Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 26

Business II

In nr. 4, jrg. XXV van dit tijdschrift werd het rapport van het Nederlandse Ministerie van Cultuur, Recreatie & Maatschappelijk Werk [CRM], De sociale positie van de auteur in Nederland besproken en veroordeeld. Dat rapport was gemaakt door de markt-deskundige A.v.d. Zwan en het was dan ook een typisch markt-rapport: oplossingen voor de inderdaad uitzichtloze situatie van het litteraire boek en de litteraire auteur werden geheel gezocht in betere vormen van ‘management’: reclame etc. CRM was er, getuige ook het voorwoord bij het rapport, bijzonder tevreden over, en dat spreekt vanzelf: oplossingen die in de reclame-sfeer vallen, en daarmee auteur en uitgever nóg meer in het vrije ondernemerschap trekken, besparen de overheid een hoop moeite en geld. Het rapport kwam op CRM ‘in discussie’ [zoals de betreffende minister, Engels, alles, behalve de bezuinigingen, nog ‘aan het overdenken is’, nog ‘in studie heeft’ etc.], en in discussie zal het nog steeds wel zijn. Ook dat is begrijpelijk: CRM heeft er helemaal geen behoefte aan de zaak in de actualiteit te trekken. Uitgevers en schrijvers wringen zich in duizend bochten om het litteraire boek te redden, en het enige dat er gebeurt is dat de situatie alleen nog maar slechter wordt.

De situatie is inderdaad erg slecht. Litteraire boeken worden, op enkele uitzonderingen na, slecht verkocht, en het is voor een kleine of middelgrote litteraire uitgever eigenlijk al een onverantwoord risico een debuut uit te geven [de paar grote concerns interesseert litteratuur natuurlijk überhaupt niet], zeker wanneer zo'n debuut goed is! [= formeel en inhoudelijk origineel = ‘moeilijk’] - tenzij het toevallig aan allerlei afzetvoorwaarden voldoet: modieus thema/modieuze stijl [jeugdsentiment jaren 50, Avonden-sfeertje, kleinburgersmansgedroef e.d.], of een auteur die om een of andere buitenlitteraire reden in de belangstelling staat [de auteur is bijv. een mooie meid, heeft uitsluitend lagere school, is fascist, was paracommando, is/was gek, etc.]. Met de litteraire kwaliteit heeft de slechte situatie, behalve in de ogen van enkele arrivés, in ieder geval niets te maken: er wordt in Nederland, en vooral in Vlaanderen, veel geschreven, en goed geschreven. Er zijn hele reeksen auteurs te noemen uit bijv. de 5de meridiaan-serie [Manteau], Nwe Nyghboeken [Nygh & v. Ditmar], Merkstenen-reeks [Orion] etc., die uitstekend werk gemaakt hebben, maar die niet verkocht worden en totaal onbekend blijven.

De moeilijkheden liggen voornamelijk op het financiële vlak,

[p. 513]

en het zijn bovendien vicieuze cirkels: er is weinig geld voor goede reclame, dus loopt het boek slecht, dus is er wéer minder geld voor goede reclame - of: het boek is te duur, dus wordt het weinig verkocht, dus wordt het volgende boek wéer duurder.

Er zijn natuurlijk nog tal van andere oorzaken te noemen.

Ik pik er maar een paar uit: het onderwijs is kennelijk niet in staat geweest een behoorlijke belangstelling voor litteratuur bij de jeugd aan te kweken. Ook hier zitten overigens andere kanten aan: de leraren hebben, gezien de eisen die maatschappij en vooral bedrijfsleven aan de school stellen, eenvoudig geen tijd voor litteratuur, en hebben ze dat een enkele keer wel, dan zitten ze weer vast aan sterk verouderde leerplannen c.q. exameneisen. Een andere belangrijke oorzaak is dat TV en pers weinig aandacht aan litteratuur besteden. Gebeurt dit wel, dan worden óf figuren centraal geplaatst uit het verleden, óf uit het heden, maar dat zijn dan wel schrijvers die bekend genoeg zijn [zie ook hierboven], en dus voldoende kijkdichtheid garanderen!: heilige missen van Simon Gerard Kornelis Maria Markies V. h. Zak tot Reve, het onstuimige leven in dienst van de revolutie van Mulisch, of Wolkers naakt tussen robben en zeemeeuwen. Bovendien zijn, gezien de adembenemende onnozelheid van radio- en TV-makers, litteratuurprogramma's meestal afschuwelijk slecht. Een programma als ‘Boekje open’ bijv. zal de laatste belangstelling bij de jeugd voor litteratuur wel hebben weggenomen.

Een laatste oorzaak van veel gewicht die nog genoemd moet worden, ook weer een financiële, die de leesbehoefte remt is uiteraard de subsidievermindering door CRM [!] voor bibliotheken: het bestuur van de vereniging van bibliotheken heeft inmiddels bekend gemaakt dat er het afgelopen jaar beduidend minder boeken geleend zijn, omdat er te weinig nieuwe titels kunnen worden aangeschaft.

Je zou zeggen: een aardig stukje werk voor CRM.

Nu is het jammer dat schrijvers en uitgevers tot nu toe weinig inzicht hebben getoond in de werkelijke achtergrond van het probleem. De discussies die zij het afgelopen jaar hebben gevoerd, in de pers, tijdens forums etc., draaiden nl. UITSLUITEND rondom de ‘marktsituatie’, ‘reclameproblemen’ etc., kortom het gebied waar CRM en V. d. Zwan de oplossing al zochten. Nu mag men natuurlijk van uitgevers en schrijvers niet eisen dat ze géen aandacht aan markt-mogelijkheden zouden besteden. We leven en functioneren nu eenmaal in een kapitalistisch produktiesysteem, dus wie een bedrijf heeft moet reclame maken, en het zou kolder zijn op zweverige idealistische gronden de marktwetten die ons systeem kenmerken niet te gebruiken om het litteraire bedrijf in stand te houden. De fout die men begaat is echter dat men UITSLUITEND commerciële oplossingen bedenkt, bepraat en propageert.

