Nieuw Letterkundig Magazijn. Jaargang 32

[p. 48]

Bevlogen literator en genereuze mecenas
Tweehonderd jaar Johannes Kneppelhout (1814-1885)
Peter van Zonneveld

Zijn honderdste sterfdag in 1985 werd herdacht met boek en gedenksteen. In de jaren daarna is hij niet vergeten door onderzoekers, en ook zeker niet door Oosterbeek, waar hij lange tijd woonde. Dit jaar is het tweehonderd jaar geleden dat hij werd geboren, Johannes Kneppelhout, alias Klikspaan. Wat gebeurt er nu om hem te gedenken, en vooral, wat moet er nog gebeuren om hem blijvend aan de vergetelheid te ontrukken?

Op vrijdag 8 november 1985 was het precies honderd jaar geleden dat Johannes Kneppelhout overleed. Bij die gelegenheid werd er in het Leidse academiegebouw een klein symposium over hem gehouden. De korte lezingen werden gebundeld in Gedenkzuil voor Johannes Kneppelhout, een, gezien de bescheiden omvang, nogal weidse titel.¹ Het betrof hier evenwel een knipoog naar de veel omvangrijker Gedenkzuil voor Willem Bilderdijk, die in 1833 was verschenen. De honderdste sterfdag ging bovendien gepaard met de onthulling van een gedenksteen op Rapenburg 65, waar Kneppelhout zijn studentenjaren had doorgebracht. Deze handeling werd verricht door Mr. J. Kneppelhout, een nazaat van de broer van de auteur, Kees Kneppelhout van Sterkenburg, en dr. H.L. Wesseling, voorzitter van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde.

Wat is er sindsdien op dit terrein gebeurd? Van grote betekenis was de wetenschappelijke editie van Klikpaans Studentenschetsen in 2002. Deze kloeke uitgave in twee delen bevatte de tekst van Studenten-Typen, Studentenleven en De studenten en hun bijloop, met uitvoerig commentaar.² Alles wat je over

Johannes Kneppelhout als student. Lithografie door onbekende. Collectie Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, Universiteitsbibliotheek Leiden.

1 Gedenkzuil voor Johannes Kneppelhout ter gelegenheid van de honderdste sterfdag. Onder redactie van Peter van Zonneveld. Leiden, 1985.

2 Klikspaan, Studentenschetsen. Studie-uitgave, verzorgd door Annemarie Kets, Mariëlle Leenders en Olf Praamstra. Monumenta Literaria Neerlandica xiii, i en xiii, 2. 2 dln. Den Haag, 2002.

[p. 49]

Kees Kneppelhout en Mirre van der Heiden in Oosterbeek, 28 augustus 2011. Foto Peter van Zonneveld.

Klikspaans soms ongenadige portret van het Leidse academische leven zou willen weten, is hier bijeengebracht, compleet met alle relevante illustraties.

Kneppelhout was niet alleen een bevlogen literator, maar ook een genereuze mecenas. Tijdens zijn leven heeft hij vele jonge kunstenaars de mogelijkheid geboden zich verder te ontwikkelen, hetzij als schilder, hetzij als musicus. Dat leverde echter evenzovele teleurstellingen op. Bijna al zijn pupillen zijn hem immers voortijdig door de dood ontvallen. Een van de bekendste was de jonge schilder Gerard Bilders. Diens dagboek en de briefwisseling met Kneppelhout publiceerde de laatste in een particuliere uitgave met een beperkte oplage, een collector's item eerste klas. In 2009 verzorgde Wiepke Loos echter een voorbeeldige editie van dit werk, waarin bovendien tal van tot dusver onbekende biografische feiten gepresenteerd werden.³

Een groot deel van zijn leven woonde Kneppelhout op het landgoed De Hemelsche Berg in Oosterbeek. De buitenplaats ging verloren tijdens de slag om Arnhem in september 1944, maar de nagedachtenis van onze literator en mecenas houdt men in Oosterbeek nog altijd in ere. Sinds 2006 wordt daar op de laatste zondag van augustus een Kneppelhout-wandeling georganiseerd, waarbij in de vrije natuur een aantal sprekers optreedt om aspecten van de Kneppelhout-studie of de geschiedenis van Oosterbeek te belichten. De drijvende kracht achter dit succesvolle evenement is Pieter van der Kuil, die in 2007 een fraai geïllustreerd boek over Kneppelhout en zijn tijdgenoten publiceerde, voorzien van een handzame beschrijving van een wandeling door het Oosterbeek van de negentiende eeuw.⁴

Tijdens de zesde wandeling in 2011 werd een nieuw element uit het oeuvre van Kneppelhout belicht. Mirre van der Heiden, studente Nederlands en Frans in Leiden, vertelde over het Franstalige werk van de jonge literator. Dat bleek te worden gekenmerkt door romantische thema's en motieven, en een beperkte beheersing van het Frans. Bij die gelegenheid verscheen ook haar vertaling van één verhaal, Grijs in het maanlicht. Het eerste exemplar

3 Gekleurd grijs. Johannes Kneppelhout (1814-1885) en Gerard Bilders (1838-1865). Brieven en dagboek. Bezorgd door Wiepke Loos. Zwolle, 2009.

4 Pieter van der Kuil, Jan Kneppelhout en zijn tijdgenoten. Oosterbeek, 2007.

[p. 50]

Foto van de oudere Johannes Kneppelhout. Collectie Stichting voor Heemkunde Renkum.

werd aangeboden aan Kees Kneppelhout, ook een afstammeling van de broer.⁵

In 2012 werd de Leidse universiteitsbibliotheek verrijkt met een verzameling bijzondere edities en eerste drukken uit het bezit van de genoemde Kees Kneppelhout. We mogen hopen dat deze collectie jonge onderzoekers mag stimuleren om de Kneppelhout-studie voort te zetten. Wat zijn de desiderata? Allereerst is daar de uitgebreide correspondentie, zoals die met Nicolaas Beets. Dan zijn er nog de reisverhalen van Kneppelhout, die meer aandacht verdienen dan zij tot dusver verkregen hebben.⁶ Maar vooral is daar het Franstalige werk, dat in Nederland goeddeels onbekend is. Mirre van der Heiden heeft haar onderzoek naar dit vergeten onderdeel van zijn oeuvre intussen voortgezet. Het is de bedoeling dat zij in de nabije toekomst een bundel met vertaalde verhalen publiceert, die laat zien dat de jonge Kneppelhout prachtig paste in de stroming van de Romantiek en dat dit werk nog altijd de moeite waard is.

In afwachting daarvan vieren we nu Kneppelhouts tweehonderdste geboortejaar.

5 J. Kneppelhout, Grijs in het maanlicht. Vertaald en toegelicht door Mirre van der Heiden. Leiden, 2011.

6 Tot dusver verscheen als heruitgave slechts: J. Kneppelhout, In den vreemde. Reisverhaal. Ingeleid en toegelicht door Marijke Stapert-Eggen en Peter van Zonneveld. Schoorl, 1988.