Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 5

[p. 449]

Eeuwgetijde van mijn vader

Vandaag, nu honderd jaar geleden, werd Isidoor Teirlinck, mijn vader, te Zegelsem in het Oudenaardse, geboren.

Hij stamde, langs zijn vader, uit een geslacht van smeden. Aan moeder's kant, uit een geslacht van molenaars. Zoals toen in Vlaanderen overal te lande, groeide hij op in een kroostrijk gezin, waarvan acht kinderen in leven zijn gebleven. Zeven waren kloeke telgen. Een daartegenover, mijn vader, bleef in zo'n nest waar elk zichzelf behelpt, wat onder de voeten. Terwijl zijn sterke broeders allen voor het aambeeld werden opgeleid, verwees men hem naar de boeken. Elke dag moest hij zich twee uren gaans getroosten om lering bij Meester Baert te halen. Mijn vader heeft zijn leven lang de lof van Meester Baert gezongen. Het was er een der laatsten van het edele slag, dat een lange jas droeg en een zwarte hoed, en door de gemeente om zijn gezag werd gegroet, gelijk de burgemeester, de pastoor of de notaris. Groot was zijn kennis, zei vaak mijn vader, maar om iets meer ben ik hem eeuwig dankbaar: hij heeft van ons mensen met een geweten gemaakt.

Te Lier nadien, in de normaalschool, haalde hij gemakkelijk zijn diploma van onderwijzer. Daar doceerde toen Domien Sleeckx, de schrijver, de flamingant. Wat Sleeckx daar zaaide, heeft steeds de geest van mijn vader bevrucht.

De jonge onderwijzer werd gauw aan het werk gesteld.

[p. 450]

Eerst in een paar Brabantse dorpen. Daarna te Brussel, waar hij gevestigd bleef.

Het is bij dit eeuwgetijde mijn inzicht niet de lange loopbaan van mijn vader te beschrijven. Ik mis daartoe de cynische objectiviteit. Ik wil hem slechts gedenken, zoals hij was een vader voor zijn zoon; zoals hij zich aan mij alleen heeft veropenbaard.

Isidoor Teirlinck trad in de echt met Oda Josephina Van Nieuwenhove, dochter uit een Merchtemse stam. Mijn moeder was ook onderwijzeres, maar ik zat nog in mijn eerste broekje als haar het beheer over een froebelschool werd opgedragen. Wij woonden in een bijgebouw. Men woont altijd goed bij zijn moeder. De moederlijke zoen bezegelt elke dag, en er is geen zoeter geluid dan de taal van moeder, geen veiliger warmte dan haar schoot. Ik zie mijn vader in die verre tijd als een jonge man vol zwier, en uiterst nauwgezet op zijn kleren. Hij droeg zijn hoofd naar de romantische mode, met een puntbaardje en goedverzorgde knevels, en ik weet nog van mijn vingeren in de glanzende golvingen van zijn haar. Ik weet nog van zijn garde-civiek-uniform, dat hij op exercitiedag zeer onwillig aantrok, al eiste hij dat mijn moeder het netjes onderhield. Want in weerwil van zijn nonchalance zal hij toch wat preuts geweest zijn. Ik mocht, terwijl mijn moeder de krijgsdos aan zijn lichaam gespte, zolang de shako dragen, die met een waaiende hanestaart was versierd.

Mijn vader zag ik niet veel. Hij was overdag naar zijn lessen, en 's avonds in zijn werkkamer. Maar dan lag ik gewoonlijk al te bed. 's Zondags echter nam hij mij mee naar de stad. Hij liet mij op de Grote Markt de vogeltjes bewonderen, die daar in lange rijen muiten te koop waren gesteld. Hij zou er mij nooit een schenken nochtans. Gij moet die beestjes zien vliegen, zei hij, en niet opsluiten.

Van de vogelmarkt placht hij met mij in een nabije herberg te gaan. Daar zaten reeds vrienden van mijn vader. Er werd gemeenlijk een partijtje triktrak gespeeld. Ik moest op de bank zitten, omdat een stoel gevaarlijk was. En mijn neus steeg nauwelijks ter hoogte van de bakrand. De lijmdufheid die van het groene laken opwalmde maakte mij altijd onpasselijk. Ook de rinse lambikgeur die aan de tafel kleefde.

[p. 451]

Maar voor geen geld ter wereld zou ik hebben geklaagd. Ik sterkte mij in de bewondering voor mijn vader.

Ondertussen was mijn gezondheid al wankeler geworden. Onze dokter verzekerde dat de stadslucht niet docht voor mij. Ik werd daarom uit het huis van mijn moeder naar het geboortehuis van mijn vader overgebracht.

