Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 6

De gevaren der Europese weegschaal

Prof. Dr De Smaele heeft op de slotvergadering van het XIX^e Vlaamse Filologencongres, op 29 Maart 1951, in het Paleis der Academiën te Brussel een rede uitgesproken waarvan de tekst verschenen is in het nummer voor Juli-Augustus van Dietse Warande en Belfort.

Het was een ongelijk vanwege Prof. De Smaele die rede uit te spreken.

Het was een onvoorzichtigheid haar te laten publiceren.

Bij het aanhoren van de gesproken rede kon men verbaasd opkijken.

Bij het lezen van de tekst ergert men zich en die ergernis groeit tot vermetel verzet.

Volgens Prof. De Smaele is het een feit dat ‘geen enkel Hollands of Vlaams schrijver onder de onbetwiste grootmeesters van de letterkunde genoemd wordt’ en ‘dat het werk van onze kunstenaars van het woord niet is gaan behoren tot het artistiek patrimonium van de beschaafde wereld’. (Er zijn dus onbetwiste en betwiste grootmeesters. Hier zoals overal is de eerste categorie de beste. Helaas, wij zijn er niet bij...)

Prof. De Smaele acteert het feit en legt zich blijkbaar bij het oordeel van het lezende Europa neer, want sinds jaar en dag, zo schrijft hij, heeft hij over de oorzaken van deze toestand nagedacht.

De voornaamste oorzaak heeft hij ontdekt in de aard zelf, dus in een psychische constante, van de Vlamingen en de Nederlanders.

De Vlamingen, zegt Prof. De Smaele, zijn gemoedsmensen met sterk sentimentele inslag. Zij munten doorgaans niet uit in het scherpzinnig en subtiel ontleden van gedachten en gevoelens.

De Noord-Nederlanders, meent hij, zijn prozaïsch, nuchter, met minder aanleg voor kunst en geringer artistieke potentie dan de Vlamingen.

Na enkele bijkomende factoren van ons niet-bekend-zijn in het buitenland te hebben onderzocht, gaat de Professor over tot de delicate taak van het wegen onzer letterkunde op de Europese weegschaal. Opgepast, zegt hij, voor zelfoverschatting, voor een chauvinistisch gevoel van eigenwaarde, voor sentimenteel nationalisme, compensatie voor een geestelijk minderwaardigheidsgevoel. Laten wij dus zeer objectief zijn en ons vooral hoeden voor de ‘smakeloze en potsierlijke vergelijkingen’, waarvan Prof. De Smaele er enkele citeert, begaan door geestdriftige recensenten of handige uitgevers. Lede-

[p. 541]

ganck wordt vergeleken met Byron, Julia Tulkens met Mme de Noailles en, ‘wat bijzonder pijnlijk is’, zegt de Professor wrevelig, ‘men vergelijkt Raymond Brulez met Voltaire’. Wat zou, in de ogen van de Professor, deze laatste vergelijking zo bijzonder pijnlijk maken? Ontegenzeggelijk dat de afstand tussen de grote Voltaire en de kleine Brulez bijzonder indrukwekkend is en van aard de schuldige (dat is Brulez) met het schaamrood op de wangen te doen wegkruipen in een permanent inferioriteitscomplex zónder compensatievoorstelling.

Maar wij moeten de geleerde Professor begrijpen: op deze voor Brulez zo noodlottige bladzijde 341 werd er nu precies storm gelopen tegen de verfoeilijke (hoewel aangename) gewoonte der wederzijdse complimenten, bewierokingen, prijsuitdelingen, heildronken, enz... De arme Brulez viel als eerste slachtoffer en aldus gezien is zijn geval inderdaad bijzonder pijnlijk.

En nu niet langer getalmd met dat wegen op de Europese weegschaal! Wat hebben we eigenlijk aan schrijvers? vraagt Prof. De Smaele zich bezorgd af. Na hulde te hebben gebracht aan enkele onbekende auteurs die de literaire productie van de middeleeuwen op hun actief mogen schrijven en na in enkele zinnen Cats, Huygens en Hooft te hebben afgemaakt, belandt hij bij Vondel. ‘Met een gevoel van onbehagen’, zo schrijft hij op bladzijde 346, ‘leg ik de dramatische productie van Vondel op de Europese weegschaal’. Hij citeert met leedvermaak het oordeel van de azijnbrouwer Greshoff waar deze zegt: ‘Mij lijkt Vondel een bekrompen, ongeëquilibreerde man zonder distinctie, volgepropt met rancunes’ en dat van Karel van de Woestijne, waar deze zegt dat de Vlaming van vandaag aan de kousenverkoper Vondel zo goed als niets heeft...

