Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 6

[p. 1112]

Onder stof en schimmel

Ik zou niemand willen aanraden een verzameling kranten in te zien uit de periode 1918-1940. Men leert er een hele boel dingen door begrijpen, maar het is vrij deprimerend.

Toch kan men meer aangename ontdekkingen doen. Ontdekkingen, die men geneigd is met de toppen der vingers te strelen, omdat ze iets heiligs in zich hebben.

Zo heb ik in een hoop ouwe, vuil geworden dagbladen Lode Zielens ontdekt. Lode Zielens, de dichter, die Lode Zielens, de romancier is geworden, de auteur van één groot en van twee kleine meesterwerkjes: ‘Moeder, waarom leven wij?’, ‘De gele roos’ en ‘Terug tot de bron’.

Lode Zielens heeft vier gedichten gepubliceerd. Ik meen dat ze, van onder het stof en de schimmel waarmee krantenverzamelingen in een bibliotheek bedekt zijn, te voorschijn mogen gehaald worden. Niet omdat ze belangrijk zijn, maar als curiositeit, en omdat het ontroerend is, er aan te denken dat uit dit simpele begin, het àndere is ontstaan, wat wél belangrijk is.

Drie van deze gedichten werden opgenomen in het Zondagsblad van ‘De Schelde’. Pol de Mont hield er in die tijd een soort consultatiecabinet voor jonge schrijvers op na. Hij kreeg ook een flink aantal patiënten op bezoek. Onder de titel ‘Spreekkamertje’ gaf hij antwoord aan de inzenders. Antwoord en goede raad. Ge zijt een knoeier, maar schrijf toch maar voort. En lees maar eens deze of déze dichter. Of iets in die aard. Zielens ontdekt men in dit spreekkamertje voor het eerst op 26 October 1919, naar aanleiding van een stukje proza. We lezen er: ‘Lode Z. op 't Kiel: Uw “Fragment” getuigt van talent, maar is niet geschikt voor ons bijblad. Uw stijl is te gewild, te gezocht! Wees eenvoudiger en, als gij eenmaal met “je” begint, blijf dan konsekwent en schrijf niet “je” en “gij” door elkaar’.

Is die allereerste kritiek niet typisch? In de grond staat er net hetzelfde in wat twintig jaar lang (soms wat overdreven, soms ook wel ten onrechte) door een hele hoop critici werd gezegd over het werk van Zielens: er zit iets in, maar de taal is slordig en onzuiver. Op 4 Januari 1920 vinden we hem in het spreekkamertje terug onder het pseudoniem Fernand Van Rooy. Het grote nieuws is er: ‘minstens een van de drie stukken wordt geplaatst’.

Twee van ‘de drie stukken’ werden opgenomen in het bijblad van ‘De Schelde’, op 25 Januari 1920. Ik schrijf ze over, zonder commentaar:

Smokkelaars,
die door de luchten
voor 'n patrouille vluchten
en tarwe laten druppen

[p. 1113]

 

uit de scheuring

 

van hun barstende zakken, -

 

zo is de sneeuw

 

over de stad gekomen.

 

Onverwacht, toch de lang verbeide,

 

- rein-making van het nieuwe jaar

 

wat nog was: het oude -

 

kleed van blanke zijde,

 

bruiloftstooisel van de blijde winterminnaar

 

voor de jonge stad.

 

Onverwacht, zo zijn de witte vlokken

 

komen sneeuwen.

 

- Dwarreling van jonge knapen,

 

moeheid in lenden van het spel, snel

 

in het koude bed van straten slapen

 

komen, heel innig bij elkaar,

 

zo was de regen van sneeuw,

 

onverwacht, toch, lang verbeid

 

over de stad.

Lied van het land: Tinneken van Heule.
'k Hoef maar even m'n ogen te luiken
en dan ben je er
zoals je werkelik bent:
levende ziel van het Land!
Je lach is een gebenedijde
regen van stille bloemen
die zijgen
over hem, die als pelgrim tot je komt.
Hij, die je nadert,
hij voelt in de kelk van z'n ziel
druppen
de peerlen van je onuitputtelijke goedheid.
Hij, die in je ogen blikt
- ogen, die de grenzeloosheid
van je wezen zeggen
hij voelt zich
van Godgewijde vreugd en Godgewijde smart
doordringen
zoals in hem is de geur van het schone Land.
Ik kniel op het altaar van je ontfermende Goedheid
ik, de boetende
ik, de zoekende
Heer en Dienaar tevens!
De innig-grote eindeloosheid

[p. 1114]

 

van je ontfermende Goedheid

 

leeft in mij.

 

Ziel van het Land.

 

Gebenedijde Goedheid.

