Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 22

Wat literatuur is

In een letterkundig bijvoegsel van ‘Le Monde’ schrijft Alain Robbe-Grillet in een korte hulde aan Raymond Queneau:

‘La découverte de ce qu'est la littérature fut à peu près, pour moi, celle-ci: qu'il ne s'agissait pas de faire entrer dans des formes figées ces fameux événements et personnages qui, eux, étaient censés vivre, mais que les formes, au contraire, étaient en art (et dans le roman aussi par conséquent) la seule chose vivante’.

Willen jullie, jonge snuiters, dit symbolum van jullie Messias nu om de liefde Gods eens aandachtig lezen?

Het zijn dus niet de gebeurtenissen en de personages die het kunstwerk maken, maar de vorm waarin ze beschreven worden en die vorm is ook in de roman (het door jullie zo vervloekte rechtlijnige verhaal, dat verscheidenen onder jullie afdoende hebben bewezen met inspanning van al jullie middelen maar niet te kunnen geschreven krijgen), een kunst en het enige levende.

Heb ik, ja of neen, de Messias goed begrepen? Dan dank ik jullie zeer. Voor een simplistische, rechtlijnige verhaler, die niet veel verstand kan hebben en, een verteller zijnde, geen schrijver kan zijn, is het al heel wat de Messias niet mis te verstaan.

[p. 501]

Willen jullie mij nu eens klaar en duidelijk op papier zetten waar, wanneer, door wie en in welke Europese taal in de geschiedenis van de letterkunde ooit een mening is verkondigd die afwijkt van die van de Messias of ze tegenspreekt. Waar, wanneer, door wie en in welke taal werd ooit geschreven dat het niet de vorm is, waarin Dostojewski de moordzaak van ‘Schuld en Boete’ behandelt, die het kunstwerk maakt tot wat het is en dat desbetreffende politie- en onderzoekrechtersrapporten het evengoed zouden doen? En zegt mij dan welke sensationele ontdekking de Messias heeft gedaan.

Haast jullie, indien jullie nog een ernstige polemiek willen aangaan, want er is in Parijs, volgens Etienne Lalou in ‘L'Express’, reeds een roman van 320 bladzijden verschenen, waarin nergens de letter e voorkomt. Snel nadert dus de dag waarop jullie wijsneuzerij met een homerische schaterlach zal worden weggeveegd. Bedoeld e-loos oeuvre is het oeuvre van Georges Perec, een naam om te onthouden. De heer Hector-Jan Loreis, compilator van het boek ‘Nieuwe roman is nieuwe filosofie’, dat ik grondig heb besproken, zal een paar nieuwe hoofdstukken aan zijn studie moeten toevoegen en de ondertitel ervan aanvullen als volgt: ‘Van de nouveau roman over de nouveau nouveau roman naar de nouveau nouveau nouveau roman zonder bepaalde klinkers’. Aangezien echter, volgens genoemd essayist, er een nieuwe filosofie moet opstaan vooraleer een nouveau nouveau nouveau roman kan worden geschreven, moeten we wachten op een nouvelle nouvelle nouvelle philosophie die tegen bepaalde letters fulmineert en Georges Pérec als een verre voorbode beschouwen. Jongens, jongens, jongens! Wat zijn jullie begonnen!

Dus de vorm is alles. Hij is het enig levende. Gebeurtenissen en personages zijn niet strikt noodzakelijk. Zij hinderen echter niet als er maar vorm is. Queneau beschrijft gebeurtenissen en personages, maar met vorm en de Messias vindt dat goed. Maar als ik nu vorm heb zonder gebeurtenissen en personages, bij voorbeeld vorm met ideeën, vorm met natuurbeschrijvingen, vorm met beschrijving van objecten, ik noem zo maar op, koffiepotten, keukenmessen, schommelstoelen, voetmatten van gevlochten ijzerdraad enzovoort, wat dan? Voor zover ik de meester begrijp zijn ook zij niet noodzakelijk, maar hinderen doen zij ten slotte evenmin. Gebeurtenissen, personages, ideeën, natuurbeschrijvingen, beschrijving van voorwerpen groot of klein, mooi

[p. 502]

of lelijk, verheven of banaal, zijn dus alle even onbelangrijk. Het enige waar het op aankomt is de artistieke vorm. Hij alleen leeft.

Maar om een artistieke letterkundige vorm te bekomen moet ik woorden gebruiken en die woorden betekenen iets. Het vervelende is nog wel dat juist die betekenis de voornaamste schoonheid van de vorm uitmaakt. Ik kan zeker een bladzijde schrijven die artistiek mooi is en niets inhoudt. ‘Over de paarden der parels van Pommeren rollen de donders van onder de kolder der kijvende keizers en wevende wijven wedervoorspellend’. Langer echter dan een bladzijde kan ik niet weerstand bieden aan het feit dat elke woordgroepering, hoe dan ook, een zin krijgt. Nog minder kan ik de neiging weerstaan om de artisticiteit van mijn vorm te intensifiëren door die vorm een zin te geven, die ik met mijn taalgevoel, mijn gemoed en mijn verstand beaam sub specie pulchri. De lezer verlangt en verwacht dit trouwens. Hij leest liever een vorm die iets betekent dan een die alleen maar klinkt. Die betekenis kan ik toevoegen aan mijn vorm door gebeurtenissen, personages, landschappen, voorwerpen te beschrijven, of ideeën en gevoelens weer te geven.

Wil nu niet een van jullie schriftgeleerden, of desgewenst geheel jullie van Parijse woordkramertjes bijna letterlijk afschrijvende ploeg, met zo weinig woorden mogelijk, maar zo duidelijk mogelijk op papier zetten, waarom de romancier met grote zorg moet vermijden gebeurtenissen en personages te beschrijven, die volgens de Messias kunnen geduld worden als onbelangrijke ingrediënten en waarom hij dit moet vermijden, als het toch evident is dat de beschrijving van die gebeurtenissen en personages voor de romancier het beste, het meest aangewezen kader vormt om landschappen en voorwerpen te beschrijven en ideeën en gevoelens weer te geven.

Niet hoog van de geleerdheidstoren blazen, als het jullie belieft, want jullie spreken tot een simplistische verteller, niet eens een schrijver en hij heeft in al zijn eenvoud een simpele vraag gesteld die gemakkelijk te beantwoorden moet zijn voor essayisten van jullie gehalte.

Luistert, als het jullie belieft, nog eens, ik zal de laatste zijn om jullie te vragen een vloekwaardig rechtlijnig verhaal te schrijven, want, ten eerste, er worden er reeds te veel geschreven, ten tweede, iedereen schrijft wat hij wil, ten derde, ik weet wat sommigen van jullie daarvan hebben

[p. 503]

terechtgebracht en ik verwacht van de overige grote muilen nog ergers. Kan ‘domheid niemand redden’, charlatanisme ook niet.

G.W.