Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 6

De speeltrant van Alain

Alain is altijd ook mijn meester geweest, zo lang ik hem gelezen heb van maand tot maand, stukje voor stukje. Mijn bewondering steeg toen zo hoog dat ik op de duur geen rust meer had voor ik die stukjes in boekvorm bezat. Die boeken heb ik niet kunnen uitlezen. Ik ben in geen enkel halfweg geraakt. Nu kan ik er geen bladzijde meer van aan. Alain is voor mij morsdood.

Filosoferen is een spel zoals een ander. Men moet het doen volgens regels. Men moet overeenomen wat de aas, de heer, de dame en de zot is en wat zij waard zijn. Als men van kaarten of spel verandert moet men het ook zeggen.

Dat heeft Alain vergeten. De verrukkelijkheid van zijn filosofie is dat hij met een dame een aas opraapt, met een zot een heer en met zijn laatste kaart al wat op tafel ligt, wat het ook zij, en dus altijd wint.

Als men hem dat eenmaal ziet doen, staat men van de hand Gods geslagen, want men denkt dat hij een systeem heeft. De volgende maal doet hij het weer, wint weer alles en men denkt dat hij hetzelfde stelsel heeft aangewend, maar nu heeft hij de aas met de zot opgeraapt, de heer met een dame en hij heeft de tien uitggespeeld voor aas.

Als men dan eindelijk een bundel van hem leest, ziet men dat hij hoofdstukje voor hoofdstukje een ander stelsel volgt dat, alles welbeschouwd, toch altijd hetzelfde is: met de kaarten die hij in handen heeft alles oprapen wat op tafel ligt.

[p. 653]

Ik kan er niet eens meer naar kijken.

Neem bijvoorbeeld zijn filosofie over de drie voornaamste woordkunsten: poëzie is zo oud als de stem, welsprekendheid is zo oud als de rede, proza is niet ouder dan de letter.

Hoe prachtig, maar onwaar. Hoe verrassend, maar onwaar.

Proza immers is zo oud als de stem, welsprekendheid ook, poëzie waarschijnlijk iets minder oud.

Welsprekendheid en proza zijn beiden proza.

Waar proza woord kunst wordt, wordt het gezongen woord, precies zoals poëzie.

De primitieve prozaverhalen, fabels, legenden, mythologische verbeeldingen zijn minstens zo oud als de poëzie.

Gij ziet, niets in die beweringen van Alain houdt steek.

Nu vind ik dat niet erg. Om een fijne beschouwing wil ik gaarne tot mijn laatste snik belijden dat poëzie zo oud is als de stem, welsprekendheid zo oud als de rede en proza niet ouder dat de letter.

Maar als gij nu voortleest in een bundel van Alain, zult gij zeker ergens anders lezen dat proza ouder is dan poëzie omdat het gebruikstaal is en poëzie weeldetaal. Of dat welsprekendheid ouder is dan poëzie en proza omdat het allereerste wat de mens deed, in poëzie of proza, was trachten wel te spreken, steeds beter te spreken, steeds meer te kunnen uitdrukken. Of nog in andere tegenspraak om der wille van de mooie vernuftigheid.

En daar houd ik niet van. Ik speel graag kaart, maar een aas moet een aas zijn en blijven en met moet voor iets spelen, er moet een inzet zijn, hoe klein ook.

Zo heb ik Alain dan verloren...

G.W.