Het Bataafsch Athene
In 1985 verscheen, als eerste deel in de Leidse Reeks XIXe Eeuw, De Leidse maskerade van 1835, een becommentarieerde uitgave van het gedicht De Masquerade (1835) van Nicolaas Beets, vermeerderd met alle afbeeldingen en andere documenten die op deze eerste historisch-romantische optocht betrekking hebben. De Leidse Reeks, die wordt uitgegeven onder auspiciën van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, is recentelijk uitgebreid met een tweede deel: Het Bataafsch Athene. Cultuurhistorische opstellen over Leiden 1800-1850. Deze bundel, uitgegeven onder redactie van Peter van Zonneveld, bevat een zevental bijdragen die alle betrekking hebben op het Leidse literaire, wetenschappelijke en culturele leven in de eerste helft van de vorige eeuw.
Deze periode is in onze cultuurgeschiedenis nog steeds onderbelicht. Het was weliswaar geen bloeiperiode, maar toch vonden er op verschillende terreinen interessante ontwikkelingen plaats. De omstandigheden waren echter verre van optimaal: na de Franse tijd kwam het herstel slechts moeizaam op gang. Dit had ook gevolgen voor het culturele leven: voor kunsten en wetenschappen waren maar weinig middelen beschikbaar. Zo kon het gebeuren dat vele plannen die in de eerste helft van de vorige eeuw ontwikkeld waren, pas in de tweede helft, toen de economische omstandigheden gunstiger waren, uitgevoerd konden worden.
Dit alles geldt ook voor Leiden. De oude universiteitsstad was in de achttiende eeuw getroffen door een economische malaise; in de Franse tijd zette dit verval zich voort. Omstreeks 1820 werden er echter enige verrassende initiatieven genomen, zoals de oprichting van het Rijksmuseum van Oudheden en het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, in de jaren dertig gevolgd door de stichting van het Rijksmuseum voor Volkenkunde. De betekenis van deze collecties komt het best tot uitdrukking in de getuigenissen van buitenlandse bezoekers. Bovendien deden zich in de universitaire wereld vernieuwingen voor: de studenten begonnen zich te organiseren; onder de hoogleraren bevonden zich inspirerende figuren als Thorbecke en Jacob Geel. Uitgevers en boekhandelaren hadden een niet onbelangrijk aandeel in het culturele leven. De sfeer van de academiestad werd niet alleen vastgelegd door Hildebrand en Klikspaan, maar ook door andere student-auteurs.
Deze aspecten komen alle aan de orde in Het Bataafsch Athene. De bundel opent met ‘Leiden in vreemde ogen. Buitenlandse bezoekers 1830-1840’ van Peter van Zonneveld, waarin aan de hand van reisverhalen een beeld wordt geschetst van wat de vreemdeling nu precies vond van het Leiden van die dagen. Willem Otterspeer besteedt aandacht aan de tendens tot vernieuwing binnen het studentenleven, in een artikel dat als titel draagt: ‘Dood aan Concordia, leve de eensgezindheid! De Leidse student in 1818, van academieburger tot staatsburger’. Een initiatief op kunsthistorisch gebied dat niet gerealiseerd kon worden, maar daarom niet minder belangwekkend is, komt aan de orde in ‘Het Musée Classique te Leiden: een vroeg-negentiende-eeuws ontwerp voor een collectie’ door A.F. Wagemans. De uitbreiding van de verzameling van het Rijksmuseum van Oudheden staat centraal in de bijdrage ‘De Leidse vazen van de Principe di Canino’ van F.L. Bastet. De neerlandicus J.W. van de Velde ontwierp ‘Een wandeling langs Leidse uitgevers en boekhandelaren uit de periode 1830-1840’. W. van den Berg en G.J. Hooykaas verdiepten zich in de plannen van Thorbecke en Geel; het resultaat van dat onderzoek is ‘Leidsche Wetenschappelijke Berigten: een reconstructie van een mislukking’. Ten slotte besteedt Bernt Luger aandacht aan het nu vergeten werk van een jong gestorven literator; zijn bijdrage heet: ‘Johan de Vries, Student-Autheur te Leiden’.
De bundel Het Bataafsch Athene, met 108 pagina's en 35 illustraties, is te bestellen door het overmaken van ƒ 29,50 (voor leden van de Maatschappij ƒ 24,50) plus ƒ 5,50 verzendkosten op giro 532066 ten name van Leidse Reeks XIXe Eeuw van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, Postbus 9515, 2300 RA Leiden.
Het Bataafsch Athene
Cultuurhistorische opstellen over Leiden
1800-1850
onder redactie van Peter van Zonneveld
met bijdragen van
Peter van Zonneveld
W. Otterspeer
A.F. Wagemans
F.L. Bastet
J.W. van de Velde
W. van den Berg en G.J. Hooykaas
Bernt Luger
Leiden
1988
Auteursrechtelijk beschermd