Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 18

Virginie Loveling, Klauwaard en Geus

Uit de geschriften van Virginie Loveling (1836-1923) kunnen we heel wat vernemen over de ontzenuwende schoolstrijd in de negentiende eeuw, over de spanning tussen katholieken en niet-katholieken in Vlaanderen.

Wie strijd zegt, denkt aan tactiek. Een bekende streek was de z.g. bekering te elfder ure.

Eén der meest aangrijpende scènes in verband met deze spanning treffen we aan in In onze Vlaamsche Gewesten - politieke schetsen, in 1877 door Virginie Loveling onder het pseudoniem W.G.E. Walter, in 1882 onder haar eigen naam gepubliceerd. Het vrome Liedeken verpleegt de zieke heer Sandrie die haar vraagt geen priester tot haar sterfbed toe te laten. Zij belooft het, maar een priester slaagt erin binnen te dringen. Weigerend wendt Sandrie het hoofd af en sterft:

‘Het is gedaan’, sprak de geestelijke, naar den doode wijzend, dien hij een kruisbeeld in de hand gestoken had, ‘doch hij heeft zich naar Gods gratie op zijn uiterste bekeerd’.
‘Het is niet waar!’, klonk een ontstelde meisjesstem door de kamer.
‘Gij schaamtelooze leugenaarster’, sprak de pastoor woedend, en greep haar bij den schouder: ‘hieruit!’.

Het kind vlucht en pleegt zelfmoord. De heer Sandrie wordt met veel staatsie in gewijde grond begraven; het lijk van Liedeken wordt onder gejouw van de dorpelingen in de ongewijde hoek gestopt.

Op 21 januari 1879 wordt een wet uitgevaardigd waardoor het officieel lager onderwijs wordt ingesteld, het is dus niet meer aan het toezicht van kerk en gemeente onderworpen. Over de reactie hierop lezen we bij Marion Coulon (Jeunesse à la Dérive, 1945, I, p. 37): ‘Très vite en effet, les Ecoles officielles s'étaient vidées, notamment parce que

[p. 626]

les évêques décidés à recourir aux grands moyens avaient, par un mandement collectif du 7 décembre 1878, enjoint au clergé de refuser tout sacrement aux maîtres et aux élèves des Ecoles publiques ainsi qu'à leurs parents’. Coulon had nog leugen, laster en broodroof die het leven van zovelen hebben vernietigd, kunnen vermelden.

Meester Ottevaere uit Lovelings ontroerende roman Sophie (1885) (die, hoewel hij bijna onvindbaar is geworden, om niet-literaire redenen uit haar verzameld werk (1938-1934) werd geweerd) is wel godsdienstig maar niets kan deze eerlijke ambtenaar het officieel onderwijs ontrouw doen worden. Hij wordt gehoond, gelasterd, zijn vrouw wordt niet meer tot de biecht toegelaten omdat ze haar man niet wil verloochenen. Totaal uitgeput door die kwellende, onmenselijke vervolgingen, wordt Meester Ottevaere ziek. Niemand wil of durft ‘de meester van de geuzenschool’, ‘de ketter’, verzorgen, behalve Sophie, die het daardoor zelf hard te verduren krijgt. Als Meester Ottevaere aan het sterven is, stelt een priester hem voor de keuze: ofwel zijn aanhankelijkheid aan het officieel onderwijs afzweren ofwel sterven zonder biecht en absolutie:

‘Daar lag de uitgeleefde, tot een geraamte schier afgeleerde man hulpeloos op zijn sterfbed; daar stond de welgevoede onderpastoor met bolle, blinkende wangen en driedubbele kin voor de sponde: twee ongelijk toegeruste kampioenen om den uitersten strijd aan te gaan.
‘Verzaakt gij aan uwe dwalingen?’, vroeg de machtige, verzekerd van de zegepraal.
Maar het was de zwakke, die antwoordde:
‘Neen, mijne laatste daad zal geene lafheid wezen!’.
‘De heilige absolutie tegen dien prijs’, zei Teeuwis.
‘Vader, doe het, stem toe’, smeekte zijne echtgenoote. En Sophie vouwde angstig de handen, heimelijk hopend, dat hij standvastig blijven zou.
‘Neen’, sprak hij met inspanning, ‘ik kan niet huichelen op het oogenblik dat ik voor God verschijnen ga’.

