Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 6

[p. 310]

Zoek de mens
De kunst der fuga (fragmenten uit mijn dagboek)

Hij die slaapt is onbereikbaar; hij die droomt bezit het onbereikbare.

Dertig jaar geleden hingen de kermis-photografen een geschilderd parkverschiet achter de ongeletterde keukenmeid-met-een-boek-op-haar-schoot, achter de duivenmelker met zijn prijsvogel, achter de gildekoning met zijn handboog. Zó werd ons een soort van eeuwig perspectief beloofd, waar nooit één ziel haar uitkomst heeft gevonden. Dit was dan de hogere, geestelijke achtergrond van onze leermeesters, waar nooit één liefde binnendringt. De hypocriete, kuise jongens kregen een plaatsje tegen die achtergrond. ‘Piep’, riep de paap terwijl hij op de knop van de camera drukte. Daarna ontvingen de stinkers een levenslang entrée-bewijs voor het hiernamaals, - al hielden ze een bezoedelde hemdsslip, een geroofde beurs of een gemeen slagersmes onder de plooien van hun kleed verscholen.

Dagelijks zoveel keren speelt mijn buurman een portie voedsel naar binnen om zijn pens en niet de uwe er mede te vullen, wat geen sterveling ter wereld hem kwalijk neemt. Het zijne, naar den lichame gesproken, màg het zijne heten; en het is hem geoorloofd alles wat daar te pas aan komt op behoorlijke wijze in stand te houden.

Amper om één seconde, misschien, Gilliams te worden, te zijn, schep ik het woord in de alles slopende misère van de tijd. Noem het een wanhopig geval, een poging zonder uitkomst, doch ze staat letter bij letter in de uiterste, wilskrachtige spanning van mijn geschriften te lezen. Dit besef van mijn totale ondergang, leesbaar in het bewijs van mijn totale zijn: het wordt me kwalijk genomen, nietwaar, Pater Jezuïet, die me naar het eeuwige hellevuur verwijst omdat mijn individualisme immers (uw) ‘pact met de duivel’ heeft gesloten.

[p. 311]

Intussen slokt onze buurman zijn pap-met-brokken naar binnen, - wellicht om genereus en liefdevol een brede gemeenschap er mede te verzaden. (On a dit aussi qu'il y a au ciel des génies tels qu'ils pourraient empêcher la terre de tourner. Max Jacob.)

Ontwerp voor een akte van afscheid

Ik geloof niet (meer) in de mensheid. Ik geloof niet in de (voor de gemeenschap zegenrijke) erkenning van datgene wat maar iedere eeuw, in elk land, een paar malen aan het licht komt, gelouterd en wézenlijk, en dat door niets te vervangen is. Ik geloof met in de engelbewaarder die een zachte peluw gereed houdt om de stoot op te vangen als wij vallen.

De strohalm ruikt naar de aarde. Uitgeput, zal de aarde ophouden strohalmen voort te brengen; iedere seconde is ze onderweg om verloren te gaan; ze heeft geen kans, geen reden, geen noodzaak om langer te duren dan ze duren zal. Een gering aantal horlogetikken mogen we wroetelend als mollen op haar ronding doorbrengen, betoverd door de zogenaamde ‘eeuwige bronnen van de natuur’ of er van walgend. Nog één tikje en het verloren-zijn van de aarde is absoluut voltrokken, gelijk de stilte absolúut zal zijn die op het verloren-gaan moet volgen. (Wom. en Wommetjes-kinderen schreeuwen: dat ik waarheden napraat, die zij eeuwen geleden op de muren van Thebe met een in spug gesopte vinger schreven).

Aanklagen zou klagen betekenen, en klagen is verwijfd of versleten zijn. Niets heeft gebaat. Amen.

God buiten mij om bestaat (voor mij) niet. Ik besef Hem niet in de onbegrijpelijke werken van de natuur, die mettertijd bedwongen worden, gebruikt of misbruikt, door de laagste individuen. Ik vind Hem niet in de broedplaatsen van wespen en luizen. Ik vind Hem niet in de wreedheden van vogels en vissen. Ik vind Hem niet in de bacteriën en microben van een ziekte; niet in datgene wat dadelijk na het sterven in ontbinding verkeert en onwelriekend wordt.