Want de kern van de zaak is natuurlijk toch weer het kapitalistische produktiesysteem op zich, m.a.w. de kern van de zaak is een politieke. Dit betekent dat er juist ook op politiek niveau naar oplossingen moet worden gestreefd. Want de politieke kern is deze: litteratuur behoort tot wat we cultuur noemen [recreatie voor mijn part], tot het ‘welzijn’, en het is dus een uitgesproken overheidstaak litteratuur [d.w.z. het lezen en schrijven van litteratuur] financieel mogelijk te maken en te stimuleren. Het is dus zaak de overheid met politieke middelen te dwingen die taak niet te verwaarlozen [zoals de Nederlandse overheid dit op een werkelijk schandalige manier doet]. UITSLUITEND commerciële oplossingen propageren

[p. 514]

heeft het averechtse gevolg, dat men de overheid dan juist ontheft van de verplichting haar taak uit te voeren. Bovendien: mislukken al die slimme marketing-plannen, dan is men nog verder van huis, hebben ze wel succes, dan is men in feite pas góed de sigaar: het litteraire boek zal dan zéker in het marktmechanisme vermorzeld worden door amusementslectuur e.d.

Er lijkt nu echter enige verandering te komen in de houding van schrijvers en uitgevers. Een zg. ‘Commissie van goede diensten’, bestaande uit vertegenwoordigers van de KNUB [Kon. Ned. Uitg. Bond] en van de schrijversvakbond [Ver. Van Letterk.] heeft het ministerie van CRM een nota over de slechte situatie van de litteratuur aangeboden.

Allerlei voordehandliggende eisen worden daarin met klem gesteld, zoals verhoging van bibliotheeksubsidies [speciaal voor schoolbibliotheken], inkomensgarantie voor de auteur e.d., maar het plan van de zg. lezerssubsidie neemt in de nota de belangrijkste plaats in. Dit voorstel betekent duidelijk een stap in de goede richting, omdat het de kern van de zaak raakt: de overheid moet geld beschikbaar stellen, opdat het litteraire boek goedkoper wordt. Het plan is in grote trekken als volgt: CRM stelt, voor iedere litteraire uitgave, aan de uitgever een garantiebedrag beschikbaar. Doordat de uitgever zijn grote risico niet meer in de prijs van het boek hoeft in te calculeren, wordt dit aanmerkelijk goedkoper.

Uiteraard moet een regeling worden ingebouwd [liefst in combinatie met de inkomensgarantie voor de auteur], bijv. door verhoging van het additioneel honorarium, dat de auteur er niet op achteruit gaat. Blijkt de subsidie achteraf niet nodig te zijn geweest, omdat het boek onverwacht goed loopt en netto winst oplevert, dan gaat de subsidie naar CRM terug. Een soort produktie-subsidie dus eigenlijk, maar dan een die voornamelijk de lezer, en dus op de duur ook de auteur en de uitgever, ten goede komt. Een plan waar m.i. weinig bezwaar tegen gemaakt kan worden. Het heeft bovendien het voordeel dat het ‘haalbaar’ is, ook al omdat dergelijke produktie-subsidies m.b.t. het ‘gewone’ bedrijfsleven allang heel normaal zijn.

Opvallend is dan weer, dat diverse auteurs en critici, die je anders niet zo duidelijk hoort in de discussie, of die zelfs gretig mee doen aan de marketing-praatjes, nu opeens de bekende quasi-linkse geluiden laten horen: het plan zou nl. ‘de wezenlijke tegenstellingen binnen het kapitalisme niet aantasten’, ‘een doekje voor het bloeden zijn’ [De Volkskrant], men zou ‘de [rijke] uitgevers en de [arme] auteurs, die elkaars vijanden zijn, in éen kamp duwen’ etc. Enfin, de bekende babbels, die echter wel bestreden moeten worden, omdat ze zeer schadelijk kunnen zijn voor de realisatie van de nuttige commissie-voorstellen. Het is immers niet zo, dat de gemiddelde litteraire uitgever een soort ‘klasse-vijand’ van de auteur zou zijn, eenvoudig omdat de litteraire uitgever met moeite kan bestaan. Niet voor niets verdwijnen er zoveel in grote concerns [en houden dan ook onmiddellijk op ‘litteraire uitgeverij’ te zijn! Aardig is in dit verband ook wat er bij Bruna gebeurde. Die hadden een goeie litteraire directeur [Hagers]) door wie o.a. het tijdschrift Raam bij Bruna kon verschijnen, en met name in de Grote Beren-reeks schitterende en voor links zeer belangrijke boeken voor weinig geld uitgegeven werden: Fanon, Segal, Enzensberger etc. Dus: Hagers weg, Raam weg, alle goeie boeken weg - nu doen ze weer in Cremer en zo. En ze verdienen weer méér, dat wel.]. Bovendien is het

[p. 515]

in principe onjuist om ieder stuk terrein dat op een rechtse overheid gewonnen kan worden, weer te betwisten omdat het ‘het kapitalisme niet in zijn wezen zou aantasten’.

Wie zo denkt, zou bijv. ook de loonstrijd moeten afwijzen. Dus: steun voor het plan van de lezerssubsidie.

J.J. WESSELO