Een hulppriester die in ongenade was gevallen omdat hij weigerde aan de schooloorlog deel te nemen, komt dan de stervende bijstaan. Sophie neemt verder uitsluitend het Evangelie en het geweten als maatstaven aan.

Aan deze teksten dachten we toen we onlangs Virginie Lovelings eigenhandig geschreven testament - tien mooi,

[p. 627]

haastig of bevend geschreven blaadjes waarop ze krampachtig verduidelijkte wat ze eigenlijk had gewild - ter inzage ontvingen. We constateren dat de schrijfster, zoals de heer Sandrie en Meester Ottevaere, tot het einde aan haar beginselen getrouw bleef, hoewel ook in haar geval een aantal personen, o.m. Juffrouw Belpaire (Dietsche Warande en Belfort, 1923, p. 1201), een overwinning trachtten te behalen door haar tot het katholicisme te bekeren. Vergeefse moeite!

Op 6 april 1914 schreef ze:

‘Bepalingen voor mijn begrafenis.
Ik wil geen godsdienstceremonie bij mijn begrafenis, maar wel officieel eerbewijs als gedecoreerde.
Noch bloemen noch kronen.
Ik verbied mijn haren af te snijden en moet drie volle dagen ‘over aarde’ blijven liggen.
Geen familieleden of vrienden krijgen toegang bij mijn lijk zonder toestemming van een mijner testament-uitvoerders.
Mocht het gebeuren, buiten mijn wil, dat ik op mijn sterfbed berecht worde, zoo verzoek ik mijn testamentuitvoerders protest daartegen aan te teekenen in de dagbladen’.

Op 4 januari 1920:

‘Bepalingen tegen mijn overlijden:
Ik wil begraven worden met den besten doodwagen, bespannen met twee paarden, en de militaire eer. De begrafenis moet burgerlijk wezen. Geen bloemen op de kist noch op mijn graf. Geen Fransche rouwbrieven (...).

Op 11 april 1920:

‘Bepalingen tegen mijn overlijden, overhandigd aan mijn neef Simon Fredericq in april 1920.
Ik wil burgerlijk begraven worden met den besten doodwagen, bespannen met twee paarden en de militaire eer. Geen bloemen noch kronen, 't zij op de kist of op hel graf.
Geen rouwkapel wordt in mijn huis gemaakt. Vlaamsche rouwbrieven, met Vlaamsche adressen, worden rondgezonden, waar het behoort. Enkele Fransche brieven mogen ook gezonden worden, waar het noodig wordt geacht (...)’.

[p. 628]

Op 6 maart 1922:

‘De door mij opgestelde rouwbrieven mogen alleenlijk in het Vlaamsch zijn. Op hetgeen neef Simon Fredericq in handen heeft, worden er verkeerdelijk Fransche toegelaten (...)’.

22 augustus 1922:

‘Daar de omstandigheden mij dwingen de hulp eener non in te roepen, acht ik het geraden nogmaals te verklaren, dat wat er ook bij mijn sterfbed gebeure, ik met geen welkdanige ceremonie van godsdienst wil begraven worden’.

Virginie had, terloops gezegd, met die hulp geen geluk want in een brief die ze op 25 december 1922 aan haar neef Cyriel Buysse schreef, lezen we o.m.:

‘Met mij gaat het hoe langer hoe slechter. Een groote troost is al de mij omringende liefde van u allen. Ook heb ik nu een heel brave verpleegster, na de stoute harpijen van die nonnen. Het is wel treurig voor Marie en de hulpvaardige dienster van heele dagen en nachten te hooren jammeren, maar het is onontkoombaar door den toestand zelven’.

Virginie Loveling stierf op 1 december 1923. Met hààr wilsbeschikking werd rekening gehouden. Ook wat de taal van de rouwbrieven betreft.

Als wij In onze Vlaamsche Gewesten en Sophie opnieuw laten drukken mogen we het voornemen dat de schrijfster in dit verband uitte, niet uit het oog verliezen. Zij schreef inderdaad in Het Laatste Nieuws (zie 14 en 18 april 1913):

‘Ik heb er geen woord in geschreven, dat ik zou willen terugnemen en zal dat boek telkens - als de uitgave uitgeput is - onveranderd laten herdrukken, omdat het niets dan de waarheid bevat over de dwingelandij, die zo loodzwaar op onze rampzalige Vlaamsche gewesten drukt’.

Marc Galle