Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 14

[p. 338]

betoog
Een niet gekend dagboek van Karel van de Woestijne

Vijftien jaar geleden heb ik dit boekje een paar minuten in handen gehad. Met bijna vrome vingeren werd het overgereikt, uit een lade vol andere herinneringen van de dichter. Uit de inhoud kon ik slechts enkele verzen murmelen, voor het proza dat het bevatte kreeg ik geen tijd. Ik weet alleen nog hoe er een paar notities over een te schrijven roman in voorkwamen en toen ik in het verzameld werk, later, deel 3, uitgave Manteau, het eerste deel las van de fragmentarisch gebleven ‘opklim’ of epibasis, de geestelijke lotgevallen van Pieter Meulewaeter, schoot me te binnen dat ik deze naam in het dagboek voor hel eerst had ontmoet. De datum van het journaal was me echter niet bijgebleven.

In het zo pas verschenen werk van Mathieu Rutten Het proza van Karel van de Woestijne (deel 153 uit de ‘Bibliothèque de la Faculté de Philosophie et Lettres de l'Université de Liège) vermeldt een voetnoot op pagina 14 de agenda's en notaboekjes, ‘in totaal 21 bandjes, of gehelen’, gevonden in de nalatenschap van Karel van de Woestijne. Het oudste, een Franstalig, dagtekent uit 1912.

Vandaag draai en keer ik in mijn hand het hoge, smalle dagboek van vijftien jaar geleden. Zijn afmetingen dragen de idealistische gestalte uit de tijd van de Jugendstil. Het formaat - 250 op 70 mm - laat toe op de kaft een uitgedund meisjesprofiel te schilderen, met neerkrullend haar dat tot op de heupen daalt en gestyliseerd ligt in de door de tijdgenoten uit Vlaanderen (Henri van de Velde) zogenoemde ‘paling-stijl’. Dit rilde, gebonden en op snee vergulde boekje, vol fin-de-siècle-poëzie, werd door Van de Woestijne's latere vrouw, toen nog Mejuffer Mariette van

[p. 339]

Hende, de verloofde, aangeboden te Sint-Martens-Latem in april 1903. Het werd ingevuld nu eens met potlood dan eens met paarse inkt en geschreven met vaste hoewel enigszins broze hand. De letters ademen een gezonde en precieze zekerheid in, met subtiele op- en neerhalen. Enkele passages werden blijkbaar liggend geschreven. Uiterst belangrijk is de datum van dit dagboek, in feite een dubbeldagboek, want uiteengevallen in twee periodes.

De eerste aantekening is van 18 april 1903 en vindt een afsluiting op 10 september van hetzelfde jaar. Het tweede gedeelte zet in, op 1 maart 1905 en eindigt op 1 augustus van dat jaar, met de bijna symbolische woorden: ‘De Dubbele Nachtegaal’ is gedaan.

Dit korte dagboek, niet meer dan 18 smalle bladzijden, - ongeveer een vierde van het verder blanco gelatene, - zal blijken van groot gewicht te zijn voor de kennis van de steeds stagnerende romancier Van de Woestijne. Een roman afwerken vergt zware arbeid. Ik beweer niet dat Van de Woestijne fysiek dergelijk werk niet af kon, maar onthoud dat hij te veel episch lyricus met dramatische spanning was om louter de verteller aan het woord te laten. De boer die sterft zou op een paar maanden ontstaan zijn, te Latem, en in een kamer, die op zekere avond één roetwolk was door de walmende en door de dichter veronachtzaamde petroleumlamp, maar De boer wordt evenveel gevoed door de lyricus en de dramaturg als door de loutere ‘romancier’.

De heren exegeten van Van de Woestijne's epiek gaan een paar stellingen moeten herzien. Dit is niet hun schuld, tenzij hun systematische zorg om een complex auteur, aan de hand van de toevallig voorhanden bijzonderheden, hun harmonie op te dringen, de grote medeplichtige mag genoemd worden.

Het fragment van ‘Pieter Meulewaeter’ dat in deel III voorkomt, dagtekent pas uit 1917, beslaat een 50-tal bladzijden, waarvan de laatste dagtekent uit 1929, het jaar van 's dichters overlijden. De ik-persoon verhaalt bij dit einde hoe zijn vriend Pieter Meulewaeter hem op zekere avond een drietal schriften overhandigt ‘niets anders dan het eenvoudige verhaal van een leven’. Helaas, deze schriften werden niet gevonden.

‘Van de roman... is ons slechts het inleidend gedeelte bewaard gebleven, indien er al meer voltooid is. Het boek

[p. 340]

moest de gedenkschrift en bevatten van Pieter Meulewaeter; de gepubliceerde hoofdstukken vertellen van de ontmoetingen met Meulewaeter tot het moment, waarop hij aan Van de Woestijne zijn manuscript toevertrouwt’, lezen we in de ‘Aantekeningen’ bij deel III.

Welnu, de lectuur van het hier volgend journaal onthult wat de genesis van deze roman had kunnen zijn; bewijst in elk geval hoe Van de Woestijne sedert 1903, - slechts zijn bundel Verzen was toen verschenen, - geobsedeerd werd om het verhaal van zijn eigen ontzwachteling te schrijven. 6 Mei 1903 brengt hierover voor het eerst bericht. Meulewater wordt zonder ae geschreven. 17 juni bezorgt de sleutel voor het boek: ‘Pieter Meulewaeter (hier reeds met ae) moet aldus geschreven worden, dat het paralleel zij: ik vertel het leven van P.M. maar steeds evenwichtig aan het mijne’.

Men leze echter dit boeiende en ontroerende journaal zelf. Er kan uit worden geleerd hoe werkzaam Van de Woestijne is geweest, hoe eclectisch zijn lectuur was en hoe levendig zijn reacties, hoe ordelijk hij zijn verbeelding naar haar neerslag op papier schikte, hoe lucide hij zich als Vlaming voelde, hoe gevoelig voor aanmoediging, hoe goed zijn verzen aansluiten bij de doorleefde werkelijkheid (het angstmotief b.v.), hoe nuchter hij dacht over de typografische verzorging van zijn werk. Daarbij doet een sleutelfiguur als Valerius de Saedeleer zijn intrede en komen een paar verzen voor, gedeeltelijk, niet of welbekend, als as, waarrond hel gebeurlijk te schrijven gedicht zou draaien.

Ik kan niet weerstaan om thans reeds, eer het dagboek inzet, de enkele zinnen aan te halen, die Van de Woestijne tussen deel I en II neerschreef en die, zonder dat de bedoeling aldus was, op zich zelf een abrupte doch volledige roman uitmaken; ontroerend als zelfs de langste roman het niet vermag te zijn:

‘Ik heb hier niet meer geschreven. Mama gestorven op 11 December 1903. Last met de zaken. Ik eindelijk getrouwd op 13 Februari 1904. Een jaar van angstig geluk. Eindelijk, op 4 Januari 1905 de geboorte van ons Paulke en... de ziekte, hààst de dood van Mariette. Daar niet meer aan denken: aan heel het jaar niet.’

K.J.