Nieuw Letterkundig Magazijn. Jaargang 23

[p. 37]

Gemengde berichten

Datum Jaarvergadering 2006

De volgende jaarvergadering zal worden gehouden op zaterdag 10 juni 2006 in het Academiegebouw van de Universiteit van Leiden, Rapenburg 73. Aanvang 10.30 uur.

Koning Arthur in de Bibliotheca Philosophica Hermetica

Volgens delegenden is hij hier zelf nooit geweest, maar hij leeft wel degelijk in Nederland: koning Arthur. De verhalen over deze koning en de vermaarde ridders van de Ronde Tafel deden al in de middeleeuwse Nederlanden ruimschoots de ronde. Vooral in de Zuidelijke Nederlanden werden veel verhalen over Arthur en zijn hof geschreven, gekopieerd en geïllustreerd. Drie Franstalige, vroeg-veertiende-eeuwse Lancelot-Graal-handschriften uit de Bibliotheca Philosophica Hermetica te Amsterdam zijn daar fraaie getuigen van. Sommige Franse Arthurteksten werden in het Middelnederlands vertaald of bewerkt. Er zijn ook sporen van Latijnse en Duitse bronnen in de Nederlandstalige Arthurverhalen terug te vinden. Maar daar bleef het niet bij. Er werd zelfs een nieuw literair meesterwerk geschreven: de Roman van Walewein, die Louis Couperus in de twintigste eeuw inspireerde tot het schrijven van Het zwevende schaakbord.

Koning Arthur was hier in de Middeleeuwen dus zeker geen onbekende. Dat bleek al bij de tentoonstelling Arturus Rex, die in 1987 ter ere van een internationaal

Walewein, in volle wapenuitrusting op zijn paard Gringolet, volgt het zwevende schaakbord. Miniatuur in het handschrift met de Roman van Walewein, West-Vlaanderen, 1350. Universiteitsbibliotheek Leiden, hs. Ltk 195, fol. 120v.

Arthurcongres in Leuven werd gehouden. Dit jaar vond het congres van de International Arthurian Society voor het eerst in Nederland plaats. Wat is er mooier dan ter gelegenheid daarvan te inventariseren en te tonen wat er zoal aan middeleeuwse Arthurhandschriften in Nederlandse collecties te vinden is?

De Bibliotheca Philosophica Hermetica in Amsterdam bezit met de drie Lancelot-Graal-handschriften enkele topstukken en beschikt bovendien over een stijlvolle en moderne tentoonstellingsruimte: de ideale locatie om deze expositie te huisvesten. Aldaar zijn van 25 juli tot en met 21 oktober de middeleeuwse handschriften en vroege drukken met Arthurverhalen in Nederlandse collecties onder één dak verenigd, De stukken zijn afkomstig uit verschillende bibliotheken en musea en uit nauwelijks toegankelijke privé-collecties. Uit de bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde zijn drie handschriften te leen gekregen, onder andere het manuscript waarin de al genoemde Roman van Walewein is overgeleverd.

Het zwaartepunt van de tentoonstelling ligt op de teksten in het Middelnederlands en op de rol van de Graal in de Arthurromans. Zo zijn naast de Roman van Walewein ondermeer de Ferguut, de fameuze Lancelotcompilatie en Jacob van Maerlants Spiegel historiael te bewonderen. De bijzondere Kattendijke-kroniek met de geschiedenis van het Graafschap Holland is net dit voorjaar door een editie ontsloten en wordt hier voor het eerst geëxposeerd.

De tentoonstelling levert een mooie dwarsdoorsnede van de middeleeuwse Arthurliteratuur op: daterend uit de twaalfde tot de zestiende eeuw; geschreven in het Nederlands, Frans, Duits en Latijn; overgeleverd als onooglijke snippers maar ook in rijkelijk van bladgoud voorziene pronkhandschriften en met houtsneden gedecoreerde incunabelen. Romans in verzen, teksten in proza, geschiedkundige werken waarin Arthur een bijzondere rol speelt, een Middelnederlands arteshandschrift waarin het recept voor de liefdesdrank van Tristan en Isolde staat en zelfs middeleeuws schoeisel met een scène uit het Tristanverhaal zijn hier bij elkaar ge-

[p. 38]

bracht. Deze tentoonstelling hoopt alle in Nederland wonende geïnteresseerden te tonen wat voor middeleeuwse schatten Nederland op het gebied van de Arthur-verhalen te bieden heeft.

De tentoonstelling in de Bibliotheca Philosophica Hermetica, Bloemstraat 15, Amsterdam, is geopend op maandag t/m vrijdag van 9.30 tot 12.30 en van 13.30 tot 17.00 uur. Toegang gratis. Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus. Zie ook de website www.ritmanlibrary.nl.

