Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 6

De weg van de kunst: een eenzame weg

Wanneer een mens de pen hanteert en bovendien nog een uitgever voor zijn pennevruchten vindt, voltrekt zich een diepgaande wijziging in zijn leven, zo stellen zich klaarblijkend de buitenstaanders het voor. Van een monsieur quelconque wordt men plots een soort van officiële personaliteit, - met de nadruk op het woord soort, want bij échte officiële personaliteiten behoren nu éénmaal een aantal

[p. 1110]

servitudes tot de voorafgaande afspraak. Op de schrijver daarentegen gaat een hoeveelheid morele en andere verplichtingen wegen, die hem geen belangstelling inboezemen, waar hij nooit om gevraagd, ja, erger nog, waar hij waarschijnlijk een hekel aan heeft, tenzij hij een zelfingenomen windbuil is, wat natuurlijk nogal vaak gebeurt.

Tot deze, welke van tijd tot tijd nogal ravages aanrichten, behoort het ontvangen en het beantwoorden van onuitgelokte correspondentie.

Waaraan ik het genoegen (?) te danken heb, weet ik niet, maar er is iets aan mij, dat de mensen er toe aanzet mij brieven te schrijven, - net als die man in een verhaal van Belcampo, die een gezicht had, dat iedereen er scheen toe uit te nodigen een praatje met hem te beginnen. Er zijn brieven van groene jonge meiskens en mallotige oude vrijsters, van studenten en arbeiders, van onbekende vrienden en onbekende vijanden, van wijzen en dwazen, ja, ik bewaar zelfs enkele sympathieke epistels van politieke geïnterneerden naar aanleiding van één of andere pennevrucht.

Dergelijke brieven zijn echter de ergste niet, omdat zij de bestemmeling tot niets verplichten, doen ze hem bij het lezen dan ook wel eens blozen van verlegenheid. Er zijn er andere, die u min of meer het mes op de keel zetten: deze van jonge auteurs, vooralsnog zonder uitgever, die u om raad of om steun vragen en u tegelijkertijd een min of meer lijvig manuscript laten geworden met het verzoek het ‘even door te lezen’ en hun naderhand ‘uw opmerkingen te laten geworden’.

Met dergelijke zaken heb ik nooit goed uit de voeten gekund, doch nimmer ben ik er toe gekomen om de knoop op de volgens mij meest redelijke wijze door te hakken. Een artikel van André Maurois in de ‘Nouvelles Littéraires’ van 3 Juli jl. biedt echter mijn eigen standpunt een zekere steun, - standpunt dat ik steeds als een beetje àl té egoïstisch, of op zijn minst toch als al té individualistisch beschouwd heb, doch dat door voornoemd auteur ongeveer exact geformuleerd wordt met de woorden, die ik zelve niet bewust in mij dorst te laten weerklinken. ‘Jong schrijver, mijn gelijke, mijn broeder’, zegt Maurois, ‘vraag mij geen enkele steun. Noch mij, noch om het even wie. Indien je genie of zelfs slechts talent hebt, zo kun je de strijd zonder bescherming aan; zo je evenwel geen talent bezit, zal het je door geen enkele beschermer geschonken worden.’ En hij wijst er verder op, dat er trouwens de uitgevers zijn en hun adviseurs, waaronder zich weliswaar één of twee kunnen vergissen over de waarde van een ter uitgave aangeboden manuscript, maar waaronder de derde of de vierde er zich wel rekenschap zal van geven met iets belangrijks te doen te hebben, - als tenminste de aangeboden tekst inderdaad interessant is.

Maurois heeft gelijk. Natuurlijk kan de schrijver met wat relaties voor zijn aspirant-confrater wel iéts doen. Is de tekst, die hem werd overgemaakt inderdaad zo goed, dat hij er met zijn artistiek verantwoordelijksheidsbesef geheel wil achter staan, dan valt het hem wel-

[p. 1111]

licht niet moeilijk om er de aandacht van één of ander uitgever op te vestigen, die niet beter zal vragen, dan dat hem met gunstig advies op een schaaltje gebracht worde, wat hij anders soms vruchteloos maandenlang zoekt. Maar het is dan ook het enige geval, dat in aanmerking komt. Verzoek echter niemand ‘de fouten’ in een slechts half geslaagd manuscript op te sporen en er verbeteringen aan toe te brengen, wat zo iets is volslagen onmogelijk. (Dit zonder enige blaam voor de eigenlijke critiek. De criticus oordeelt over een tekst, die door de tussenkomst van de typografie en de vorm van het boek als stoffelijk object ten dele zijn subjectiviteit verloren heeft, een tekst trouwens, die door de recensent gesitueerd, critisch toegelicht doch niet gecorrigeerd moet worden, een tekst ten slotte, die hij met al zijn mogelijke onvolkomenheden aanvaardt of verwerpt, maar aan wiens organische groei hij uiteraard niet anders dan volslagen vreemd kan blijven.)

Nochtans bestaat er één geval, waarin men, door de auteur in vertrouwen genomen, inderdaad op zeer discrete manier wijzigingen kan voorstellen: wanneer nl. het quastieuze boek beslist geslaagd is, doch hier en daar détailretouches vergt, die beter door een buitenstaander kunnen gesuggereerd, daar de auteur vooralsnog zijn werk, hot from the needle, niet op voldoende afstand ziet. Maar op grond van een slecht handschrift of zelfs één, wat wij met veeleer gemengde gevoelens lezen, de jonge schrijver de te volgen weg uitstippelen, lijkt mij volstrekt uitgesloten. Ten hoogste kan men zijn vertrouwen aanwakkeren en de nadruk leggen op de dwingende eis der zelfcritiek. De weg van de kunst is een weg, die men in eenzaamheid moet afleggen en de mogelijkheden van het uiteindelijke resultaat wortelen alleen in de mogelijkheden van de eigen persoonlijkheid.

Ik ondervind het zopas zelve door het opnieuw voor herdruk persklaar maken van een boek van voor een jaar of tien. Ofschoon hiertoe niet bepaald door mij gesolliciteerd, hebben enkele mensen het met de beste intenties van de wereld destijds in handschrift gelezen en mij de wijziging van verschillende detailpunten voorgesteld, - suggestie waar ik plichtsgetrouw (en misschien ook door een zekere timiditeit) rekening mee hield. Welnu, als ik thans, tien jaar later, opnieuw mijn eigen boek onder handen neem, begrijp ik niet, hoe zij het over hun hart kregen zoveel dingen te laten staan, waarvan ik zelve ervaar, dat zij onmogelijk door de beugel kunnen en die nu zonder enige gewetenswroeging werden geschrapt of omgewerkt.

Zodat de slotsom van deze beschouwingen neerkomt op een op het eerste gezicht vrij a-sociale houding: men kan een jong schrijver, die om raad vraagt slechts helpen, wanneer zijn eerste proeven de betrekkelijke volmaaktheid van het met talent geschreven oeuvre bezitten. Zo niet, staat men volkomen hulpeloos en heeft men de keus tussen het drastische of het diplomatische, doch in beide gevallen al even weinig zeggend negatief antwoord.

H.L.