Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 25

Business

In Nederland, lieve Vlamingen, zitten we momenteel met de meest rechtse regering sinds de oorlog. Die regering is verdeeld over tal van ministeries, waarvan het overgrote deel zich dient bezig te houden met, in het algemeen, het ‘welzijn’ van de bevolking. Om de winsten van het ondernemerschap veilig te stellen wordt op al die ministeries [behalve dat van defensie] stevig bezuinigd - het stevigst natuurlijk op de typische welzijnsministeries, zoals C.R.M. [Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk].

C.R.M. bestaat nog niet zo lang; het was altijd O.K. & W. [Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen] en Maatschappelijk werk. Tegenwoordig hebben we: een ministerie van Onderwijs, een van Wetenschapsbeleid [beleid!] en een van C.R.M. Dit heeft voor de regering o.a. het voordeel dat de bezuinigingen op meer verschillende fronten kunnen worden doorgevoerd; ook een vorm van verdeel en heers! Met de veelgeroemde specialisatie kan dit weinig te maken hebben; Onderwijs en Wetenschapsbeleid gaan hand in hand in hun bezuinigingsplannen, en C., R. en M. hebben natuurlijk geen moer met elkaar te maken, althans even weinig als bijvoorbeeld Landbouw en Defensie, of even veel liever. Op al die departementen worden op een schandalige manier fundamentele burgerrechten afgeknabbeld:

[p. 411]

Het departement van Onderwijs vermindert het aantal wekelijkse lesuren op de middelbare scholen van 32 tot 30, wat natuurlijk ten koste gaat van ‘nutteloze’ vakken als expressieve vorming e.d., en het stampt zogenaamde lerarenopleidingen uit de grond, die ten doel hebben door middel van zo kort mogelijke laat ik maar zeggen stoomcursussen, een flink aantal leraren te krijgen met diploma's die het recht geven ‘op een bepaald niveau’ les te geven, bijvoorbeeld in de lagere klassen van het middelbaar onderwijs; wie iets langer studeert kan in wat hogere klassen en schooltypen terecht, etc. Vroeger was het, globaal althans [het is te ingewikkeld om het allemaal uit te leggen], zo dat iedereen via een gelijkwaardige studie gediplomeerd was, en op alle niveaus les gaf. De funktie van de lerarenopleiding is duidelijk: zij met een ‘minder’ diploma worden minder gesalarieerd. Men kan zich voorstellen wat dit het rijk op de lerarensalarissen gaat schelen, èn wat het op de kwaliteit van het onderwijs gaat schelen. Een andere maatregel, die O. nog in de pen heeft, is het heffen van schoolgeld naar inkomen, zelfs op het kleuteronderwijs [wat niet verplicht is, zodat veel ouders hun kinderen noodgedwongen van dat onderwijs zullen thuishouden], en zelfs op het tot nu toe gratis onderwijs op overheids[rijks- en gemeente-]scholen - waarbij bedacht moet worden dat dit onderwijs tot 16 jaar wel verplicht is! Hoezeer al die maatregelen erin hakken, blijkt wel uit het feit dat we vorig jaar een protestdemonstratie hebben beleefd van ouders, leerlingen en leraren [zij zelfs!], die met z'n dertigduizenden in Utrecht waren samengekomen. Een voor Nederland ongekend groot aantal.

Het ministerie van Wetenschapsbeleid is druk doende de kosten voor het wetenschappelijk onderwijs omlaag te draaien [o.a. door een collegegeld van f. 1000,- per jaar in te stellen; zeker om arbeiderskinderen makkelijker te laten studeren], en de universiteiten om te vormen, o.a. door de democratisering terug te draaien, tot door het bedrijfsleven gefinancierde en gecontroleerde onderwijsinstellingen naar Amerikaans model.

C.R.M. tenslotte blinkt uit in het verveelvoudigen van de prijs van bibliotheekabonnementen [er wordt immers toch veel te veel gelezen!], door het intrekken van de subsidies van buurt- en andere clubhuizen, zodat de jeugd in de gore stadswijken helemààl nergens meer heen kan, en door het verminderen van uitkeringen aan beeldende kunstenaars.

Over C.R.M. wou ik het eigenlijk in het bijzonder hebben, want C.R.M. heeft ook de zorg voor de schrijvers. Ze delen bijvoorbeeld aan een handvol schrijvers wat centjes uit, de een wat meer, de ander wat minder [verdeel en heers!], maar geen één kan daarvan leven. Nu begon ik dit artikel over de regering, en dan ben je voor je het weet een paar bladzijden verder, terwijl ik het alleen over C.R.M. wilde hebben. Sorry, lieve Vlamingen, maar misschien was het toch wel leerzaam tot zover. En ook de manier waarop de regering tóch tracht haar ‘welzijnsbevorderend image’ in stand te houden, waarover ik het had willen hebben, en in het volgende ook zal hebben, is erg leerzaam.