Speurtocht naar onbekende brieven van en aan Willem Witsen

De schilder, etser en fotograaf Willem Arnold Witsen (1860-1923) liet een veelzijdig oeuvre na. Witsen studeerde aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam, waar hij bevriend raakte met schilders als Antoon Derkinderen, Willem Tholen, Jacobus van Looy, Jan Veth, Eduard Karsen en Jan Toorop. Later leerde hij George Breitner en Isaac Israels kennen, die aan de Koninklijke Academie in Den Haag hadden gestudeerd. Als lid van het Letterkundig Genootschap Flanor maakte hij kennis met de literatoren Willem Kloos, Albert Verwey en Frederik van Eeden, uit wier gelederen in 1885 De Nieuwe Gids voortkwam.

De correspondentie van Witsen, onder anderen met zijn eerste vrouw Betsy van Vloten en met bovengenoemde schilders en literatoren, geeft een uniek beeld van het literaire en culturele leven van zijn tijd en van zijn rol daarin. Het is een zeer waardevolle bron voor onderzoek.

De Stichting Willem Witsen werkt samen met de Universiteitsbibliotheek Amsterdam, het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, het Constantijn Huygens Instituut, de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren en de Koninklijke Bibliotheek aan een project om de omvangrijke correspondentie-meer dan 2.000 brieven- te digitaliseren, transcriberen en annoteren en via het web

Brief van Willem Witsen aan zijn echtgenote Elisabeth van Vloten, 30 oktober 1897. Universiteitsbibliotheek Amsterdam (UvA), hs. xxx a 46, nr. 944.

beschikbaar te stellen, samen met ander relevant (beeld)materiaal.

De grootste brievencollecties berusten bij de ub Amsterdam en de Koninklijke Bibliotheek. Verder is een aantal kleinere collecties inmiddels in kaart gebracht. Het betreft brieven (en andere documenten) die beheerd worden door het Witsenhuis, het Rijksprentenkabinet Amsterdam, het Frans Halsmuseum, het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, het Letterkundig Museum, het Nederlands Muziek Instituut en het Gemeentearchief Den Haag. Daarnaast bevindt zich materiaal in particuliere collecties, zoals het archief van P.Gorter, de Stichting Martin Monnickendam en het Erens Archief.

Om een zo compleet mogelijke collectie te kunnen aanbieden, zijn wij op zoek naar meer brieven van en aan Willem Witsen, en andere relevante stukken. Kent u openbare of particuliere collecties, anders dan de bovengenoemde, waar zich materiaal van en over Witsen bevindt? Dan zouden wij het bijzonder op prijs stellen wanneer u contact opneemt met Ester Wouthuysen, secretaris van de Stichting Willem Witsen ([e-mail]), of Marianne Peereboom, Koninklijke Bibliotheek (projectleider, [e-mail]).

Ook úw Bilderdijk!

Eén van die heel vreemde mensen uit het Nederlandse verleden: Willem Bilderdijk (1756-1831). Als persoon: solitair én groepsvormer, melancholicus én optimist, protestant én esotericus, klassiek én romantisch. Als cultureel figuur: exponent van de achttiende eeuw en vader van het Réveil. Hoeder van de politieke traditie God-Nederland-Oranje, maar immer meeevoluerend met elk bewind. Altijd zwervend, maar geestelijk immer zichzelf. Schrijver, dichter, denker. Vaak eersterangs, soms zesderangs. Irritant en aantrekkelijk. Je weet kortom nooit echt wat er met die Bilderdijk aan de hand is, per dag van leven, per bladzijde, per boek.

Misschien is het u niet bekend, maar er bestaat een Bilderdijk-Museum. Daar zijn handschriften, boeken en persoonlijke bezittingen van hem te vinden. Dit museum, dat door de gelijknamige vereniging in stand wordt gehouden, is gehuisvest in het hoofdgebouw van de Vrije Universiteit, De Boelelaan 1105, Amsterdam. Het museum te bezichtigen van maandag t/m vrijdag van 9.00 tot 12.30 en van 13.00 tot 16.45 uur via de afdeling Oude Drukken en Handschriften van de bibliotheek, kamer 1b-41/31. Ook kunnen daar documenten uit de collectie worden opgevraagd. Voor gerichte adviezen inzake raadpleging kunt u met de secretaris/conservator een afspraak maken.

