Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 4

[p. 257]

[Nummer 3]

Op het terras

Aan Willem Elsschot

Hij wurmde zich het terrasje op, wipte een stoel om, die juist onder zijn billen kwam te staan. ‘Barst’, zei hij nijdig. Met een ruk wilde hij het ding rechtop zetten, bedacht zich met schrik, maakte daarna voorzichtig zijn jaspand van de spijker los. De zon stak in zijn nek. Hij voelde, dat iemand hem gadesloeg, zag den grijnzenden kellner in de deurpost van het café. ‘Koffie’, snauwde hij. Met een plof ging hij zitten.

De zon scheen hem nu recht in de ogen. Hij rukte zich uit de stoel op en nam plaats op de bank voor de spiegelruit. Daarna staarde hij hard voor zich uit. Hij wachtte, dacht: ‘Leed wegdringen’. De kellner verscheen, het kopje voor zich uit balancerend. De man keek naar den dikken, korten duim om het schoteltje: de nagel was ovaal, breed en vuil.

De man keek minachtend op, priemde zijn blik in de ogen van den ander. ‘Net een knobbelige aardappel, die tronie. Een pieper met een scheur er in. Mond noemde men zo iets.’ Hij lachte kort.

‘Weertje’, zei de kellner.

De man fronste geprikkeld de wenkbrauwen.

‘Weertje’, zei de gespleten aardappel nogmaals.

‘Je ouwe moer!’

[p. 258]

De bukkelige aardappel grijnsde. Daarna bewoog de spleet zich weer op en neer.

‘Gebakje, meneer?’

Begeerte lichtte op in de ogen van den man. Hij dacht snel: ‘Hoe lang heb ik zo iets niet geproefd?’.

‘Kost 't?’

‘Vijftig cent.’

Nijdig schudde de man het grote hoofd. ‘Ben geen zwarte handelaar.’

‘Da's dom,’ klepte de spleet.

De tronie vertrok zich in rimpels. ‘Nou is 't 'n uitgedroogde aardapel’ stelde de man vast.

Plotseling drong tot hem door, welke woorden uit de spleet gevallen waren. ‘Zo, vindt meneer dat dom? Da's jullie enige moraal, geloof ik, hé?’. Nu lag de monsterlijk grote aardappel, een tikje uit het lood, op de boord van het overhemd en knikte.

‘Meneer heeft misschien geen kans.’

De man keek weg, dronk van de drabbige koffie. De kellner weifelde, grijnsde, wipte daarna naar buiten.

De man was zich bewust, dat hij op een klein caféterras zat, naar de benen en de borsten van de voorbijgaande vrouwen keek. Dat de zon scheen.

‘De oude rust...’ mompelde hij. ‘Die is foetsie..’ Hij voelde zich eensklaps oud, moe en treurig.

Hij schrok op door iets kouds en nats tegen zijn neerhangende hand. ‘Zo jongen’, zei hij tot den poedel, die hem de hand besnuffelde. De hond lachte zwart en vrolijk.

Het gezicht van den man ontspande zich, een dwaas geluksgevoel doorstroomde hem. ‘De beesten.’

‘Hier, Bobbie, mag dat?’

De hond wendde een ogenblik den kop, keek vragend op. Daarna weer naar den man, met iets van: ‘Maak je niet ongerust, ze meent 't niet. Kom, laten we gaan spelen.’ De man bleef volhouden niet naar de vrouw te kijken.

‘Bobbie, hier jongen.’

Een hand greep in het zwarte, krullige haar van het dier. De nagels waren puntig geknipt en donker rood gelakt. Aan den ringvinger glansde een trouwring.

Met weerzin keek hij naar die hand. Mooi was ze niet, ook

[p. 259]

niet leijk. Verzorgd met mollig, verwend vlees, een hand die geen werken gewend was. Hij staakte een ogenblik zijn waarnemingen. Langzaam met een wee haatgevoel liet hij zijn blik langs den arm opkruipen. De hond legde vertrouwelijk, onhandig, een grote, zwarte poot op zijn knie.

‘Kerel’, zei hij tot het dier. Hij boog zich plotseling naar voren, nam den kop tussen zijn handen, schudde hem zachtjes heen en weer. De hond lachte weer.

‘Bobbie...!’

De man weigerde te kijken.

‘Kom maar’, zei hij, op de zitting van den lagen stoel naast hem kloppend. ‘Dat wijf met d'r Bobbie, ze zou hem toch niet...’ De hond sprong uitgelaten in den stoel, ging keurig rechtop zitten en keek voldaan om zich heen. Nu lachte de man. Even was hij zorgeloos, dacht triomfantelijk: ‘De oude rust’. Meteen was het verdwenen. Er was geen ontkomen aan. Hij keek naar de vrouw, voelde een schokje.

‘Genoeg van de mensen’, mompelde hij voor zich heen.

