Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 15

De pompiers en de kunst

‘Als ik moet zeggen wat kunst is, kan ik mijn onderwerp naar mijn mening niet beter benaderen dan door te zeggen wat kunst eigenlijk niet is.

Is kunst verfraaiing van het leven? Nee, daar is zij te geheimzinnig voor, te groots om zich te laten vangen in het woord fraai. Zij is geen pauweveer die zich behaagziek ontvouwt. Is kunst ethisch? Wantrouw datgene in de kunst dat u wil opvoeden. Is kunst nuttig? Misschien onontbeerlijk ja, maar zij laat zich niet misbruiken, laat staan hanteren als een tafel en een stoel. Is kunst sociaal? Gedwee is zij zolang haar wezen wordt gerust gelaten, maar eerder is zij te eenzaam om op een bepaalde wijze sociaal te zijn. Wat blijft er dan over? Het raadsel, het geheim, het mysterie als ge wilt. In elk geval een groot avontuur. En de mens is in dit geval als een zwemmer die zich waagt in een snel stromende rivier. Wat dwingt hem daartoe? Een verschrikkelijke nieuwsgierigheid, de ontmoeting van zijn ik met het onbekende. De kunstenaar wil daarvan getuigen, volledig en in zintuiglijke tekenen’.

Eerlijkheidshalve moeten wij vermelden dat deze woorden op het jeugdfestival van 22 augustus jl. werden uitgesproken door Albert van Dalsum, maar onmiddellijk voegen wij daaraan toe dat onze opmerkingen daaromtrent geenszins tegen hem zijn gericht, daar de voortreffelijke acteur er een geestesgesteldheid in verwoordt die gemeengoed is in artistieke middens en het bijgevolg onbillijk zou zijn hem ermee af te zonderen uit de kudde.

Dat hij die moet zeggen wat kunst is beter doet te zeggen wat zij niet is, horen wij dagelijks beweren, maar niemand verklaart waarop de onzin berust dat men een appel het best beschrijft door te zeggen dat hij geen peer, geen pruim, geen perzik is.

Als men zegt dat kunst geen verfraaiing is, niet ethisch, niet nuttig, niet sociaal, dan zegt men niet wat kunst niet is, want kunst is

[p. 238]

werkelijk verfraaiing, ethisch, nuttig en sociaal, maar niet alleen maar en niet voornamelijk dat.

Als men zegt dat kunst een raadsel, geheim, mysterie, groot avontuur is, zegt men niet wat kunst is, want kunst is dat slechts ten dele en in zeker opzicht.

Met andere woorden, elke bewering in deze fraaie passus, elk woord is onjuist, is vaag, is klets.

We maken daar de proef op en vervangen in de schone holle tirade het woord kunst door wetenschap, een geesteswerkzaamheid in object, vorm en methode rechtstreeks tegengesteld aan kunst. Alles blijft even waar. Ook wetenschap is meer dan verfraaiing, ook in wetenschap moet men wantrouwen wat wil opvoeden, ook wetenschap is misschien onontbeerlijk, maar laat zich niet misbruiken, laat staan hanteren als een tafel en stoel, ook zij is gedwee zolang haar wezen met rust wordt gelaten, ook zij is raadsel, mysterie, groot avontuur, een verschrikkelijke nieuwsgierigheid, een ontmoeting van het ik met het onbekende.

Gij allen die het goed meent met de kunst en weet hoe de pompiers ze naar het leven staan, neemt met ons deel aan de stille kruistocht met een speld, een gewone speld van honderd voor een frank, op de revers van uw kraag, om in de opgeblazen kunstblazen te prikken, om met Degas te fluisteren que c'est bien plus bête que ça en daardoor schoner.

Wat de schone en beeldende kunsten zijn, kan positief en rechtstreeks worden gezegd zo goed als men zeggen kan wat wiskunde en wijsbegeerte is, zo nauwkeurig als de onnauwkeurige menselijke taal en het arme Nederlands het mogelijk maken.

Zij zijn het menselijk vermogen om gedachten, gevoelens en beelden in woorden, klanken, kleuren, lijnen of vormen weer te geven met uitzonderlijke vaardigheid.

Wat moet verstaan worden onder gedachten, gevoelens, beelden, woorden, kleuren, lijnen, klanken, vormen en uitzonderlijke vaardigheid, dat is voor strikte en brede interpretatie vatbaar en voor discussie, zoals in elke definitie, maar als men die betwistingen wil ontwijken door te zeggen wat kunst niet is, blijft men er vele mijlen verder van af.

Of kunst nu al of niet levensverfraaiing, ethisch, nuttig of sociaal is, dat heeft te maken met de kwaliteit, niet met het wezen.

Gelijk een kunstsmid het smeden tot een ongewone vaardigheid heeft opgevoerd, zo is een kunstenaar iemand die uitzonderlijk goed kan schrijven, schilderen, toondichten, beeldhouwen, bouwen. Zoals in de wetenschap en de ambachten kan men in de kunsten ongeveer alles in de school leren en van anderen afkijken, behalve een perfectibiliteit die ingeboren moet zijn, gegeven door de natuur.

Evenmin als met wetenschap, wijsbegeerte of vakmanschap is met kunst enig mysterie of groot avontuur gemoeid, zwemmen in een snelle rivier, verschrikkelijke nieuwsgierigheid of ontmoeting met het onbekende. De kunstenaar gaat van Stratford naar Londen om zijn brood te verdienen als acteur, probeert nog meer te verdienen door zelf het stuk te schrijven, keert naar Stratford terug zodra hij van zijn renten

[p. 239]

kan leven en zet geen pen meer op het papier. De kunstenaar heeft een hand verloren in de slag van Lepante, weet niet van wat hout pijlen maken en schrijft Don Quichote. De kunstenaar is afgezet in de Oost en probeert te Brussel in een herberg een cent te verdienen met Max Havelaar.

Is dat niet schoon genoeg? De ene op de honderdduizend, ene op het miljoen zijn die een fijne werkzaamheid kan beoefenen met een vaardigheid waarin hij enig is, die iets maken kan wat velen verheugt, waarin zij zich herkennen, waarvoor zij hem dankbaar zijn, is dat niet genoeg?

G.W.