Vandaag de dag is er weinig, soms te weinig aandacht voor de eigen Nederlandse cultuur, ook voor die uit het verleden. Het voortbestaan van cultuurgoed kan echter niet zonder die belangstelling. Zonder steun kan ook de Vereniging ‘Het Bilderdijk-Museum’ niet bestaan. Daarom vragen wij u als direct geïnteresseerden het lidmaatschap te overwegen. Daarmee helpt u Bilderdijks letterkundige nalaten-

[p. 39]

schap in stand houden. Bovendien wordt u dan geïnformeerd over lezingen en recente uitgaven, en u ontvangt eenmaal per jaar ons fraai uitgegeven en goed geïllustreerde tijdschrift, waarin sedert 1983 artikelen verschijnen over bijvoorbeeld boekdrukkunst, kindergedichtjes, penningontwerpen en taalkunde, en over tal van dichters, uitgevers, geleerden en kunstenaars als Kinker, Groen van Prinsterer, Immerzeel, Pindarus, Verwey, Halbertsma, Kuyper, Beets en Da Costa. Een volledig overzicht vindt u op de website.

De Vereniging ‘Het Bilderdijk-Museum’ wil ook u als lid verwelkomen met het geschenk Bilderdijks boekenwijsheid. De contributie bedraagt slechts € 12,50 per jaar. Voor € 230 bent u lid voor het leven. Maar ál uw donaties zijn welkom! Stortingen op giro 367063 ten name van Vereniging ‘Het Bilderdijk-Museum’, Vorden (penningmeester: Ton Geerts, 0575-551376, [e-mail]).

Vereniging ‘Het Bilderdijk-Museum’ www.bilderdijkmuseum.vu.nl
secretariaat: Fokkerlaan 36,1185 jc Amstelveen, 020-6454368

Da Costa versus Suringar

Gedurende vele jaren heeft Isaäc da Costa zich ingezet voor een prachteditie van Bilderdijks epos De Ondergang der Eerste Wareld (1820). Juist door zijn idealisme wekte hij vaak de irritatie op van zijn Leeuwardense uitgever Suringar, die met zijn zakelijke instelling ook Da Costa menigmaal prikkelde. In 1847 was Bilderdijks Epos gereed, maar het uitgeversduo keek met gemengde gevoelens op de aanloop terug. De verkoop viel ook tegen.

Da Costa had al eerder, vanaf 1829, bij Suringar bemiddeld om taalkundig werk van Bilderdijk en een bundel nagelaten gedichten van diens vrouw uitgegeven te krijgen. Het materiële totstandkomen van al dat werk is aan de hand van ruim driehonderd documenten en vijftien bijlagen uitstekend te volgen: brieven, calculaties en recensies documenteren contacten met het hele boekverkopers-, uitgevers-, geleerden-, dichters- en kunstenaarscircuit dat er op een of andere wijze bij betrokken was.

Een uitgeversdocumentatie als deze lijkt voor de negentiende-eeuwse boekgeschiedenis een novum. Maar ook de Réveilstudie en de receptiegeschiedenis van Bilderdijk zijn met deze studie gediend.

Marinus van Hattum, Da Costa tussen Bilderdijk en Suringar. Een uitgeversdocumentatie. Amsterdam/Münster 2004. isbn 90-72365-82-8.275 pp. + 24 ills., ingenaaid. Rechtstreeks te bestellen bij de auteur door storting van € 28,50 op giro 3313887 van M. van Hattum, Fokkerlaan 36,1185 jc Amstelveen. Ook verkrijgbaar, voor € 25, in het Bilderdijk-Museum. Informatie hierover: tel. [phone] en www.bilderdijkmuseum.vu.nl.

Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis

Op 11 juni 2005 vond in de Universiteitsbibliotheek Utrecht de jaarlijkse ledenvergadering plaats van de Nederlandse Boekhistorische Vereniging. Tijdens deze bijeenkomst werd het twaalfde Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis gepresenteerd. Dit Jaarboek (224 pagina's, geïllustreerd) is een themanummer over vrouwen in het boekenvak. Het bevat twaalf artikelen en twee recensies:

-	Boudien de Vries, ‘Vrouw en boek. Een speurtocht naar de “onzichtbare” vrouw in de boekenwereld’
-	Hannie van Goinga, ‘Schaduwbeelden. Vrouwen in het boekenvak in de vroegmoderne tijd: een nieuw terrein van onderzoek’
-	Paul Hoftijzer, ‘Boekenbezit van vrouwen in Leiden gedurende de Gouden Eeuw’
-	Mirjam de Baar, ‘Publicatiestrategieën van een zeventiende-eeuwse vrouwelijke auteur. Antoinette Bourignon en de uitgave van haar geschriften’
-	Rudolf Rasch, ‘De dochters van Estienne Roger’
-	Myriam Everard, ‘Catharina Dóll-Egges te paard. Uitgeefsters tijdens de patriottentijd en de Bataafse Republiek’
-	Marjan Groot, ‘Vrouwen en de vormgeving van het boek 1895-1940’
-	Marjolein Nieboer, ‘Damesbibliothecarissen met “zin en liefde voor orde”. Beeldvorming omtrent een nieuw vrouwenberoep in Nederland, 1900-1940’
-	Lisa Kuitert, ‘Mea Verwey en Uitgeverij C.A. Mees (1919-1968). Een bolwerk van beschaving’
-	Inge de Wilde, ‘De dames van De Spieghel. Over de uitgeefsters Tine van Klooster en Koos Schregrardus’
-	Janneke van der Veer, ‘Tine van Buul: lezer, boekverkoper, uitgever, bloemlezer’
-	Lizet Duyvendak, ‘Gelijkgestemde zielen. Waarom vrouwen in groepsverband lezen’
-	Kasper van Ommen, ‘Goed bekeken?’
-	Berry Dongelmans, ‘Een stoet boekhistorici’

Voor € 25 kunt u lid worden van de nbv en ontvangt u het Jaarboek en uitnodigingen voor ledenvergaderingen en overige activiteiten. Het lidmaatschap staat open voor iedereen. Voor studenten geldt een contributie van € 15. Instellingen en bibliothe-

[p. 40]

ken kunnen zich voor € 35 op het Jaarboek abonneren. U kunt zich opgeven als lid door een berichtje te sturen naar de secretaris: dr.J. Salman, Bronckhorststraat 57, 2201 kv Noordwijk; email: [e-mail].

Louis Couperus: Bourgeois en Artiest

Van de publicist en Couperus-kenner Piet Kralt, die meermalen aan het Nieuw Letterkundig Magazijn heeft bijgedragen, verscheen onlangs een monografie getiteld Louis Couperus: bourgeois en artiest. Het tachtig pagina's tellende boek is uitgegeven door Internationaal Forum als nummer 36 in de reeks Leidse Opstellen.

Over het werk van Piet Kralt schreef Kees Fens een aantal jaren geleden: ‘Twee sterke kanten kenmerken de beschouwingen van Kralt. Hij is een scherp waarnemer van details, maar zijn beschouwingen waaieren altijd uit van de kleinigheden naar grote thema's of andere grote gegevens. Het gaat hem meestal niet om het afzonderlijke werk, maar om het gehele oeuvre.’

Kralts studie over de burger en de kunstenaar in het werk van Louis Couperus is geheel volgens dit idee opgezet. In het eerste hoofdstuk plaatst hij de thematiek in een nationaal en internationaal kader; in het tweede hoofdstuk analyseert hij de semi-autobiografische roman Metamorfoze, die aan het conflict tussen burger en kunstenaar gewijd is; in het afsluitende derde hoofdstuk behandelt hij de varianten op het thema in het oeuvre van Couperus. Op deze manier ontstaat een beeld van Couperus' opvattingen dat even indringend als breed is.

Louis Couperus: bourgeois en artiest kost € 16,99 en is te bestellen bij Internationaal Forum voor Nederlandse Taal-, Vertaal-, Letter- en Geschiedkunde, Seringenstraat 37a, 2313 vs Leiden, tel. [phone], e-mail [e-mail].

Zevende Literaire Vertaaldagen

De zevende Literaire Vertaaldagen zullen worden gehouden op vrijdag 16 en zaterdag 17 december 2005 in Utrecht. Onderwerpen van de symposiumdag zijn ‘interessante aspecten van computer- en internetgebruik voor vertalers’, met daaraan verbonden de ‘state of the art’ van software en programmatuur voor het vertalen, en ‘het verschil tussen het vertalen van literaire fictie en literaire non-fictie’. De ‘bijzondere’ workshops zijn dit jaar Nederlands-Hongaars en Hongaars-Nederlands.

De Literaire Vertaaldagen zijn in de eerste plaats bedoeld voor hen die werkzaam zijn als literair vertaler of van het literair vertalen hun beroep willen maken. Wie in de bestanden van de werkgroep Vertalers van de (Nederlandse) Vereniging van Letterkundigen en het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds is opgenomen, ontvangt automatisch een inschrijvingsformulier. Overige belangstellenden kunnen zich wenden tot het Vertalershuis Amsterdam, Van Breestraat 19, 1071 ze Amsterdam, e-mail [e-mail]. De inschrijfformulieren zullen in september worden rondgestuurd.