Dat was te Zegelsem, een schamel dorp aan de rand van de gestapelde bergages, die door de heer Wattez van Schorisse zeer ten onrechte als onze Vlaamse Ardennen werden gedoopt.

Ik heb mij nooit te Zegelsem verweesd noch eenzaam gevoeld. Mijn tantes hebben mij liefderijk voor elke dreigende vervreemding beschut. Ik heb, aan haar hand, het deemoedige dorpsleven meebeleden, de monotone rust, de zeldzame verrassingen van kermisleute, de mysteriën van de kerk, de ommegangen en bedevaarten, en eens in een sterfhuis de eerste aanraking van de dood.

Maar het liefst van al was ik bij mijn ooms in de smis. Ik waande mij daar al spoedig behulpzaam. Ik trok aan de blaasbalg, ik hield de teugels van het paard in de travalje, ik draaide het rad van de boormachine, of ik mocht de vijlbank smeren. En mijn wijze grootvader, die in een hoge stilte over alles heerste, leerde mij van lieverlede uit een lichte roede een koterhaak smeden. Ik was fier, als mijn handen wat eeltig werden. De handen van mijn ooms waren wonderen van macht.

Mijn vader reisde bij elke verloftijd uit Brussel over. Ik moest hem dan verslag uitbrengen over mijn verblijf. En wat hebt ge geleerd, mijn jongen? vroeg hij goedig. Hij vroeg dat altijd. Ik ondervond dat ik altijd iets moest geleerd hebben. Mijn leven lang heeft die vraag mij bestookt.

Wij gingen dan uit wandelen. Wij hebben de streek in alle richtingen afgelopen. Hij heeft de plaatsen genoemd, de kouters, de beken, de bergen. O ja, ik heb ze goed leren kennen, de Vlaamse Ardennen, en ik weet hoe eigen ze zijn, hoe zelfstandig en hoe Vlaams!

Op de hoogvlakte van Sint-Cornelis stond de molen. De broeder van vader's moeder zag ons al van verre aankomen. Maar ik kende de molen zo goed als de smis. Wij klommen er in. Ik wist op welke traptrede ik mij voor de eerste wind-

[p. 452]

stoten moest mijden. De vrije ruimte zoog mij op. En daarboven gingen wij bij het kijkgat zitten. Dan werd het wijde landschap overvloedig met namen en eigenschappen bekleed. Zoek, zei mijn vader. En ik zocht de torens van de dorpen die hij noemde. En een paar malen heb ik de drie torens van Gent gezien. Zoek. Ook de bergen moest ik zoeken, de bolle Modderodde, die haast geen berg is, de Muziekberg met zijn dansende heksen, de donkere Oothond, en de Kluisberg, de grootste Scheldeverheffing van allen. Zoek, mijn jongen, herhaalde vader. En ik ontdekte ten slotte de rijzende kimmen van Doornik, en in de verste blauwigheid de schoorstenen van Rijsel.

Dit waren evenwel niet mijn wonderbaarste ervaringen. Mijn vader, naar een didactische methode die hij van nature uit op alles toepaste, begon al vroeg met mijn inwijding in het ontzaglijk levensgebeuren. Hij zelf had niet anders gedaan, bij zijn moeizame auto-didactische stichting, dan zanten en vergaren. Hij was botanist, zoölogist, entomologist, biologist. Hij was eigenlijk niet van zijn tijd, die de wetenschap over gespecialiseerde vakken verdeelt. Hij was van een uitgestorven soort, het soort van Meester Baert. Hij wilde alles weten, alles beproeven en encyclopedisch zijn.

Onze tochten door de velden en de bossen waren van een toedracht, die ik pas later ben gaan waarderen. Hij zag geen bloem, geen blad, geen boom, of hij noemde ze. Hij kende van elke plant de levenswijze, de groei, de bloei, de voortplanting, en tot de meest verborgen zeden. Hij zag de dieren, de grotere, die men haast nooit ontmoet, en tot de kleinste toe, de insecten, de kruipende en de zwevende, hij noemde ze. En hij zei: let op, nu gaat het weer spoedig veranderen, want zulke zwermen stijgen alleen bij 't naderen van de storm. Of hij zei: het moet nu al zo laat op de middag zijn, want ik heb een zwarte tor horen vliegen. Maar het liefst van al scheen hij zich op de kennis van de vogelen toe te leggen. Hij kende elke vogelenzang, ook de zeldzaamste, elke roep, elk gesjirp. Hij wist wat het te betekenen had. Plots vatte hij mij bij de schouder en fluisterde: Stil, wij naderen te dicht een nest van distelvinken. Het gaaiken fluit dat zijn wijfje op eieren zit.