Als knaap, als jongeling heb ik God in mij aanwezig gevoeld, en ik was met een gevoel van grote dankbaarheid jegens Hem vervuld. Thans gevoel ik de berooide, onzalige mens in mij, die zich met verslagenheid te ruste begeeft.

Zal God, met ieder van ons, zovele miriaden van miriaden keren doodgaan, - tot er geen menselijk wezen overblijft om Hem in zich te dragen?

Ik had de mooiste, de gelukkigste, de gezondste kinderen willen bezitten, jongens en meisjes; het fijnste interieur met blanke muren en blankgeschuurde meubels, uitgevend op een binnenzee met verre, beboste oevers. En dit alles om der wille van de inspiratie die me altijd milde, altijd opgeruimde en innige dingen zou doen schrijven. Het gedroomde boek zonder gebeurtenissen, zonder intrige, zonder

[p. 312]

beschrijving, zonder merkbaar begin of einde kon in zúlke voorwaarden geschreven worden: ‘le livre sur rien, qui ne se tiendrait que par la force interne de son style’.

In het museum te Antwerpen, - collectie Ridder van Ertborn, - heb ik een heer aantekeningen zien maken in een bruin zakboekje. Telkens bezag hij met aandacht een schilderijtje, altijd weder hetzelfde schilderijtje. Daarna had hij telkens wat op te schrijven. Hij moet enorm veel gezien hebben, en hij had enorm veel op te schrijven.

Ik heb nooit iets op te schrijven, zo lang ik me vóór het schilderijtje bevind. Vele maanden later, misschien, als ik thuis gezeten ben, begin ik zonder merkbare aanleiding met de pen op het papier te tasten naar datgene wat ik eertijds, vóór het schilderijtje, in mij opgenomen heb.

Het eerste wat ik als kleine jongen construeerde was een bruikbaar voertuigje. Mijn vader, in zijn lange en losse werkkiel gehuld, gelijk Tolstoï met een lederen gordelriem om zijn middel; de leerjongens en het dienstmeisje, lieten er zich genoegelijk mee rondrijden. Thans behoort het allerminst tot mijn wensen, een voertuigje te bezitten. Ik verplaats me niet graag meer; ik laat me niet graag meer verplaatsen. Mijn ondankbare stad krimpt als het ware te zaam; mijn melancholie hoort nog maar thuis in een steeds kleiner wordend aantal straten. Il zal er mee eindigen mijn woning niet meer te verlaten. Dààr worden de grondslagen van de Kunst der Fuga gelegd.

Gisteravond kreeg ik een amateurs-photografietje ten geschenke: het Nietzsche-Huis te Sils-Maria. De ontroering was zo groot, zo onvoorziens, dat ik me uit de vriendenkring moest verwijderen. Tussen mijn beide handpalmen hield ik het straf gedrukt, als een kind, om er een tegenwoordigheid uit te voorschijn te dwingen.

Alle vensters op de enige verdieping waren gesloten; dat heb ik gisteravond in het bijzijn van Dr K. op de photo goed menen te zien. Vanmorgen is er één venster geopend. Het kan niet anders dan dat het door hem geopend werd: ‘Ich schlief, ich schlief - aus tiefen Traum bin ich erwacht’.

Niet omdat mijn denken onmiddellijk het pijnlijke of het onzalige kan doorpeilen en omvatten, heb ik mijn denkende gevoeligheid aan de oorzaken, aan de feiten en hun gevolgen te danken die de buitenwereld me te verduwen geeft. Ik ben blij of droef enkel door en van uit me-zelf. In de grond hebben de omstandigheden er niet aan medegewerkt. Uit een verkwikkende slaap ontwakend word ik niet, maar ben ik vrolijk of droefgezind. In de grond is alles eenvoudig een quaestie van mijn (en van ieders) persoonlijke physiologische en daardoor van mijn psychologische constitutie.

- Ik verlang naar vrede: het ideaal van de gelijkmoedige rente-

[p. 313]

nier, die, met een hangende meerschuimen pijp in zijn mond, in een verzorgd steedse tuintje slentert en aan een kruipende schildpad zijn tijd verbeuzelt.

Het is de wanhoop van de dichters: zodra ze met schrijven ophouden, horen ze de stem niet meer waar ze onder het werk aan gehoorzaamden. Ze hebben het gevoel in de woestijn van het totale doof-zijn onder de zandstormen te bezwijken.

M.G.