In het bijblad van 28 Maart 1920, vinden we zijn derde gedicht, steeds onder het pseudoniem Fernand Van Rooy. Het is meer ‘Zielensachtig’ dan zijn overige gedichten. We vinden er de Zielens uit het Sint-Andrieskwartier in terug, de Zielens uit zijn latere populistische romans. ‘Straat in de stad’ heet het:

'n Blokje van 'n bouwdoosspel,
'n letter in 'n boek,
'n pover lichtje in de avond,
zo' is deze straat van - zinnenspel -
Daar dool ik om en rond.
Ik zoek.
Rinkeling van vallende klanken
- schreiende piano's - vals tokkelen aan straat-flanken,
lawaai van de avondmond.
Klatering van lokkende lichten
oppervlakkigheid.
In deze straat huist de zonde.
Huist in deze straat de zonde?
Ik sla me ten wonde
en weet niet.
Ik ga
in deze straat langs schamele huizen
van arme, heel arme mensen.
Mensen die vergaan. Vrouwen die verslensen.
Straat van vunze krotten! Wijk van sjofele lui
in de grote stad van mizerie.
Armoe.
Niet te tellen de huizen,
zwarte droeve kruisen
van de tijd van ellende.
Ik vouw m'n ogen toe
voor die perkloze armoe
en huiver...
Niet het
vluchten van de lichten van 'n joelende tram,
niet het braken van 'n auto-sireen in de volle vaart
of het dommelen van de schokkende rijtuigen,
of het blije leven van de trotse zon
of de sentimentele manesching
of de busselen licht van gloeilampen in de mist,
vermag maar een glim
van die armoe weg te nemen

[p. 1115]

 

in deze straat van de grote, weidse stad

 

en van mateloze armoede en zonde!

Met dit gedicht verdwijnt Fernand van Rooy. In het spreekkamertje van 4 April 1920 ontdekken we weer ‘Lode Z. te Antwerpen’. Ditmaal luidt het: ‘Uw prozaschets is werkelijk verdienstelijk. “Liefdedeuntje” is niet onverdienstelijk, lang niet, maar niet genoeg verzorgd! En... als inhoud minder geschikt voor ons bijblad’.

Dit ‘Liefdedeuntje’ is verloren gegaan. De ‘verdienstelijke prozaschets’ vinden we in het bijblad van 13 Juni 1920. Het is een van die gevoelige schetsen uit de kinderwereld zoals Zielens er meer schreef vóór de publicatie van ‘Het jonge leven’, waarin de beste van deze schetsen verzameld werden.

Om een volledig overzicht te geven van het ‘poëtisch oeuvre’ van Lode Zielens, moet hier nog een gedicht vermeld worden dat verscheen in het expressionnistische tijdschrift ‘Het Overzicht’, van 9 September 1921. Indien het een anoniem gedicht was, zou men er nooit aan durven denken er de naam van Zielens onder te plaatsen. Misschien had hij net een boek van Streuvels gelezen, toen hij zó iets schreef:

Kerk, en wat povere huizen errond,

- mensen die wat innigheid zoeken -

en dan de verre baan.

'n Stoomtram giert erover,

schaterend de dolle pret van bandeloze landvrijheid,

en voert de frisse adem

van het Land

naar de grote, omwalde Stad.

De fiere baan stapt verder, trots,

- wegen die in het Land dringen,

dragers van de blijde hemel-klaarte -

bloedsomloop van het Land.

Levende organen van het forse Reuzenlijf:

de Dorpen.

Maar dit ene, kleine dorp

is als 'n watertje

dat streept in de zee:

Oneindigheid.

De molen met z'n ontzaglike armen

plettert de tarwe

en geeft het zijn broers, de mensen.

In schemer van kamer-gezelligheid

vechten de dreumesen om wat brood

rond de moeder die de tarwe deelt.

[p. 1116]

 

Buiten, op blinkende tichels,

 

klinken de klompen

 

van simpele mensen.

 

 

 

De zon zingt haar hooglied

 

en het haantje van de grijze toren

 

lacht van blijheid

 

en pinkelt naar zijn broers in het rond.

 

Die blijheid sprankelt

 

over de dakentjes

 

in de harten van de mensen

 

- Mensen voelen zich één grote familie,

 

huizen die rond de kerk drummen. -

 

In de lucht trillen de spattende klanken

 

van de dorpsfanfare.

 

 

 

Pachters die blij achter de flapperende vaan

 

stappen

 

en opgaan in het ritm van de marsj.

 

O, leute van de wind.

 

De Zondag,

 

dan is de ziel van het dorp

 

in de gewijde kerk-innigheid.

 

Dan bidden de mensen

 

en vouwen de stramme handen,

 

dan sneeuwen

 

de tril-klanken

 

van het orgel

 

in hun wezen

 

en voelen de vingertoppen van Vroomheid.

 

 

 

De Maandag

 

dan gaan de ploegen door de bruinvette grond

 

en vrochten de boeren op de aarde;

 

dan klapt de schoolmeester

 

van ongeduld in de handen

 

en zuchten de bengels in de katechisatie.

 

 

 

Maar nu wacht slechts het dorp naar de grote liefde

 

van de manesching,

 

gelaten

 

in kalm berusten

 

van de endelike komst.

 

 

 

Straks zal het Dorp

 

een verrukkelike kerel zijn

 

die in de heilige nacht

 

het Sanctus, Sanctus, Sanctus van het Land zingt.

[p. 1117]

In Augustus 1921 was intussen een verhaal verschenen in ‘Elsevier's geïllustreerd maandschrift’. Tot ‘gedichten’ is Zielens niet meer teruggekeerd. Maar poëzie vinden we in zijn prozawerk wél terug, en in de eerste plaats in ‘De gele roos’. Wanneer komt er een nieuwe editie van dit unicum?

Lucian Van den Briel.