Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 33

[p. 930]

Paul Koeck
Hellegat

‘Een eenzaam huis op een berm, vlakbij de loodsen van een verlaten steenbakkerij. Kleiarme putten, stort, afval, ratten... Het moedeloos beeld van een oud industriegebied, waar de Rupel zieltogend langs loopt. Gele stortwagens dringen zich aan het desolate landschap op. Ze dwingen de 65-jarige Louis, die naar de steenbakkerij fietst, bijna van de weg af. Ook een jonge arbeider duwt de fietser met zijn opdringerige motor de zijberm op.

Meteen heeft Patrick Le Bon de hoofdfiguren van Hellegat geïntroduceerd: een pas beginnend en een zo goed als gepensioneerd arbeider, die ogenschijnlijk niets méér met elkaar gemeen hebben dan dat de eerste werkweek van de ene, de laatste werkweek van de andere is. En toch verschillen ze weinig van elkaar: alleen het interval van de sleur scheidt hen. Maar voor hoelang nog?’

Zo leidt Dirk Michiels in ‘Film en televisie’ (mei-juni 1980) zijn bespreking in van Patrick Le Bons tweede lange speelfilm, ‘Hellegat.’

Om de hier afgedrukte scène enigszins te introduceren, wordt ook een fragment gelicht uit een artikel dat Ivo Nelissen in ‘De Nieuwe’ (2/5/80) publiceerde over de film die in oktober 1980 in roulatie werd gebracht.

‘Een dramatisch hoogtepunt is de voorlezing van de afscheidsspeech van Louis die aan de hand van cijfers (waaraan hij thuis verscheidene avonden heeft zitten rekenen) in verband met de miljoenen bakstenen die hij in zijn leven heeft gemaakt en de bakstenen die hij heeft verbruikt, op een originele manier het begrip “meerwaarde” illustreert en meteen de negenenveertig jaar opgekropte frustraties uitspuwt. Veel meer dan een eigenlijke revolutionaire daad, die toch niet veel zal uithalen, dienen de woorden van Louis om de niet getoonde tragiek die achter de dagelijkse beslommeringen schuilt te reveleren. Wordt de onmacht van de kleine man metaforisch onderstreept door de woekering van de ratten die zijn duiven doden, in de speech van de vijfenzestigejarige Louis komt die onmacht letterlijk naar voren, hij heeft negenenveertig jaar moeten wachten om ongestraft

[p. 931]

zijn gal te kunnen uitspuwen. Hij spreekt die woorden op het ogenblik dat Sam pas werd aangeworven’.

SEKW: 36-2 /BUREAU LAGASSE /DINSDAGMIDDAG
Lagasse staat bij Van Dyck.

lagasse

(tegen Van Dyck)

Okee. We zullen dat na de receptie regelen.

Hij loopt nu tot voor zijn bureau en drukt Louis joviaal de hand. Hij praat in feite voor iedereen.

lagasse

De Louis, zie. En hoe voelt ge u? Gaat ge er tegen kunnen?

louis

(droogjes)

Tegen wat?

lagasse

Tegen het nietsdoen, tiens. Het rentenieren. Dolce far niente!

louis

Dat doet niet zeer, eh.

lagasse

Pas op. Er zijn er nog die dat gezegd hebben en een paar maanden later stonden ze hier terug voor half-time werk.

louis

Die waren dan op hun kop gevallen?

lagasse

(glimlachend)

Pas op, pas op. Als ge zo dertig jaar gewend bent in dezelfde fabriek te...

Louis

(droogjes)

Negenenveertig.

lagasse

Negenenveertig! Kijk eens aan! Dan was er van mij nog geen sprake toen gij al voor mijn vader werkte. Dat moet gevierd worden!

Hij neemt een pak van zijn bureau.

lagasse

(wat officiëler)

Louis, hier hebben al uw kollega's een bijdrage voor geleverd.

Gij bent altijd een voorbeeld geweest voor de jongeren en ik hoop dat ik die familiale geest nog lang in onze fabriek zal kunnen handhaven. Louis, profiteer van een zorgeloze toekomst en geniet ten volle van

[p. 932]

dit geschenk, dat u van harte gegund is. Alstublieft. In naam van ons allemaal.