Zo was een wandeling in 't land een gestadige ontvouwing

[p. 453]

van wonderen en geheimen. De natuur wil dat men haar zoekt, zei mijn vader, zij wil anders nooit gevonden worden.

Wanneer ik later weer naar Brussel kon keren, wachtte mij daar het Atheneum. De jaren die ik aan mijn klassieke formatie heb besteed, werden met de meeste aandacht door mijn vader gecontrôleerd. Hij was nu veel strenger geworden. Zij die hem ondertussen op de Brusselse Normaalscholen als leraar hebben gehad en hem loofden voor zijn toegeeflijk geduld en zijn onuitputtelijke minzaamheid, zouden hem bij ons ten huize nauwelijks hebben herkend. Alles wat wij deden, mijn zusters en ik, werd onder scherp toezicht genomen. Uiteraard was de familiekring alleen bij het middagmaal voltallig. Onder het eten begon het verhoor. Ik was de oudste, en de enige jongen. Het dagelijks onderzoek betrof voornamelijk mij. Men heeft er geen idee van hoe talrijke aanleidingen tot onderwijs en stichting een eenvoudige huiskamer bieden kan. Ook de tafel en de schotels. Tot zelfs de soep. Welk been is dit, vroeg vader, en wat is zijn functie? En dit, is dit prei of selder? Tot welke klasse behoort de prei? En dan moest ik nog weten hoe de eenzaadlobbige lelieachtigen voor hun bevruchting zorgden. Mijn vader kon daarbij geen slordigheid verdragen. Niets kennen is beter dan bij benadering kennen. Men moet zich oefenen onverpoosd om tot de kern der feiten te dringen. Zoeken. Zoeken. In zijn eigen harde werkwijze wilde hij ons doen delen. Hij deed het zonder wreedheid, met rustige, welwillende stem. Maar hij deed het zonder genade.

Het was voor ons een welkome verademing, als er bezoek kwam. Mijn vader was schrijver en in de Vlaamse taalstrijd gewikkeld. Ons huis werd bezocht door de kampioenen van de Vlaamse beweging. Diepgaande invloed hebben deze geestdriftige redenaars en dichters op mij niet uitgeoefend. Aan eigener oorzaken heb ik mijn liefde voor mijn volk geput. Ik had maar de ogen te sluiten, - ik zag mijn ooms in de smis, of ik hoorde Vlaanderen in de zeilen van de molen waaien.

Toen ik op de Universiteit kwam, heb ik mijn vader de bitterste aller teleurstellingen berokkend. Hij had mij zo zorgvuldig tot de natuurwetenschappen bereid, en 't was zijn stille droom dat ik geneesheer zou worden. Hoe ik het

[p. 454]

heb aangedurfd mij daartegen te verzetten, begrijp ik heden nog niet. En het spijt mij tot in de grond van mijn hart. Maar ik had besloten schrijver te zijn. De wetenschap op de Hogeschool was ook zo verschillend van de dichterlijke initiaties, waardoor mijn vader mijn zucht naar kennis had gestild...

Deze onverwachte kentering in mijn leven, is er ook een in het leven van mijn vader geweest. Nadat mijn eerste boekje was verschenen, heeft hij zelf het schrijven stopgezet. Over het mogelijke verband hebben wij geen van beiden ooit een woord gewisseld.

Hij wijdde zich voortaan alleen nog aan studie, aan botaniek, aan folklore, aan dialectologie, aan de toponymie van de Reinaert. Hij paste bij zijn wetenschappelijke arbeid de oude beproefde methode toe. Ik weet genoeg welke de tekortkomingen zijn van een autodidact als mijn vader. Ik weet echter ook hoe ontzaglijk de oogst is die dergelijke zoekers voor onze kultuur hebben gewonnen. Ik heb de stapels materiaal gezien die hij heeft vergaard. Hij zantte, hij zantte met onverstoord vertrouwen. Het ene vorsingsgebied brak telkens een ander open. Ik heb hem de onoverzienlijke studie van onze inlandse braamsoorten op zeventigjarige leeftijd zien beginnen. En hij heeft nooit getwijfeld dat hij haar voltooien zou.

Dat heeft hij nochtans niet. En ook zijn Flora Mystica, zo goed als af, is niet mogen verschijnen...

Hij leed aan een moordende bronchitis, die zijn longen had uitgehold. Hij was drie en tachtig jaar oud, toen hij in volle Junizon ontsliep. Hij had mij even te voren de hand gereikt. Ik heb die, als nooit een kleinood zo dierbaar, in de mijne gehouden tot na zijn uiterste ademtocht. Zoek, zoek, ruiste de stilte... Pas over de dood heen, heb ik voor goed mijn vader gevonden.

2-1-'51.

HERMAN TEIRLINCK.