Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 18

Tristan Bernard

Men heeft Tristan Bernard al te vaak uitsluitend voorgesteld als een ‘faiseur de bons mots’, een soort van moraliserend flapuit. Zijn uitlatingen herinneren inderdaad wel eens aan de pikanterieën van Rivarol en Chamfort. Zijn toon is nochtans minder wrang: zijn spot grieft zelden. De grond van zijn gemoed was overigens louter goedheid. Tristan Bernard is ook meer en beter geweest dan een

[p. 629]

charmant causeur. Zijn komedies en verhalen bevatten niet minder wijsheid dan menig geleerd betoog. Zijn stijl was heel en al natuurlijkheid, eigenschap die men in de schriften van tijdgenoten als Courteline, Renard en Léautaud terugvindt: onopgesmukt proza, met een diep menselijke ondertoon die de ironie doorbreekt. Aan iedere vorm van pedanterie had onze Tristan een hekel. Hij behoorde verder tot het ras der boulevardiers: nonchalante, belezen pretmakers en puntige journalisten.

Eigenlijk heette hij Paul Weil. Tijdens de laatste wereldoorlog werd hij als jood gearresteerd. Hij studeerde in de rechten. In de literatuur debuteerde hij als redacteur van een sportblad.

Toen men hem eens deed opmerken dat hij te kwistig met geld omsprong, foeterde hij:

- Neen, ik heb al genoeg zorgen, zonder er bovendien de ontberingen aan toe te voegen.

Tot zijn vrienden zei hij:

- Kom me 's morgens opzoeken, dan werk ik. Ik heb graag dat men me stoort.

Men deelde hem het overlijden van een rijk industrieel mee.

- Zijn fortuin wordt op zes miljoen geschat, mopperde een uit het gezelschap. Men zou zoveel geld niet mogen nalaten.

- Hij zou niet beter hebben gevraagd, dan het niet na te laten, meende Tristan.

Zijn zoon berispte hem zachtjes.

- Pa, je zou niet zoveel sigaretten moeten roken.

- Ik weet het, beste jongen, maar sigaren zijn zo duur.

Hij publiceerde een honderdtal werken, van diverse aard.

- Wat is een luiaard? vroeg hij zich af. Iemand die niet doet alsof hij werkt?

Een vriend verzocht om een paar entreebiljetten voor de schouwburg, waar zijn stuk ‘Les Phares Soubingou’ zonder succes werd opgevoerd.

- Onmogelijk, antwoordde Bernard. De directeur geeft alleen volle rijen.

[p. 630]

Een andere sollicitant bezorgde hij een vrijkaartje met de vermelding: ‘Eenzame plaats. Voorzie u van een revolver’.

Een acteur die zich verhovaardigde op zijn pril vaderschap, hoewel zijn vrouw hem doorlopend bedroog, vertelde dat zijn spruit al ‘papa’ zei. Tristan voegde er glimlachend aan toe:

- C'est jeune et ça ne sait pas.

Aan een matrone die scheel zag, wijdde hij o.s. kwatrijn:

‘Avec son air de bon apôtre,

elle a le front olympien.

L'un de ses yeux dit merde à l'autre,

et chacun le mérite bien’.

Aan zijn poëtische bevliegingen herinnerde hij als volgt:

‘Où donc est-il ce temps charmant,
où le mot m'arrivait si vite?
Le mot venait d'abord, la pensée ensuite.
J'étais un poète vraiment’.

Gaandeweg hardhoriger wordend, gaf men hem, aan de vooravond van zijn dood, de raad zich een microfoon aan te schaffen.

- Voor wat ik zou horen, smaalde hij. Altijd hetzelfde!

Na de bevrijding ging hij nog zelden uit. Op zekere dag polste een confrater:

- Ben je in onmin geraakt met de straat?

- Neen, met het leven!

Men had het over een actrice die zich inliet met sprekende tafels.

- Waarom laat ze haar bed niet spreken, zei Tristan, het zou heel wat amusanter zijn.

In het kamp te Drancy opgesloten, kwam een vriend hem troosten.

- Wat wens je? Heb je iets nodig? Spreek.

- Bezorg me een sjaal om mijn neus te bedekken, zei Bernard.

Enkele weken voor hij stierf, spotte hij, doelend op de troebelen in Frankrijk:

- Onze Lieve Heer is wel vriendelijk me al deze dingen te tonen, opdat ik niet zou betreuren te verdwijnen...

[p. 631]

Hij werd door een beroerte getroffen, terwijl hij op een kruiswoordraadsel zwoegde. Wat jammer dat hij verzuimd heeft zijn memoires te redigeren, het ware de kroniek geworden van een halve eeuw artistiek, mondain en literair Parijs leven, maar dan door iemand met zin voor humor en die de dingen filosofisch opvat. Want eerlijk gezegd: ik houd meer van zondaars dan van zedenmeesters.

Fritz Francken