Hij overhandigt het pak.
Louis begint het te openen. Dora en Martje helpen hem een handje. Suzy, de sekretaresse verschijnt met een dienblad vol gevulde champagneglazen. Ze passeert Sam, die een glas neemt. Ook de anderen tasten toe.
O.a. Sus en Fons.

sus

(neemt een goede slok)

Miljaar! Da's geen afwaswater!

Louis haalt een kamerjas uit het pak, een harig ding met veel kleuren. De vrouwen kijken bewonderend toe.
Lagasse staat bij zijn bureau met een glas in de hand. Van Dyck staat naast hem.

lagasse

Daar gaat ge van kunnen genieten, eh Louis?

dora

(betast de kamerjas)

Dat is echt kamelenhaar.

sus

(neemt een nieuw glas van het dienblad)

Trek hem eens aan, Louis!

Louis aarzelt, grimast, dat officiële gedoe en die grapjes liggen hem niet. Fons neemt de kamerjas uit zijn handen en hangt die om de schouders van Louis. Er wordt bewonderend gefloten (Sus) en gemompeld.

martje

Ge staat echt goed met die kleuren, Louis.

sus

Een echte baron!

Gelach. Op de achtergrond kijkt Sam wat afwezig toe. Hij nipt van zijn glas.

lagasse

(steekt zijn glas in de hoogte)

Op het nieuwe leven van Louis!

Louis heeft nog geen glas. Charel biedt het zijne aan. Louis bedankt met een gebaartje. Hij tast in zijn binnenzak.

van dyck

(stil tegen Lagasse)

Er zijn enkele loodsen die weer dringend wat timmerwerk nodig hebben.

lagasse

(loopt om zijn bureau)

[p. 933]

Laat dat maar in orde brengen, eh Kamiel.

Louis komt een stapje naar voor, hij heeft een geel omslagje in de hand.

louis

Meneer Lagasse, ik zou ook nog iets willen zeggen.

lagasse

(reeds achter zijn bureau, kijkt verwonderd op)

Jaja... Natuurlijk, Louis.

sus en fons

Speech! Speech!

Louis vouwt het omslag open. Het wordt stil.

Louis

(over zijn schouder)

Neem dat eens weg, Charel.

Charel neemt de kamerjas weg. Hij houdt die over de arm. Louis knikt een beetje nerveus naar Lagasse.

louis

Meneer Lagasse. Toen ik op deze fabriek begon, was ik 16 jaar. We verdienden toen 88 centiemen per 1000 stenen.

Een vriendelijk knikje van Lagasse.

louis

Ik stond in de ploeg van een goeie steenmaker, ene van 7000 stenen per dag. Ik heb uitgerekend dat in die tijd één arbeider goed was voor 198 kubieke meter steen per jaar. In één kubieke meter gaan 1350 bakstenen.

Lagasse blijft vriendelijk kijken. Van Dyck gluurt naar zijn horloge.

louis

Per jaar zorgde iedere arbeider dus voor 198 x 1350, dat zijn 267.300 bakstenen. Dat is juist. Ik heb de negenproef gemaakt.

Louis kijkt even op.
Sam is op de achtergrond nu één en al aandacht. Hij observeert de anderen.

louis

Zo heb ik hier 31 jaar gewerkt. Altijd bij dezelfde steenmaker. De Lit, die zult u niet meer gekend hebben. Op die 31 jaar heb ik dus gekarweid voor 31 × 267.300 stenen. Dat zijn er 8 miljoen 286.900. Dat moet u nu eventjes onthouden.

De glimlach van Lagasse wordt ietwat kunstmatiger. Charel kijkt bewonderend naar Louis.

[p. 934]

louis

Toen kocht uw vader, meneer Henri, een paar machines. Het waren er nog primitieve, maar kom, elke arbeider produceerde dan toch voor 357.750 stenen per jaar. Dat heeft zowat tien jaar geduurd en dat is dus gemakkelijk uit te rekenen: ge moet er maar gewoon een nulletje achter zetten. 3 miljoen 577.500 stenen. En toen hebt u het hier overgenomen, meneer Lagasse.

