Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 28

[p. 735]

Naschrift, tevens voorstel [zie * op p. 710].

Mooij's inleiding tot de discussie komt mij voor als bijzonder constructief en ze spreekt mij dan ook zeer aan. Naar ik meen zijn er thans, na een oneindig aantal onvruchtbare discussies, mogelijkheden om, met een nuchtere doordenking als achtergrond, in de nabije toekomst een streep te zetten onder het vraagstuk creatio - mimesis, dat in de loop der jaren veel meer aandacht heeft gekregen dan het waard is - een streep te zetten zoals dat ook eens is gebeurd met het, uit de pseudo-literaire, semi-religieuze sfeer stammende, ‘vraagstuk’ van de bovennatuurlijke inspiratie, ook een kwestie die door de romantiek tot wetenschappelijk onhoudbare proporties is opgeblazen.

Hoewel ik het ietwat jammer vind dat Mooij in het begin mijn standpunt wat al te simplificerend samenvat [‘mimesis... Daarnaast is er slechts mysterie’; ik heb mij werkelijk genuanceerder uitgedrukt] kan ik, met een enkele restrictie [zie hieronder] geheel onderschrijven wat hij zegt over gradaties enz.

Hij heeft gelijk als hij zegt dat ik ‘natuurlijk ook wel oog’ heb voor bepaalde relativerende facetten, maar dat ik daar ‘toch wel erg weinig nadruk’ op leg. Dit ligt echter in de aard van de verhandeling: de bedoeling was geen min of meer literair-kritische, direct op de praktijk gerichte, maar een wijsgerig-literairtheoretische beschouwing te leveren, om vandaar de richting naar een literairwetenschappelijke uitwerking [gradaties, details, literair-kritische implicaties, etc.] in te kunnen slaan. Daarbij moest de volle nadruk komen op wat ik zie als de kern: het menselijk gebonden-zijn aan de empirie. Die gebondenheid impliceert niet dat - daarover heb ik me niet uitgesproken - alle menselijke activiteiten mimetisch zijn. Dat gebonden-zijn heb ik bewust en steeds uitsluitend betrokken op de ‘literaire mogelijkheden’ van de mens.

Daarom kan de stelling van het mimetisch karakter van de literatuur ook niet ontkracht worden door er op te wijzen dat de mens zich bij bepaalde activiteiten relatief onafhankelijk van de empirie kan gedragen. ‘Relatief’, want als men ook bij die activiteiten de

[p. 736]

empirie de ‘onmisbare voedingsbodem’ noemt, zoals Mooij terecht doet, dan is die onafhankelijkheid vanzelfsprekend relatief. Dat relatieve geldt trouwens ook voor de literatuur; dit wordt wel duidelijk uit de voorbeelden die ik heb gegeven: sprekende dieren, heks in een deurklopper, wandelend bos, enz., waar enerzijds de ‘band met de empirie’ ontbreekt [e.e.a. is empirisch onmogelijk] en anderzijds toch aanwezig is [selectie van werkelijkheidselementen]. Van een verabsolutering van de ontstaanswijze van literatuur lijkt me dan ook geen sprake.

Op twee punten, door Mooij genoemd, zou uitvoeriger moeten worden ingegaan, doch daarvoor was [en is hier] geen ruimte. 1. De vraag is - en dit zou eens doorgesproken moeten worden - of er buiten de wetenschap, algemeen en tevens toegespitst op de literatuur: in het domein van de z.g. naïeve ervaring, intersubjectiviteit mogelijk is. 2. Dromen, hoe subjectief ook door ons ervaren, zijn ook gebonden aan de empirie. Dit wordt alleen al bewezen door het feit dat een blindgeborene geen visuele dromen heeft, de later blindgeworden mens echter wèl. Voor dit vraagstuk kan ik hier slechts verwijzen naar de referaten van het Internationaler versorgungsmedizinischer Kongress, Bonn 1967, gewijd aan de psychische, somatische en psychosomatische gevolgen van de blindheid [p. 20 e.v.].

Het was zeker niet mijn verwachting het gehele vraagstuk in ‘één slag te beslechten’ en ik deel geheel en al Mooij's behoefte aan ‘een begrippenapparaat dat juist het onderzoeken en constateren van gradaties toelaat’. Bovendien: dat ook Mooij uitgaat van het principe zoals ik dat heb geformuleerd [selecteren van werkelijkheidselementen]; dat ook hij, anders dan Weisgerber, het probleem als een werkelijk- en niet als een schijnprobleem ziet, en dat in de 3 punten, waarin hij de literatuur zelf beziet, niets staat dat in strijd geacht kan worden met de door mij meermalen gebruikte formulering - ‘op enigerleiwijze voortkomt uit, gebaseerd is op, 's mensen ervaring met het empirische’ en ‘in deze zin’ mimetisch - geeft mij wel

[p. 737]

de hoop dat we eenmaal de genoemde streep zullen kunnen zetten onder dit probleem.

In dit verband zie ik in Weisgerbers, overigens door mij zeer gewaardeerde, verhandeling éen crux, nl. dat zijn gebruik van ‘inventie’ nog te vaag, te on-uitgewerkt blijft. Het is wellicht juist dit hier even op te merken met het oog op een eventuele verdere uitwerking van wat in Gent is begonnen, vooral ook omdat ik meen dat Mooij juist daar bepaalde mogelijkheden ziet voor de door hem bepleite, en zeker noodzakelijke, gradaties. Zoals we het begrip inventie hier, d.w.z. onuitgewerkt, voor ons hebben, lijkt het mij zeer wel in te passen in het ontstaansproces van een taalkunstwerk zoals door mij beschreven, maar met zekerheid is dat aan het betoog niet te ontnemen.

In de mening dat dit congres ons werkelijk verder heeft gebracht, en in de veronderstelling dat er wel van verschillen, maar niet van fundamentele verschillen gesproken kan worden [tenzij Weisgerbers inventie synoniem zou blijken te zijn met het traditionele ‘creatie’, wat ik niet geloof] zou ik willen voorstellen dat sprekers en inleiders thans niet ophouden, maar een poging doen om in een gezamenlijke, nu-dan-ook-verdergaande publikatie, het beschikbaar gekomen materiaal tot zijn consequenties te voeren. Terwille van de streep.

In Van Gorps inleiding wordt weer teruggegrepen op termen en begrippen die naar ik meen beide sprekers, op overigens zeer verschillende wijzen, achter zich hebben gelaten. Bespreking ervan zou voeren tot polemiek, hetgeen niet de bedoeling is van dit naschrift. Het zou ook niet fair zijn t.o.v. Van Gorp: een inleider heeft slechts de beschikking over een fractie van de tijd die de sprekers hebben. Dit geldt ook voor Verdaasdonk; zijn standpunt dat we ‘door een beroep op het hermeneutische waarheidskonsept het probleem van de mimesis de baas [kunnen] worden’ kan in enkele pagina's niet worden bewezen. Voor beiden geldt de uitnodiging tot verder-werken die hierboven is gedaan.

C.d.D.