In opdracht van C.R.M. schreef dr. A. van der Zwan, van het Nederlands Centrum voor Marketing Analyses N.V., de brochure De sociale positie van de auteur In Nederland. Bij zo'n aankondiging vraag je je, nog voordat je het rapport gelezen hebt, direct verbaasd twee dingen af: 1. tsjonge, maakt C.R.M. zich druk om de sociale positie van de auteur in Nederland?

[p. 412]

2. hoe halen ze het in hun hersens om de sociale positie van de auteur in Nederland te laten onderzoeken door een marketing-deskundige. Twee vragen die je, eveneens voor het lezen van het rapport, met je klompen aan kunt beantwoorden. De antwoorden dekken elkaar uitstekend, en worden door het rapport keurig bevestigd.

Maakt C.R.M. zich druk om de sociale positie van de auteur in Nederland? Het valt nauwelijks aan te nemen. Binnen een regering die zich niet druk maakt om de sociale positie van wie dan ook, behalve van de ondernemers, zal C.R.M, zich niet druk maken om de sociale positie van de auteur. Maar ja, je bent nu eenmaal C.R.M., dus je zult minstens de schijn op moeten houden. Wat doe je dan, als je de indruk wilt wekken je druk met het probleem bezig te houden? Juist, je laat een rapport samenstellen.

Een ‘discussiestuk’. Dr. J. Hulsker, ‘Direkteur-Generaal voor Culturele zaken van C.R.M.’, die het rapport inleidt, zegt dan ook prompt: ‘Het rapport is nu in studie op het departement; het heeft daarmee echter zijn functie nog niet ten volle vervuld. Het lijkt mij juist en nuttig, dat het rapport onderwerp van discussie zal worden in een zo wijd mogelijke kring van belanghebbenden en belangstellenden. Hiertoe beveel ik het van harte aan’.

De truc is zo langzamerhand overbekend. Er ligt een probleem, iedereen kent de oorzaken, iedereen kent ook de oplossing. Die oplossing ligt in voor de hand liggende maatregelen. Maar die maatregelen worden door de regering natuurlijk niet genomen; dus neemt de regering een schijnmaatregel: een onderzoek. Dat zo'n onderzoek niet meer zal zijn dan het nog eens wetenschappelijk vastleggen van dingen die we allang weten, ligt voor de hand. Rijnmond-bewoners kunnen daarvan meepraten. Het stinkt daar. Niet naar stront, zoals bij jullie in Brugge, maar naar chemicaliën. Een soort synthetische stront. Er is geen wetenschappelijk onderzoek voor nodig om dat vast te stellen! Er moeten maatregelen genomen worden. Je zou dus verwachten dat de industrie verplicht wordt ervoor te zorgen dat het niet zo stinkt. Wat doet de regering? Ze zet zogenaamde ‘snuffelpalen’ neer, apparaten die met een keurig rood streepje aangeven wanneer het te erg wordt. Het is overigens helemaal niet erg hoor, want volgens onze briljante minister van Volksgezondheid, de heer Stuyt, gaan astmapatiënten er niet dood aan, dus... Maar toch, de regering neemt een maatregel! Het stinkt er inmiddels heviger dan ooit, maar dat kan de regering niet helpen, ze hebben er al alles aan gedaan nietwaar!

Zit ik weer bij de regering, hoe zou dat toch komen?

Het rapport van Van der Zwan is zo'n snuffelpaal: het toont exact aan wat we allang wisten. ‘De litteratuur is in een impasse’ is dan ook de eerste zin van het rapport. Met ‘litteratuur’ bedoelt hij dan zo iets als ‘de positie van de litteratuur’, maar ja, hij is marketing-expert, en voor dat soort lieden is praten over de verkoopbaarheid van een produkt hetzelfde als praten over het produkt, dus wat wil je. Men zegt immers ook: met de tabak gaat het niet zo best, etc.

Van der Zwan doet echter meer, en daarin verschilt hij van de snuffelpaal: hij wijst oorzaken aan, en suggereert oplossingen. Wat de oorzaken betreft: daar kleunt ie nogal eens mis, vooral natuurlijk omdat hij die oorzaken vrijwel allemaal in het economische vlak zoekt, d.w.z. in de bekende ‘kostenstijgingen’,

[p. 413]