Na Vondel aldus zonder tijdverlies te hebben afgehandeld, verwijlt de Professor even bij Sara Burgerhart en Max Havelaar, welke hij niet zonder genade bejegent, om onmiddellijk daarop met vuur te keer te gaan tegen Conscience, wiens werk hij een caricatuur noemt van de Romantische Kunst - overal elders in Europa zo meesterlijk beoefend - een literatuur van kleine lieden voor kleine lieden, kinderen en geestelijk minder ontwikkelden. Ik weet niet in welke infame categorie ikzelf - ook al met het schaamrood op de wangen - moet plaats zoeken, want ik herlees wel eens Conscience... En ook Mijnheer Hoste die doorgaans weet ‘waar het op aan komt’ en die sedert jaren een tegenstander is van alle ‘verwarring’, moet nog niets gehoord hebben van het odium dat zo onverhoeds op onze Conscience is gevallen sedert de h. De Smaele zich met de kwestie bezighoudt, want hij laat soms nog een verhaal van Conscience als feuilleton in zijn blad verschijnen.

Van de Nieuwe-Gids-literatoren zijn er enkele, uiteraard Noord-Nederlanders, die volgens de professor iets voortgebracht hebben ‘dat origineel en algemeen menselijk genoeg is om aan de man van smaak en cultuur’ (een soort wezen waarmee de professor ongetwijfeld dient

[p. 542]

vereenzelvigd) ‘te worden voorgelegd’. Ook Gezelle, Buysse en Van de Woestijne kunnen aan Europa iets te zeggen hebben, volgens de auteur, hoewel wij allen kunnen vaststellen dat Europa het zonder hem zeer goed stelt.

En zo zijn we dan gekomen tot de nog levende schrijvers, de gevaarlijke soort, àl tand en klauw, waarover men best geen oordeel uitspreekt. De geleerde Professor verstaat de kunst der voorzichtigheid: over de nog levende auteurs zegt hij niets. Voor hen staat de Europese weegschaal stil, wat de Professor niet verhindert op te merken dat de meest gelezen Vlaamse vertellers die hun werken zagen vertalen in het Duits (Claes, Timmermans, enz.) in Wallonië, dus in eigen land, volkomen onbekend zijn.

Na aldus de nederige literaire productie der Nederlanden sedert de middeleeuwen te hebben gewogen, komt de Professor tot de gans onverwachte conclusie dat onze schamelheid toch maar moet getoond worden, weinig zijnde beter dan niets. Hij kondigt zelfs met voldoe ning aan dat onder de auspiciën (lees: met de speciën) van het Nationaal Fonds voor Letterkunde vijf en twintig Vlaamse meesterwerken van alle tijden in Franse, Duitse en Engelse vertaling zullen worden uitgegeven, in een reeks die de benaming van ‘Bibliotheca Flandrica’ zou dragen.

Wij zijn blijven staan bij het woord ‘meesterwerken’. Werken van betwiste meesters dan? Immers de Professor heeft op blz. 337 als voornaamste oorzaak van ons niet-gewaardeerd-worden gevonden: de psychische geaardheid van ons volk, d.w.z. iets dat door geen enkel Fonds zo maar in een handomdraai wordt verbeterd.

En hoe is het mogelijk dat de Prof. zijn hoop stelt in vertalingen, hij die op blz. 338 en 339 de ‘fatalité linguistique’ negeert en de namen noemt van al de beroemdheden, Denen, Noren, Russen, Finnen, die toch ook niet schrijven in het Engels of het Frans; hij ook die op blz. 339 schrijft dat de heerlijkste verzen van onze beste dichters onvertaalbaar zijn en ‘het overzetten van lyrische verzen in een vreemde taal een op voorhand hopeloze onderneming is’? En hier wil ik in het voorbijgaan wijzen op een andere tegenstrijdigheid: op bladzijde 337 definieert Prof. De Smaele de Noord-Nederlander als zijnde ‘van huize uit prozaïscher, nuchterder, kortom met minder aanleg voor kunst, geringer artistieke potentie begaafd dan de doorsnee-Vlaming’, terwijl hij op bladzijde 350 als komende in aanmerking om op de Europese markt te worden vertoond een ganse reeks Noord-Nederlandse lyrische dichters aanwijst! De lyriek wordt dus blijkbaar het gans nieuwe kenmerk van de nauwtoeziende kleine bourgeois die ‘le petit bonheur’ en ‘la tranquilité’ verkiest boven de hartstocht, de droom, de liefde (cf. blz. 335).

Neen, Mijnheer de Professor, bespaar ons die vertalingen! Bespaar ons die luidruchtige publiciteit! Bespaar ons die gevaarlijke en zeker niet goedkope Bibliotheca Flandrica! Wij hebben tot hiertoe zo gezellig en ongestoord onder elkaar aan zelfverheerlijking gedaan,

[p. 543]

literaire prijzen onder elkaar verdeeld, monumenten voor elkaar opgericht, elkaar in het bedompte literair salon der Nederlanden heil toegedronken... Laat er ons mee voortgaan. Onze congenitale minderwaardigheid moet op het Europese forum niet worden tentoongesteld en onze dubieuze meesterwerken mogen geen aanleiding worden tot internationale twisten over ons betwist of onbetwist meesterschap.

‘Jedem Tierchen sein Pläsierchen’, zei Goethe, grootmeester eerste categorie, en de stuntelige, sentimentele Vlamingen die mordicus willen schrijven voor hùn plezier, het veilig gevoel dat de beschaafde Europeaan er zijn neus niet insteekt.

Fanny Leys