Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 6

De vrijheid altijd in extremis redden

Het onbewust unfaire in het Diogeentje van M.R. in een vorig nummer tegen de roman ‘Ik heb altijd gelijk’ van W.F. Hermans en tegen hen die de schandelijke reactie op dat werk laken, is dat M.R. deze laatste voorstelt als complete idioten, die zonder nuance of grens impulsief voor een abstracte vrijheid opkomen, om dan zelf met koddig zelfbehagen te kunnen poseren als de intelligente en wijze man die alle nuances ziet. Hij etaleert dat intellect dan met breedsprakerige gemeenplaatsen, waarmee zijn tegenstanders het eens zijn en die zij niet voorbrachten in de overtuiging, dat ze algemeen bekend zijn en aanvaard.

Niemand verdedigt de absolute vrijheid waartegen M.R. strijdt. Niemand erkent b.v. de vrijheid om de vrijheid aan banden te leggen. Niemand beweert dat de kunstenaar als kunstenaar absoluut vrij is. Hij kan het niet zijn en hij mag het niet zijn. Maar deze banale catechismus moet niet telkens weer opgezegd worden. Onder werkelijk

[p. 1220]

ontwikkelde mensen wordt hij aangehaald in een wetenschappelijk werk dat de leer van de vrijheid in al haar aspecten ex professo behandelt, maar als te bekend verzwegen bij de oplossing van een concrete casus.

Deze casus stel ik nu in de termen van W.F. Hermans' belagers.

W.F. Hermans heeft in de mond van zijn romanpersonages woorden gelegd die beledigend zijn voor de Nederlandse katholieken. Het tijdschriftnummer waarin dit verscheen werd door de politie in beslag genomen en W.F. Hermans werd voor het gerecht gedaagd.

Dit concreet geval hebben wij te beoordelen.

Maar eerst een opheldering. M.R. schrijft dat sommige verdedigers van Hermans van deze gelegenheid gebruik maken om ‘wat kauwgom voor hun anti-clericalisme uit de urine op te rapen’. Dit is geen belediging omdat zij de moed mist te zeggen wie ermee bedoel wordt. Toch moeten wij ze uit de weg gaan. Welnu, het boek van W.F. Hermans beledigt de regering, de partijen, de moeders, de Nederlanders altegader even krachtig als de katholieken. Dat al deze andere beledigde volksgroepen de schrijver niet gerechtelijk hebben vervolgd, neemt niet weg dat zij over het boek het hunne zeggen en schrijven. Wie het dus voor Hermans opneemt verheft zich tegen een verpletterende meerderheid van velerlei gezindheid voor een idee.

Welke is deze idee?

De romanschrijver heeft het recht de mentaliteit van een verslagen leger in aftocht, de stemmingen van een kankeraar weer te geven. Hij mag een godsdiensthater aan het woord laten, precies zoals hij Savonarola's beledigingen van de humanisten mag weergeven, of de invectieven van een domkop aan het adres van de vrijmetselarij.

Het is zeker waar en niemand ontkent het, dat hij zijn personages aldus woorden kan in de mond leggen die hem als persoonlijke uiting ter verantwoording kunnen doen roepen, maar het is een botte miskenning van de kunst te beweren, dat hij het daarom doet en als men eenmaal het princiep erkent dat hij aansprakelijk is voor de uitingen van zijn personages, dan ziet een kind, dan ziet een blinde dat alle romankunst onmogelijk wordt.

Niemand heeft ooit beweerd dat hij zijn personages kan laten zeggen wat hij wil. Wij beweren enkel en alleen dat W.F. Hermans zijn malcontente soldaat mag laten sputteren dat de katholieken het meest schunnige, belazerde, onderkruiperige, besodemieterde deel van het Nederlandse volk zijn, dat zich voortplant als konijnen en rotte kiezen heeft van het ouwels vreten. Hij mag dat laten zeggen omdat velen in Nederland het terecht of ten onrechte vertellen en menen, zoals vele andere Nederlanders met convictie volhouden dat de humanisten het meest schunnige, belazerde, etc., volksdeel zijn en dat de vrijmetselaars eenmaal per jaar kindervlees eten. Hij mag het door een romanfiguur laten zeggen, zoals een Nederlandse bisschop een paar jaren geleden in de kerken mocht doen voorlezen, aan het adres van de Nederlandse humanisten, dat zonder God geen moraal moge-

[p. 1221]

lijk is, dat dus de Nederlandse humanisten, een Nederlands volksdeel ten getale van honderdduizenden, geen moraal kunnen hebben.

Als er in Nederland één volksdeel is dat een schrijver niet gerechtelijk mag laten vervolgen om beledigingen die hij een romanpersonage in de mond heeft gelegd, dat is het wel het katholieke volksdeel, ten eerste omdat hun godsdienst verbiedt beledigingen te wreken en ten tweede omdat geen enkel ander volksdeel sedert zoveel eeuwen zoveel andersdenkenden zo diep beledigd en gekrenkt, zo onbarmhartig behandeld heeft als zij.

Wij stellen ons standpunt helemaal niet impulsief. Wij denken in fijner nuances dan M.R.

Indien W.F. Hermans ten persoonlijken titel had geschreven dat de Nederlandse katholieken het meest schunnige volksdeel zijn, zouden wij dit openlijk afkeuren als een grove belediging, zelfs indien wij zijn mening zouden delen. Indien hij er dan om vervolgd werd zoals nu, zouden wij de vervolging afkeuren als een inopportuun, met de katholieke zedeleer strijdig verweer dat voor de verweerders averechtse gevolgen moet hebben.

Wat wij hier verdedigen is de kunst. Of het kunstwerk klein of groot is heeft geen belang, niemand kan op ernstige grond betwisten dat dit letterkunde is. Welnu, dan kan ook niemand afstrijden dat de schrijver ervan het recht had een kankerend soldaat te beschrijven die zich op onbehoorlijke wijze uitlaat over katholieken en anderen. De wereldliteratuur krioelt van zulke boeken. Tot nu toe hebben allen die er met gerechtelijke vervolgingen op afgegaan zijn, zich op korte of lange termijn belachelijk gemaakt en het is niet met het kauwgom van een verfoeilijk conformisme in deze urine te zoeken dat M.R. zijn oordeelkundigheid kan bewijzen. De geestelijke vrijheid, met alle nuances berekend, is hier bedreigd en in het tijdschrift dat de Ark van het Vrije Woord heeft opgericht past een mannelijk protest.

Strijden alleen voor de boeken die men zeer mooi vindt is aestheticisme waaraan men dan zijn morele beginselen opoffert. Dat is iets heel anders en niet eens zo fraai. De strijd gaat om de geestelijke vrijheid, die juist even belangrijk is bij W.F. Hermans als bij Baudelaire. Van der Lubbe vermoorden was juist even erg als de moord op de geniaalste Jood.

G.W.