Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 6

[p. 419]

Zoek de mens
Nieuwers Duyts sonder vlek of rempelen (H.L. Spieghel)

Dit gedicht van Spieghel (uit de Hert-Spieghel, Boek IV) wil de Nederlanders er op wijzen dat, als ze een overvloed van vreemde woorden gaan gebruiken, tenslotte het Duyts (= nederlands), geen Duyts meer is. ‘Dus doende gaet het Nederduytsch gheheel verlooren’, klaagde hij tenslotte.

Maar wat zou Spieghel gezegd hebben van Van het Reve, die het nederlands blijkbaar zo verachtelijk gaat vinden dat hij deze taal niet meer waardig keurt als drager van zijn ontboezemingen? Dat hij zich voortaan van het engels (gecorrigeerd door Jos. Vandenbergh) zal gaan bedienen? Het woord bedienen is van de redactie van Podium en wel zeer gelukkig gekozen. Het geeft meteen aan dat Van het Reve zijn eigen taal verloochent en bewust zijn toevlucht neemt tot een andere taal. De reden hiervoor kan alleen zijn dat Van het Reve Nederland een te eng gebied vindt voor zijn pennevruchten en een ruimer ‘afzetgebied’ zoekt.

Spieghel zou hierover gezwegen hebben, omdat zijn vriend Coornhert al op duidelijke wijze geschreven had: ‘Want ghelijck de mensche zonder reden niet anders en zoude zijn dan een onredelijck dier, alzo en is hij zonder de sprake niet veel anders dan een wild beest, ghemerckt de sprake de menschen verzelt, verenicht ende te zamen koppelt met onderlinghe vrundlijckheyd ende bedienstigheyd; want de tale is een vroedwijf der zinnen, een tolck des herten ende een schilderij der ghedachten, die anders binnen den mensche verborghen ende onzichtbaar zijn, twelck Socrates fijn te kennen gaf, als hem bij een vader zijn oordeel ghevraaght zijnde van een jongsken daar toe zeyde: Spreeckt, zoon, op dat ick u magh zien.’

We zullen alleen een would-be Van het Reve zien als hij engels ‘spreeckt’.

Over de taal ‘als tolck des herten ende een schilderij der ghe-

[p. 420]

dachten’, als uiting van het meest innerlijke van een volk, schreef Goethe in zijn Reis naar Italië (5 October, 's avonds) het volgende:

‘Goedennacht! Dat kunnen Noorderlingen feitelijk op ieder uur zeggen, wanneer wij in het donker afscheid van elkaar nemen, de Italiaan zegt: “Felicissima notte!”, en doet dat slechts eenmaal, nl. wanneer de lamp in de kamer wordt gebracht, omdat de dag voorbij is en de nacht begint. Zo heeft het een heel andere klank. Zo onvertaalbaar zijn de eigenaardigheden van iedere taal: want van het meest verheven tot het allerbanaalste woord heeft alles betrekking op het eigen wezen van het volk, hetzij het karakter, gezindheid of bepaalde toestanden betreft.’

Dat in Holland de belangstelling voor de spelling danig verflauwd is bewijst wel dat op twee stukjes over Spellinghervorming in het Weekblad voor Middelbare Scholen en Lycea, slechts drie brieven kwamen; twee voorstanders en één tegenstander. Men voelt weinig meer voor een herleving van de oude strijd, nog minder voor een verdergaande vereenvoudiging (die de dwaze -isch zeker zou doen verdwijnen). De thans geldende regels werden bij de wet van 14 Februari 1947 vastgesteld.

Daar ieder Nederlander geacht wordt de wet te kennen is het ons onbegrijpelijk dat nog steeds velen deze wet negeren. Wanneer dit uit onwetendheid wordt gedaan is daar weinig tegen te zeggen, maar indien men bewust deze wet voorbijgaat en dus persoonlijke redenen zwaarder laat zijn dan algemene, moeten we ernstig protesteren. Uit de vele oude-spellingschrijvers noem ik er slechts een: De hooggeleerde heer Prof. Dr J. Lindeboom. Deze Prof. laat op zijn verzoek een artikel in het April-nummer 1951 van het blad ‘Wending’ verschijnen in de oude spelling. ‘Ik leg me toe op 't schrijven van levend hollandsch. Maar ik heb schoolgegaan’, zei Multatuli al.