Lagasse begint iets ernstiger te kijken. Louis wordt iets bitterder.

louis

U bracht een prikklok mee. U plaatste de machines die er nu nog staan en per arbeider worden er nu 502 kubieke meter steen gemaakt. Al 8 jaar. Per arbeider zijn dat zo maar eventjes 5 miljoen 421.600 bakstenen.

Ik heb dat allemaal samengeteld en dan kom ik op die 49 jaar dat ik hier werk aan 17 miljoen 285.400 bakstenen. A peu prés natuurlijk.

Lagasse verandert van steunbeen, hij tracht zo subtiel mogelijk te laten merken dat het hem begint te vervelen.
De kollega's van Louis kijken nog neutraal, maar ze voelen toch dat er een spanning begint te heersen.
Sam is één en al aandacht.

louis

Wel, daar heb ik mijn huisje van gekocht. Daar steken ongeveer 45.000 bakstenen in. En samen met Lisette, mijn vrouw, en met mijn dochter, die nu in de stad woont, heb ik gemiddeld voor zo'n 2000 stenen per maand verbruikt. Dat is alles bij mekaar, met mijn huis erbij, 1 miljoen 221.000.

Nu moet u die twee getallen eens naast mekaar zetten: ik heb 17 miljoen 285.400 bakstenen opgebracht en daar heb ik er 1 miljoen 221.000 van opgedaan. Dat is een verschil van 16 miljoen 64.400. Nu vraag ik: waar zijn die 16 miljoen bakstenen naartoe?

Gegeneerde glimlachjes bij de kollega 's.
Sam kijkt nieuwsgierig naar de reaktie van Lagasse. Ook Van Dyck kijkt aarzelend naar een onbewogen Lagasse.

louis

Een paar stenen zijn natuurlijk gemakkelijk terug te vinden. Die fles-

[p. 935]

sen champagne bijvoorbeeld. Neem dat die 200 stenen waard zijn. Die trek ik eraf. Maar dat verandert zo goed als niks. Ik wou die stenen gaan zoeken, maar ik ben niet zover geraakt omdat ik dacht dat ik deze rekening pas morgen zou moeten presenteren. Ik denk dat er een hoop van mijn bakstenen in deze fabriek steken. Maar ja, op een baksteen staat geen naam en die ben ik dus kwijt...

van dyck

(nogal paniekerig)

Maar enfin, Louis. Ge kunt toch niet...

Lagasse legt zijn hand op de arm van Van Dyck en gebaart dat Louis verder mag praten.
Louis vouwt het briefje op, steekt het weg. Hij raakt nu steeds meer geëmotioneerd.

louis

Meneer Lagasse. Uw villa staat in een bos van twee hektaren, middenin de residentiebuurt van Aartselaar. Niet dat ik u dat niet gun. Uw vader heeft daar hard voor gewerkt. Maar mijn 45.000 baksteentjes staan te wankelen op de rand van één van uw putten. De put die u laat volstorten met het vuil van de stad. Door dat vuil zitten mijn bakstenen vol ratten en die ratten hebben al drie van mijn beste duiven kapotgebeten. Ik weet niet hoeveel bakstenen die waard zijn... En als de wind verkeerd zit, meneer Lagasse, dan pakt de stank zodanig op de adem van mijn vrouw, dat ze sterke medikamenten moet nemen. Hoeveel stenen ik daar moet voor aanrekenen... Dat weet ik ook niet...

Hij kan zijn emotie nog maar nauwelijks de baas.

louis

Enfin... Dat is eigenlijk alles wat ik wou zeggen...

Er heerst een absolute stilte.

louis

(Stil)

Goeie avond...

Hij loopt naar de deur, voorbij Sam. De kollega's staren hem na. Charel heeft nog altijd de kamerjas over de arm. Louis sluit de deur achter zich. Sam staart nadenkend naar de gesloten deur.

lagasse

(geforceerd opgewekt)

Dat was dan alles. Het feestje is afgelopen.

De kollega's verlaten zwijgend het bureau. Sam vertrekt als laatste.