Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 33

[p. 595]

Kronieken

Nederlandse letteren
José de Poortere: vermoeid heb ik twee handen en een pen

De nieuwste bundel van José de Poortere, De sophar, is een schoolvoorbeeld van wat tachtig procent der hedendaagse Vlaamse poëzieproductie naar taal en techniek voorstelt, namelijk niets. Wie het adagium genegen is dat de mooiste roos op de mesthoop groeit, zal in deze jammerlijke toestand wellicht geen reden tot treuren vinden. Het feit echter dat deze situatie mede het werk is van dichters die, alleen al op grond van hun ervaring en opleiding, zouden mogen geacht worden tenminste over het vakmanschap te beschikken om een lezenswaardig vers te schrijven, is bedroevend.

Tot deze categorie dichters behoort José de Poortere, 45 jaar, leraar Nederlands, geschoold aan de beste Belgische universiteiten ondermeer in de Nederlandse taal en letterkunde, auteur van 5 dichtbundels, romancier tevens, auteur bovendien van een proefschrift en een monografie over Martinus Nijhoff en van een essay over Prof. dr. Herman Uyttersprot. Het vakmanschap van deze letterkundige? Onbestaande. Taalgevoel? Nihil. Poëtisch bewustzijn? Idem. Het resultaat? De sophar, ruim 30 bladzijden wartaal, wansmakelijkheden en onpoëtische onzin. Kolderpoëzie van de bovenste plank dus.

En dan heb ik het niét over de evocatie van die hele wondere wereld van wortelschuddende, runenschrijvende, linnenspoelende (7), met beken zwervende (25), nu eens in flanel slapende (25) dan weer uitgeklede winden (9), achteroverleunende zonnen (9), zacht schrijvende sterren (30), bloedende, ijlende, sprekende (8) en zich uit de modder losrijdende vissen (9), kaas eisende mussen (35), stervende eieren (33), tegenstroom zwemmende takken (28), rituelen uitvoerende bloemen (30), stijgende kamers (28), dodelijke jeans (37), dromen ontwikkelende lichamen (24), uit hun droom glijdende woorden (28), in schone dreven dolende joden (15), met kalk sprenkelende bisschoppen (25), in sloepjes slapende, in witte en bloedende gewaden gekleed gaande purperen jongens (30), enzomeer.

Evenmin doel ik op onbegrijpelijke regels als:

een vis gaat dieper in
op water (10);

Als in uw goddelijk licht
(...)
de vogel tot een vleugel slaat. (27)

Neen, dan maakt De Poortere zijn boodschap veel duidelijker in het lange titelgedicht. In niet mis te verstane bewoordingen klaagt hij daar ondermeer het feit aan dat ‘zelfs pausen riepen één mei’ (41), wordt Adolf Daens ‘een priester met rode kop’ genoemd (41) en wordt tenslotte geconstateerd dat, bij ontstentenis van echte profeten, ‘soms drongen (...) monsters in kerken’ (44), zodat het gevaar meer dan reëel is dat wij straks helemaal ‘verzwijnen’ (46).

Heuse kolder produceert José de Poortere in volgende citaten, die gemakkelijk door evenzovele andere kunnen vervangen worden:

beweeg je mond
over mijn schouder (14);

[p. 596]

 

We deelden brokken angst (17);

 

Je moet me een juweel omspannen

 

om aan te aaien als ik droom (17);

 

 

 

Vraag ik je hand

 

ik gaf vijf vingers (17);

 

 

 

We kijken in het vuur

 

waarin een dode den

 

over een braambes praat (22);

 

 

 

zeg mij hoe op een knie

 

een paard ontbijt

 

het eet twee lepels gras

 

gaat liggen bij een bloem

 

zegt aan het veulen iets (23);

 

 

 

Kon ik maar (...)

 

een tumor in mij spreken (36);

 

 

 

waarom verwoest

 

een golf mijn oog (37).

