Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 18

Uit drie belangrijke dagboeken

De bladzijden die Paul Claudel in zijn nu door zijn erven vrijgegeven Dagboek wijdt aan de eerste oorlogsmaanden, 10 juni tot 31 december 1940, zijn interessant als document van oorlogspsychologie en menselijk comportement.

Hij is natuurlijk woedend op de ‘Macaroni’, die Frankrijk in de rug aanvallen, zodra het door Duitsland is verslagen. De hele maand juni doet hij vergeefse pogingen om naar Afrika te vluchten. Hij heeft daarbij o.a. een lang gesprek met fregatkapitein Jules Moch ‘ancien ministre de Léon Blum, très intelligent, qui partage mes idées’. Zonder commentaar noteert hij dat Laval breekt met Engeland, het haast de oorlog verklaart, dat een totalitair regime en opheffing der partijen in 't vooruitzicht worden gesteld, dat Pétain Gibraltar vanuit de lucht doet bombarderen. Maar hij vermeldt met een uitroepingsteken de verklaring van de gezamenlijk sprekende Duitse bisschoppen, dat Duitsland strijdt voor de vrijheid der volkeren en hij vindt het infaam van Jacques de Lestain in L'Illustration Frankrijk een hoer te noemen die een maquereau zoekt en de Boche neemt omdat hij de sterkste is. Bij de vredesonderhandelingen van Laval en Pétain gedraagt Frankrijk zich volgens hem werkelijk als een meisje dat alles geeft. Hij vindt het ‘monstrueux’ dat Mgr Baudrillart in La Croix de Fransen aanzet tot collaboratie ‘avec la grande et puissante Allemagne’ om de ‘profits économiques’ en dat Fernand Laurent in Le jour de katholieken aanzet zich te scharen rond Pétain: ‘c'est-à-dire’, schrijft Claudel, ‘autour de Laval et de Hitler’. Hij voegt er onmiddellijk aan toe: ‘Les catholiques de l'espèce “bien pensants” sont décidément écoeurants de bêtise et de lâcheté’. Woedend is Claudel ook op de militairen, die verantwoordelijk zijn voor Frankrijks nederlaag en nu pauwstaarten te Vichy. ‘A Vichy on ne voit que des galonnés’.

[p. 725]

Wij schrijven nu 22 november 1940, het standpunt van Claudel is duidelijk. Op 12 december 1940 is hij te Lyon bij kardinaal Gerlier, die hem belooft de opvoering van ‘L'Annonce faite à Marie’ bij te wonen en te steunen. Op 16 december noteert hij dat de opvoering te Lyon veel succes had en dat de kardinaal in zijn loge zat. Op 24 december 1940, daags voor Kerstmis, schrijft hij niets méér, maar ook niets minder dan dit: ‘A l'occasion de la représentation éventuelle de “L'Annonce” à Vichy, j'écris un poème au maréchal Pétain’. Dit is de genesis zijner beruchte ode.

Interessant is ook het jugement van de andere grote katholieke figuur van deze generatie, François Mauriac, over Teilhard de Chardin, gedateerd 17 juli 1965 in het Blocnotes. Mauriac reageert op de postume Cahiers van Valéry, volgens wie Teilhard en vele andere verstandige priesters ‘trachten al zwemmend een nieuw godsdienstig vasteland te bereiken’. Hij heeft Teilhard tweemaal ontmoet op een mondain déjeuner, maar zonder te vermoeden wie en wat hij was en wat Valéry zegt is juist wat hij, Mauriac, de Jezuïet Teilhard verwijt. ‘Je demeure, quant à moi, fidèle au roe primitif dont le père Teilhard de Chardin s'éloigne à la nage. Je m'en tiens à mon premier regard sur Dieu, à mon regard d'enfant’. En hij weidt er lang over uit dat het eerste en voornaamste dat de gelovigen van hun priesters verwachten is dat ze geloven.

G.W.