct na het eten om met een vriendje te gaan spelen, Boudewijn ontredderd achterlatend.

Nog diezelfde avond schreef Büch een aantal korte gedichten over Gijs. In de weken die volgden kwam een ware verzenvloed op gang. Ieder gedicht stuurde hij naar zijn mentor, Harry Prick, conservator bij het Letterkundig Museum. Prick voorzag deze ‘droevige liedjes’ niet alleen van uitgebreid commentaar, hij bracht Büch in de zomer van 1975 ook in contact met Martin Ros van De Arbeiderspers, die bereid bleek de gedichten uit te geven. Inmiddels was het leven van Büch, en daarmee zijn thematiek, drastisch veranderd. Hij was smoorverliefd geworden op een prachtige vrouw, genaamd Bernadette, die Gijsje van zijn troon stootte en de rol van muze overnam. Met gevoel voor zelfspot schreef Büch aan Van Zonneveld: ‘We zullen de paedofylie maar vergeten, dat was een beetje een uitgebreid grapje.’¹¹

9 William Wordsworth, Lyrical Ballads, With Other Poems. In Two Volumes. Biggs & Co., Bristol, 1800. Lyrical Ballads verscheen oorspronkelijk in 1798, maar het citaat is afkomstig uit het voorwoord bij de tweede editie uit 1800.

10 Archief Van Zonneveld: brief Boudewijn Büch aan Peter van Zonneveld, 29 april 1974.

11 Idem, 1 mei 1975.

[p. 107]

De kinderlokker vertelt

Maar grapje of niet, Büch wist dat hij met dit thema opzien zou baren en dat was precies de bedoeling. Hij verkneukelde zich bij de gedachte dat zijn Nogal droevige liedjes voor de kleine Gijs zouden inslaan als een bom. Wat hem betrof, kwam op de achterkant van de bundel een foto van hem, gezeten op een bakfiets waarvan de bak uitpuilde van de kleine jongetjes terwijl woedende agenten hem achterna zaten, en werd het omslag voorzien van een buikband met daarop de tekst: ‘De kinderlokker vertelt.’¹² Zover zou het niet komen, maar Büch wist niettemin de aandacht voor zijn bundel te vergroten door in interviews te suggereren dat zijn Gijsjegedichten een autobiografisch thema hadden.¹³

Of dat thema werkelijk zo autobiografisch was, is dus maar de vraag. Zijn leven en liefdes laten zien dat Büch zijn grootste passie elders vond. Niet tussen de lakens in de armen van een geliefde, maar in zijn bibliotheek tussen de bladzijden van zijn tienduizenden boeken. Hij mocht dan ontroerd raken door jonge jongens en het bed delen met een aantal bloedmooie vrouwen, maar hij werd echt opgewonden van ‘een heimelijke kus op het zachtfluwelen boekomslag van De Sade.’¹⁴ Boudewijn Büch was tenslotte in de eerste plaats een biblioseksueel.

eva rovers werkt sinds 2011 aan de biografie van Boudewijn Büch. Eerder schreef zij de veelgeprezen biografie van kunstverzamelaar Helene Kröller-Müller, De eeuwigheid verzameld.

12 Idem, 14 september 1974.

13 Zie bijvoorbeeld: Will Ogrinc, ‘Gesproken met Boudewijn Büch’. In: De vernis 1(1976), 2, p. 15-16. Maar ook in latere interviews en columns vertelde Büch over zijn pedofilie, zie bijvoorbeeld: Willemijn Bos, ‘Hoe het uitging. Drie gesprekken over het beëindigen van een relatie’. In: Avenue, oktober 1985, p. 25-26. En Boudewijn Büch, ‘Seksuele voorkeur schrijver mag geen punt zijn’. In: Het Parool, 7 november 1986.

14 Boudewijn Büch, ‘De erotiek van het boek’. In: Penthouse, april 1987, p. 93.