‘Mooi dier’, zei hij, de vrouw strak aankijkend.

Zij glimlachte weemoedig, knikte terughoudend. Hij dacht: ‘Flauwe kul, die weemoed’. Enige malen proefde en bekauwde hij het woord. ‘Weemoed, weemoed, weemoed... Klets. Alles. Dacht natuurlijk dat hij aansluiting zocht.’ ‘U bent ook geen kind meer.’ Zij keek donker, geschrokken. ‘Ter oriëntatie...’ Hij maakte een betogend gebaar met de hand. ‘Ik ben getrouwd, zoek geen avontuurtjes. Meestal als je zo'n hond aanhaalt...’

‘Ik ben ook getrouwd.’

Hij voelde zich ineens hulpeloos.

‘Dat treft dan.’ Zij mat hem. Hij doorstond dien blik. ‘Mooi niveau om met elkaar te praten.’ Hij tikte hard met het kopje op het schoteltje. De aardappelkop zat weer aan de deurpost gekleefd. ‘Koffie.’ Hij kreeg den indruk, dat het terras te klein voor hem werd, keek weer voor zich uit, voelde, dat de vrouw hem opnam.

‘Meestal is zo'n hond (hij aaide hem liefkozend), de brug tussen twee mensen’, begon hij voorzichtig. Zij keek hem aan; hij zag haar denken, weifelen. Het laatste hinderde hem. ‘Nou is hij een veiligheidsbarrière.’ Zij glimlachte verschrikt. ‘Security council’ hoonde hij. Nu glimlachte zij

[p. 260]

waarderend. Plotseling begroef zij haar gezicht in de krullendos van het dier, stamelde een aantal gemeende en dwaze liefkozingen. Hij keek neer op haar gebogen hoofd, zag een donker, weerbarstig krulletje in haar nek, voelde toen hààr hulpeloosheid.

‘U houdt zeker veel van hem’, zei hij zachter. Alles bewoog en deinde om hem heen als op een schip.

‘Het is alles wat ik nog heb’, antwoordde zij, tamelijk eenvoudig.

‘O.’ Hij bleef haar aanzien, zij moest terugkijken.

‘Niemand heb ik meer.’ Verloren scheen zij daar te zitten, alsof alles om haar heen toneel was. ‘Dat is het ook’, dacht hij snel. Hij voelde zich ineens kleiner worden: hij was weer kind. Een jongen, die naar een verhaal gaat luisteren, nieuwsgierig en met een vage, donkere vrees.

‘Maar het ergste is’, hervatte zij (hij voelde de dreiging onontwijkbaar komen, was plotseling weer groot mens), ‘dat ik mijn moeder kwijt ben’. Hij boog het hoofd. ‘Ik weet niet waar zij omgekomen is... waar zij ligt.’ Verstolen wrong zij de handen. ‘Trouwens’, haar stem werd gejaagd, alsof zij het eigenlijk niet nog eens horen wilde, ‘mijn hele familie is vermoord.’ Hij begreep zijn aanvankelijken weerzin. Vluchten, vluchten, weg van al dit onherstelbare, niet te wreken leed, voor deze wonde, die zich nooit scheen te willen sluiten. Zachte, bekende radeloosheid gloeide in hem aan. Hij wilde wat doen, er moest iets gedaan worden.

De vrouw aaide, in gedachten verzonken, den hond. De hand was den man niet meer antipathiek.

‘En uw man?’

‘Ach...’

Hij zweeg, beduusd.

‘Hij is een goeie man, maar dat ik niet weet, wat ze met mijn moeder gedaan hebben.’

Zijn hoofd zat weer in de bankschroef.

‘Ik ben de mensen moe, het beste is nog maar een dier, hé Bobbie?’ De hond kwispelde even, keek leutig, staarde daarna een andere hond na. Zij sloeg haar armen om zijn nek, trok de kop tegen haar gezicht.

‘Een dier liegt niet.’ Zij keek hem smekend aan.

[p. 261]

‘Het is een lieve hond en mooi ook’, sprak hij, zichzelf voor femelaar scheldend.

‘Steeds moet ik aan mijn moeder denken, ik word er heen getrokken.’ Haar stem daalde tot een schorrig gefluister. ‘Je kunt niet meer gelukkig zijn, steeds komt het verleden bij je terug en jaagt je op.’

Hij bemerkte, dat iets naast hem zich bewoog. Snel wendde hij het hoofd af, zag toen de aardappelkop, die pervers en met kroegachtige verstandhouding grijnsde. ‘Een leven kun je je niet meer opbouwen en...’

‘U bent nog jong.’

Zij schudde triest het hoofd.

‘Dat ben ik geweest. Sedert dit ben ik oud.’

