Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 6

[p. 538]

Lof van de poezie

Mijn vriend Jan Greshoff, met wie het altijd aardig ruzie maken is, zal het mij niet ten kwade duiden, als ik hem zeg, dat hij zelden iets zegt, maar het altijd zeer vlot en aangenaam zegt. Wat geen geringe lof is. Als hij wel iets, en het even smakelijk zei, zou hij nauwelijks een liever man, maar zeker als kunstenaar tiendubbel zo groot zijn, en een groot moralist. Hij heeft zich een paradox eigen gemaakt, die hem toelaat deze specialiteit in eindeloze series voort te brengen, zonder ooit te vervelen. Het is een nieuwe en weinig beoefende variante van de paradox, die op zijn best een gecondenseerde en meestal lichte, zelfs schijnbaar lichtzinnige, uitdrukking is van een grondig ervaren gevoelen of van een gedachte waarvoor men kan instaan; Greshoff schrijft al of niet gecondenseerd, naar behoren licht, maar wie zijn paradoxen leest, en men leest ze altijd met genoegen, ontkomt zelden aan de bijsmaak, dat hij er niet voor instaat. Wat ik hier zeg, kan hij, zo voor de vuist, met een paar honderd paradoxen weerleggen, beamen, aanvullen, verbeteren en belachelijk of stoer of grof of lichtvaardig of wijsneuzig voorstellen - en dit alles tegelijk en onder velerlei vorm, - maar het zou alles weer neerkomen op die éne paradox: ‘Al mijn paradoxen zijn van mij, maar ik sta voor geen enkele in’. Dit zou dan een van zijn beste zijn. Want hij heeft er zeer zeker een aantal goede geschreven, zoals Pol de Mont, naar het oordeel van Kloos, veertien goede versregels dichtte.

Onder de titel ‘Kwakzalverij met Poëzie’ schrijft hij in ‘Elseviers Weekblad’ een van zijn opgewekte kronieken om te betogen, dat het kwakzalverij is de poëzie als een onmisbaar genot voor te stellen. En hij argumenteert; want Greshoff argumenteert zo vinnig als onovertuigd over zijn meest verscheiden en meest tegenstrijdige paradoxen: ‘Indien door een noodlottig wonder morgen alle poëzie en alle herinnering er aan volledig verdween, zou negentig, neen méér: op zijn minst vijf en negentig percent van de mensheid daar niets hoegenaamd van bemerken’.

Daar is geen speld tussen te steken, behalve, dat hij wel van honderd percent mocht spreken, vooral indien alle herinnering aan de poëzie volledig verdween. Zonder aarzeling kunnen wij hetzelfde zeggen van de chocolade, van de Griekse beschaving, van de automobiel en van de lippenstift. Maar als zich het wonder (waarom noodlottig wonder?) van hun integrale verdwijning voordeed, zou het mij helemaal niet verwonderen, als in de loop van jaren weer de chocolade zou uitgevonden en poëzie zou gedicht worden. En dan begon de miserie weer opnieuw. Dan moesten we weer eens gaan vaststellen, dat de lof van al die nutteloze dingen smoesjes van kwak zalvers zijn.

Alles bedrog, concludeert Greshoff: ‘Poëzie is zonder invloed op het welzijn of geluk der overweldigende menigte. En zij die verkon digen dat de dichters in het verloop der gebeurtenissen een zij het

[p. 539]

microscopische verandering kunnen teweegbrengen zijn kwakzalvers.’

Dat is hard gezegd, maar niet zo stout als het er uitziet, want niemand zal het zich als een persoonlijke belediging aantrekken. Men zal voort automobielen bouwen en men zal voort goede en slechte poëzie schrijven; honderdduizenden zullen voort chocolade eten, maar honderdduizenden zullen ook voort min of meer of veel geluk smaken door de poëzie. Niet zoveel als Greshoff, die zich onder de vijf percent rekent, die het leven zonder de poëzie ondraaglijk zouden vinden. Maar toch. Men moet niet noodzakelijk poëziomaan zijn om bewust of onbewust het leven een beetje verhelderd te zien door de poëzie. En de poëzie zal voort haar stille, onophoudende, grondige invloed doen gelden op het verloop der gebeurtenissen, en wie dat tegen beter weten in ontkennen zijn kwakzalvers.

Dat bravourestuk van Greshoff overwelft op dezelfde bladzijde van ‘Elseviers Weekblad’ een niet minder olijk, zij het lieftalliger, met evenveel maar ingetogener ironie gekruide, en vooral overtuigde uiteenzetting van J.W.F. Weremeus Buning met ‘poëtische briefschrijvers’, die aan bekende literatoren hun pennevruchten ter inzage en beoordeling inzenden. Buning doet opmerken, dat wie zulke briefschrijvers soms al eens zijn rechtzinnig maar ongunstig oordeel meedeelt, niet zelden per brief of per telefoon allerlei hatelijkheden als bedankje krijgt.

Maar dit terloops. Ik wilde hier maar aantonen, hoe Buning, die ook wel niet zal menen, dat de poëzie de derde wereldoorlog zal afweren, toch flagrant Greshoff tegenspreekt. ‘Er worden blijkbaar’, aldus Buning, ‘achter de schermen van het harde dagelijkse leven, geen duizenden, maar tienduizenden gedichten geschreven...’ Men zou die drukke bedrijvigheid - die ook in Vlaanderen heerst, naar ikzelf iedere dag ondervind - in twaalfhonderd Greshoviaanse paradoxen kunnen hekelen. Maar ik ben er liever enigszins om ontroerd. Zij bewijst voorwaar niet, dat wij een wereld van dichters zijn; en de Grote Drie of Vier of Vijf maken er zich, althans niet bewust, zorgen om bij de vaststelling van het statuut der Verenigde Naties; maar zij weerlegt daaddichterlijk de bewering, dat de poëzie het welzijn of geluk niet zou dienen van een veel groter menigte dan men over het algemeen vermoedt.

Ook Buning is daar blijkbaar door ontroerd, en zijn ironie heeft een menselijke klank. Hij vertelt, hoe zijn goede vriend A. Roland Holst hem bij zijn eerste verzen de raad gaf daar niet mee door te gaan, en hoe hij toch doorgegaan is, en hoe hij nu weleens betwijfelt of hij daar goed aan deed, want dat het enig bloed en tranen en vele liters inkt kost.

Hij zegt dit laatste niet om iemand af te schrikken; wij lezen er alleen uit, dat men hard betaalt voor het geluk een goede dichter te zijn, maar hij zegt nergens dat hij er mee zal ophouden. En zelfs de nog niet volwassen, en misschien hopeloos mislukte, dichters geeft

[p. 540]

hij de raad: ‘Gaat u vooral door, u doet er geen kwaad mee, gelijk Don Quichot al heeft opgemerkt. Verlucht uw hart...’

Het hart, het gemoed, waarvan hij zegt, dat het ‘zich moet ontboezemen, of men krijgt allerhande soorten verderfelijk vergif’.

Als er een corps van de medicale poëzie was, zou Greshoft zeker Buning laten vervolgen wegens illegale uitoefening van het beroep.

R.H.