Kolder en wartaal zijn verenigd in volgend gedicht:

Vermoeid heb ik twee handen
Ontgoocheld zocht ik rust.
Mijn telefoon bleef automaat,
spon eensklaps band.
Ik kom, zegt hij, spreek uit
waar je in oude kerken over zwijgt.
Na al je zoeken rust wat uit
veeg het lawaai der televisie laag
plooit van je krant met aangestreepte annonces
een gekke hoed en baal.
Het is alsof een ikordame
uit een nieuw boekje praat.
Een autotoeter blaast
en in de kelder gromt verwarming.
Ik schuif gordijnen open
want tegenlicht rijdt aan.
Het landschap leunt over het balkon
als aan een berg een berg
zich toevertrouwt
Een vriend met mij begaat. (21)

Ik heb intens medelijden met deze heer die alleen in vermoeide toestand de beschikking heeft over twee handen, maar wiens woning gelukkig volgepropt blijkt met technische snufjes als daar zijn: een automatisch bandspinnend telefoonapparaat, een laagveegbaar tv-toestel, een uit een duidelijk nieuw boekje pratende ikordame, een blazende autotoeter, een grommende verwarming en aanrijdend tegenlicht. Edoch blijkt deze heer ook mentaal ernstig gehandicapt. Nauwelijks inderdaad is hij erin geslaagd op eigen kracht de gordijnen open te schuiven of waanbeelden bespringen hem: het landschap valt met de balkondeur in huis en de bergen copuleren voor zijn vensterraam. Geen wonder dat zijn vriend met hem begaat. Als men mekaar maar verstaat. Want niets behoeftiger dan duidelijkheid die te wensen overlaat. En een bundel vol verheven kletspraat.

Vaak inderdaad is de kolder die José de Poortere produceert het resultaat van de volkomen legitieme en, mits enig taalgevoel en enige technische vaardigheid, best realiseerbare onderneming om het zg. verhevene en absolute door middel van aardse, realistische, gewone en alledaagse termen en toestanden te beschrijven en te evoceren. De Poortere richt zich gemeenzaam tot ‘God mijn vadertje’ (29) en roept tot Diens Zoon ondermeer ‘O j.’, ‘O heerlijk lichaam’ (16, 24), om tenslotte zijn wensdromen en verlangens in Diens richting te laten culimineren in vreemdsoortige erotische ontboezemingen en esbattementen als:

schrik niet
dring binnen in mijn mond
met speeksel en met adem (14);

mijn hoofd dringt in je schoot (14);

[p. 597]

 

mijn woorden puilden uit

 

de blauwe aders in je schoot (17);

 

 

 

God rukt mij dichter

 

in zijn schoot (28).

Deze regels behoren tot de wansmakelijkste religieus geïnspireerde poëzie die ik ooit las.

Ook waar 's dichters exaltatie minder groot is, ontsnapt hij niet aan poëtische vulgariteit. Zo bijvoorbeeld in volgend gedicht - met de voor elk dichterlijk gemoed dodelijke regels: ‘Voor jezus bleef ik/te lelijk als een kraai’ -, waarin de dichter zich aan het slot ontpopt als een verkeerd verbonden buikspreker, wat na de voorgaande citaten niemand nog kan verbazen.

Ik liep hem na
de bisschop schminkte mij
met olie werd mijn huid
als van een kind gewreven.
Voor jezus bleef ik
te lelijk als een kraai.
Ik liep hem na
de takken sloegen
het woud vergrootte elke nacht
een wind van glaswol
had mij omgeven.
O jezus lig me aan
je zou me toch je sleutel geven
o lig me aan
zonder je schouder
kan ik niet spreken. (26).

Ik ben ervan overtuigd dat ook zij die varen onder christelijke vaan met mij zullen toegeven dat men in verband met dit woordgekraam niet van poëzie kan spreken.

georges wildemeersch

José de Poortere, De sophar. Gedichten 1978, Orion-Colibrant (‘De bladen voor de poëzie’, 28/2), Brugge 1980; 48 blz.