Hij overwoog over den hond, de zon, het mooie weer te gaan praten. ‘Dan ben ik er vanaf’, dacht hij verwoed. ‘Nou moest hij iets eerlijks zeggen, iets vertroostends, want zo mocht hij haar niet laten weggaan.’

‘Als je van je moeder gehouden hebt, en dat deed ik, dan kan niets haar vervangen.’

‘Maar mevrouw... u zou uw moeder immers toch...’

Zij keek hem dreigend-angstig aan. Toen zei zij zacht, zich wat naar hem toebuigend:

‘Ja, maar zo... ik weet niet wààr zij is, wàt zij met haar gedaan hebben.’

‘Monneer.’ De koffie werd voor hem neergezet. De man maakte een geprikkelde beweging met de hand.

‘Neemt u me niet kwalijk’, zei hij stamelend. Zij glimlachte vermoeid.

‘Dit is...’ Wat wilde hij gaan doen? Haar vertellen, dat dit geen leven was?

Zij keek hem vragend aan, zei toen:

‘U wilde me raad geven, maar u begrijpt wel...’ Hij voelde zich kleuren.

‘Alleen ben je, blijf je, altijd.’ Het klonk zo rustig, dat hij er van opschrok. Voor dat hij iets antwoorden kon, stond zij op, verschikte wat aan haar kapsel, zei vlak: ‘Kom, Bobbie.’ Vormelijk glimlachend, met een volkomen leeg gezicht: ‘Dag meneer’.

Hij rees half van de bank op, mompelde verward een groet, wilde er nog iets aan toevoegen van: ‘Het beste, moed

[p. 262]

houden maar’, slikte het bijtijds in. Zij verwijderde zich al. Hij zag hoe de zwarte poedel naast haar danste. Het mantelpak stond haar goed, het leek alleen of zij wat gebogen liep.

‘Die joodjes toch’, zei toen de aardappelkop grijnzend. De man schoot overeind, smeet den vent de koffie in zijn gezicht. De kellner deinsde terug; verwoed werkte hij zich tussen de rieten stoeltjes door. Het lukte niet, hij schopte ze alle kanten heen en begon te lopen, als een opgejaagde hond.

Na enige minuten keek hij naar de mensen. Smoelen, tronies, bakkessen. Misselijkheid overviel hem. Als hij eens goed kon braken...

‘Waar ligt die vrouw?’, zei hij plotseling. Hij stond stil, dacht: ‘Geboorte - dood. Wij zitten klèm. Klèm zitten wij tussen leven en dood.’ Hij huiverde, voelde een stikkende benauwdheid, zag toen, helder ineens, dat men naar hem keek en begon weer te lopen. Nou net doen of er niets aan de hand was. Gewoon lopen. Hij keek weer, niemand lette op hem. Toen ging hij toch vlugger lopen, steeds vlugger.

Hij stormde de trap op, dacht: ‘Kille Kobus zit me op m'n hielen’, rukte de kamerdeur open, gooide haar met een slag achter zich dicht. Rats, rats, gordijnen toe. Daarna plofte hij neer op zijn bed, graaide een paar dekens over zijn kop.

Bijna onmiddellijk viel hij in slaap, gleed weg als suisde hij van een houten helling omlaag.

Met een schok lag hij eensklap stil, zag zichzelf staan kijken naar een aardappel. Hij begon te lachen, hard, onbedaarlijk. Hij sloeg zich daarbij op de knieën en de aardappel lachte dansend mee: ‘hahahahahaha’. Bij elke nieuwe lachdaver schoten spruiten uit de aardappel op. Witte, lange stengels met rode, paarsachtige vlammen. Zij werden langer. Nijpende benauwdheid overviel hem en terwijl hij angstiger lachte, kwamen de stengels naar hem toe. Aan de top van elke stengel zat een kleine sarcastisch lachende kop. Met inspanning van al zijn krachten trapte hij er naar. Maar het was of hij in het licht schopte. Hij viel om. Onmiddellijk wierpen de lachende stengels zich op hem, wikkelden zich om zijn borst, zijn armen en zijn benen, drongen dwars door zijn tanden in zijn mond en keel, gleden zijn lichaam in. Hij verzette zich steeds minder, deed nog een poging. Toen waren er alleen nog stengels, met de kleuren van

[p. 263]

bleke gezichtjes van aan loodvergiftiging lijdende kinderen.

De aardappel begon zich te roeren. Eerst langzaam, trekkend, daarna met kleine rukjes heen en weer wringend, vervolgens zich met zichtbare inspanning een halve slag omdraaiend.

De stengels knapten af, ten slotte zat de aardappel nog aan een spruit vast. Hij draaide zich een halve slag naar links, toen naar rechts, lag even stil. Met een plotselinge ruk wentelde hij zich daarna naar links, was los, rolde een ererondje om de stengelmassa, grijnsde en verdween.

De volgende dag zat hij weer op het terras achter een kop koffie.

PETER VAN STEEN.