En met Multatuli zijn we gekomen bij Prof. Dr F.C. Gerretson, sinds 1925 te Utrecht bijzonder hoogleraar in de geschiedenis van Ned.-Indië, vergelijkende koloniale geschiedenis en de vergelijkende volkenkunde van Ned.-Indië. Deze prof. schrijft in het Mei-nummer van Het Boek van Nu het volgende over Multatuli, in een kernachtig nederlands, zonder vlek of rempelen: ‘Al sla je me dood: ik heb geen oordeel over Multatuli en wensch (met ch!!) er ook geen te hebben. (En dat voor een prof. etc.) Mijn relatie tot de man is beëindigd op mijn veertiende jaar en wel op de Toeweg naar Kralingscheveer op een wandeling met mijn vader. Ik had toen, zooals (dubbel oo!) alle jongens op die leeftijd, wat in de Ideeën (sic! het moet zijn Ideën!) gelezen en waagde het er met mijn vader over te spreken. Hij luisterde aandachtig en antwoordde tenslotte, ik weet nog niet in scherts of in ernst: “Dat staat op het niveau van een verlichte schoolfrik. Op dat niveau denken de Gerretson's niet.” Aangezien ik nu een goed zoon van mijn vader wilde zijn, heb ik op dat niveau, en dus ook aan Multatuli, niet meer gedacht. Je (tot Dr P.H. Ritter) zult me dus wel willen excuseeren (met dubbel e!)’ Mag ik nog even Multatuli aan het woord laten? ‘Het is een treurig

[p. 421]

verschijnsel dat het woord “origineel” 'n lofspraak is.’ En: ‘In elke levende taal is een gedeelte dood (daarna een vb.) Zoo is er veel, dat ik wou uitknippen als dorre takken. 't Geeft ruimte, licht, leven, aan de groene.’ Verwijt u Multatuli niet dat hij zoo spelt! De goede man leefde een kleine eeuw voor Prof. Gerretson. In die tijd is er veel dood gegaan in het levend nederlands, zowel als in de spelling.

Maar dacht u dat Spieghel geen navolgers meer had? Met de lijfspreuk: In Friesland noch in Vlaanderen vindt men nederlands zonder vlek of rempelen, heeft dhr Gomperts het zwaard getrokken tegen ‘het locaal bargoens’, waarmee hij het Fries bedoelt en trekt Lehmann het zwaard tegen het Vlaams, dat hij als volgt karakteriseert: ‘een taal geleerd uit een speciale, zij het zeer subtiele grammatica voor krompraten’. Stilzwijgend wordt hier tevens bedoeld dat het nederlands van boven de Moerdijk en ten Westen van de IJsel géén bargoens is en géen krompraterij.

Heeft August Vermeylen al niet geroepen om More Brains in de geschriften der ‘jongeren’? Wellicht is dit bargoens niet tot Amsterdam doorgedrongen. En ook het werk van Walschap, Elsschot, Teirlinck, Toussaint van Boelare (Mallorca en de nimphen!!), L.P. Boon, Piet van Aken, Hubert Lampo en Herman van Snick (zie in het Juni-nummer van het N.V.T. zijn schone verhaal: Het Slot), is niet doorgedrongen tot Libertinage, gekneld in de boeien van eigenwaan. Laten we maar niet spreken over Hugo Claus en Marnix Gijsen. Misschien vraagt men over vijftig jaar het oordeel van Lehmann over Marnix Gijsen en zegt hij daarop: ‘Dat staat op het niveau van een verlichte schoolfrik’.

‘Spiegelt, spiegelt u dan echter,
Wie ghij zijt!’

zong Vondel. En zou het niet goed zijn dat sommigen eens meer in Spieghel gingen lezen dan onverstandige aphorismen ten beste gaven?

P. Minderhout.