‘toenemende risico-factoren’ e.d. Zoals in de tabak, met andere woorden. Het zou te ver voeren dat hier allemaal te analyseren. Bovendien: we weten het al. Eén blunder moet even genoemd worden: Van der Zwan ziet een van de oorzaken in de geringe activiteit van de schrijvers zelf bij het propageren van hun werk. Juist omdat het zo'n ‘persoonlijk’ produkt is zouden ze hun waar persoonlijker moeten aanprijzen. Larie natuurlijk: ten eerste zou een dergelijke propaganda eerder averechts werken [denk aan de bekende affiche van de ca. 50 slechtste schrijvers van Nederland, We schrijven niet voor Jan Lul, waarop de inmiddels vermaard geworden lezersreactie natuurlijk direct, en terecht, was We lezen niet voor Jan Lul], ten tweede zouden de schrijvers dan juist in de tabaks- of liever nog was- middelen-sfeer terechtkomen waar ze nu juist uitmoeten, ten derde is in de literatuurwetenschap het boek als een vorm van persoonlijke communicatie tussen schrijver en lezer allang achterhaald.

wat Van der Zwans oplossingen betreft, zitten we meteen bij het antwoord op de tweede vraag die ik hiervoor stelde: waarom een marketing-expert dit probleem te laten onderzoeken? Het antwoord op deze vraag namelijk verklaart niet alleen nog eens extra die merkwaardige interesse van C.R.M. voor de sociale positie van de auteur, maar ook het miskleunen van de onderzoeker inzake oorzaken en vooral oplossingen.

Het antwoord is duidelijk. Ze zijn bij C.R.M. natuurlijk niet zo gek om een goed onderzoek te laten instellen. Zo'n onderzoek, dat verricht zou moeten worden, niet door één man, maar door een team van sociologen, economen en niet te vergeten letterkundigen!, zou wel eens erg vervelend voor de regering kunnen uitvallen; het zou namelijk laten zien dat het centrale probleem is: schrijvers verdienen te weinig, boeken zijn veel te duur, bibliotheken zijn veel te duur [d.w.z. in verhouding tot de huidige lonen], en het zou concluderen dat dit natuurlijk geen op zichzelf staand verschijnsel is, maar dat het een onderdeel vormt van de totale sociaal-economische situatie in Nederland, en dat de oplossing zou liggen in een ander sociaal-economisch beleid, d.w.z. in een andere politiek. Er zijn natuurlijk meer oorzaken [de schrijvers zelf kan men ook wel het een en ander verwijten, de Jan Lullen dan], maar dít is de kern van het vraagstuk. Ja, en zó'n onderzoek gaat C.R.M. natuurlijk te ver. Wat doe je dus? Je laat het uitvoeren door een marketing-expert, want diens oplossingen zullen ongetwijfeld prachtig passen in de straat van de regering. Zo'n man geeft namelijk geen sociaal-economische, geen politieke oplossingen, maar markt- oplossingen. Hij zal suggesties doen om de markt voor litteraire boeken te verbeteren, m.a.w., hij zal wegen aangeven om de mensen die dure boeken te laten kopen, door fraaie propagandamiddelen, waardoor de auteurs wat meer zullen gaan verdienen. C.R.M. is daarmee van het probleem af, en de schrijvers, die vinden dat ze sociaal werk doen en op grond daarvan redelijk betaald willen worden, gewoon als gewone werknemers, worden in de hoek geduwd waar ze door C.R.M. nu juist uitgehaald zouden moeten worden: die van het vrije beroep, van de ondernemer.

Inderdaad voldoet Van der Zwan keurig aan deze C.R.M.-verwachting. Het krankzinnige is overigens dat hij dit niet in de gaten heeft; hij beweert zèlf dat het fout is van

[p. 414]

C.R.M. de schrijver als vrije ondernemer te zien, die enige aanvullende steun behoeft, en gaat dan door middel van zijn marktsuggesties de schrijver nog nadrukkelijker in de hoek van die ondernemer plaatsen!

Wat zijn zijn suggesties? Ten eerste vindt hij een litteratuur-krant noodzakelijk, die in bibliotheken, boekhandels, op school etc. veel informatie over boeken zou moeten verstrekken. Reclame, kortom, want van zo'n krant kun je natuurlijk geen goede, objectieve [door bijvoorbeeld negatieve kritieken] voorlichting verwachten. Bovendien kunnen we over zo'n krant kort zijn: hij is er al diverse malen geweest, en het haalde niets uit. Ten tweede ziet Van der Zwan een oplossing in het zogenaamde ‘litteratuur-management’ [!]: schrijvers zouden bij tal van gelegenheden werk van collega's moeten propageren. Dit sluit dan aan bij de ‘oorzaak’ die ik al noemde: de weinige activiteit van de schrijvers op dit gebied. Wat larie was.

Twee oplossingen dus, die beide typisch in de reclame-sfeer liggen. Precies de sfeer waar we uit moeten, precies de sfeer dus ook waar C.R.M., via de marketing-expert, de schrijver graag in zou zien. Hulskers warme aanbeveling in het voorwoord is duidelijk.

J.J. WESSELO