Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 3

[p. 1329]

Omgang met Maeterlinck

Ik maakte kennis met Maeterlinck en zijn vrouw in Augustus 1940, den dag na hun aankomst te New York. Daags vóór het schip, een klein, al te druk bezet vaartuig, aanlandde, werd ik opgebeld door Dr. Saul Colin, die zich aanmeldde als zaakwaarnemer van Maeterlinck in de Vereenigde Staten. Waarom hij bij mij terecht kwam is mij nooit duidelijk geweest. Ik was toen afgevaardigd-Commissaris voor de Regeering in de World's Fair van New York en bestuurde aldaar het Belgisch Paviljoen. Dr. Colin bleek zeer opgewonden en kondigde mij aan dat Maeterlinck zou aankomen den dag daarop, dat hij stervende was en zonder middelen. Hij vroeg me wat ik in die omstandigheden schikte te doen: ik had hem ambtelijk kunnen antwoorden dat de zaak niet tot mijn bevoegdheid behoorde, maar beloofde hem toch na te gaan wat kon gedaan worden. De Ambassadeur te Washington zei me, voorzichtig en wijs, dat we eerst moesten nagaan hoe de zaken werkelijk stonden. Om Maeterlinck de aankomst te vergemakkelijken, telephoneerde ik met den secretaris van Mayor La Guardia en vroeg om speciaal geleide voor den ‘stervenden’ dichter. Toen de man niet dadelijk reageerde, vroeg ik of hij Maeterlinck als auteur kende. ‘Oh, sure’, zei hij, ‘the Blue-Bird guy, that's him?’. Inderdaad was er in 1909 een ware Blauwe Vogel mode over de U.S.A. uitgebroken waarvan sporadisch nog sporen te vinden zijn.

Daags daarop arriveerde Maeterlinck flink te been, redelijk wel voorzien van middelen, als bagage meevoerend een open sportwagen en een kevie met twee blauwe vogeltjes. Deze laatste werden ongenadig in quarantaine geplaatst door hardvochtige en onlitteraire douaniers. De dichter werd gephotographieerd, de lange witte haren in toom gehouden door een haarnetje aan zijn vrouw ontleend. Op de photo gaf hem dit het uitzicht van een Spaansch piraat. De pers

[p. 1330]

vroeg hem zijn opinie over Koning Leopold. Daar hij weigerde Engelsch te spreken, - dat hij uitstekend verstond -, werd een afkeurend gegrom, in de kranten geïnterpreteerd als een strenge veroordeeling. Men begreep zelfs dat hij atavistische sympathieën inriep om het ‘verraad’ van den koning te verklaren, maar duidelijk was aan den tekst van het interview te merken dat het hoofdzakelijk bestond uit interpretaties van gestes en ongeduldige uitvallen van een verveeld en vermoeid man.

Onder luid gehuil der sirenen van de motor-cops der New-Yorksche politie, werd Maeterlinck met zijn vrouw maar zonder parkieten naar zijn hotel aan de Westzijde gebracht. Het was een treffelijk tweederangs hotel zonder luister en gelegen in een deel van New York dat stellig niet als elegant beschouwd wordt: het kwartier der begoede Joodsche burgerij.

Den volgenden dag bezocht hij het Belgisch Paviljoen en kwam mij danken voor mijn bemiddeling in zake het politie-escort. Ik had hem nooit ontmoet en werd getroffen door zijn flink uitzicht, zijn zeer mooie kop met de lichte, levendige oogen, zijn wit haar en zijn uiterst rustige en waardige verschijning. Hij was van tamelijk groote gestalte, slank en elegant zomersch gekleed. Naast hem was de gravin Maeterlinck klein en delicaat. In den loop van mijn omgang met hen viel het mij op dat men hier te doen had met een zeer harmonieus gezin: Mevrouw Maeterlinck had niet de minste neiging om den ouden dichter, die voorzichtig leefde en ietwat lastig op zijn gang was, te tyranniseeren met die moederlijke grijpzucht die veel vrouwen als bezorgde liefde interpreteeren. Maeterlinck sprak Fransch met een duidelijk Gentsch accent, terwijl zijn vrouw het mooiste Fransch sprak, dat ik ooit uit den mond van een vrouw hoorde. Alhoewel een gewezen actrice, had zij geen neiging tot declameeren, maar wanneer zij een alexandrijn zei, was het een genot haar te beluisteren. Wij liepen het paviljoen door en Maeterlinck wees met trots aan zijn vrouw zekere der kunstproducten in de uitstalramen en aan de wanden. Voor de uitstalling der boeken bleef hij stil en toen hij een tekst van het Halewijnlied zag, liep hij verder en zei geheel het vers op voor mij in den middelnederlandschen tekst. Ik vroeg hem of hij nog

[p. 1331]

Nederlandsch las. Hij zei me dat hij vroeger elk jaar een Vlaamsch boek las, dat wat Cyriel Buysse hem zond. Van de Vlaamsche literatuur buiten Buysse, wist hij blijkbaar niets af.

Van af zijn bezoek aan het paviljoen bleef ik met hem in contact, bezocht hem in zijn hotel, at soms met hem in het Café Arnold waar hij elken dag dejeuneerde - hij was toen naar de fashionable Plaza verhuisd - en had ook het genoegen hem herhaaldelijk zelf te ontvangen. Hij vroeg steeds dat er geen andere gasten zouden aanwezig zijn.

Hij werkte van in den beginne van zijn verblijf in de Vereenigde Staten aan zijn Mémoires die in 1947 zouden verschijnen onder den titel Bulles Bleues en vertelde mij enkele pikante anecdoten uit zijn jeugd, die hij niet opschreef omdat er eerbiedwaardige figuren uit de artistieke wereld bij betrokken waren. Hij was erg boos op den vertaler die zijn tekst verzachtte voor inheemsch gebruik. Daar waar hij had geschreven: ‘il faisait pipi’, werd vertaald ‘he wetted himself’, een verminking die hem verontwaardigde. De manie der Amerikanen om alles te herschrijven, to rewrite, een functie die in bladen en tijdschriften wordt toevertrouwd aan ignoramussen die een tekst moeten leesbaar maken voor ongeletterden, dreef hem tot wanhoop. In Collier's, een weekblad dat zeer populair is, schreef hij ook op verzoek een artikel over What the love of a young Woman means to an old Man, (zijn vrouw was inderdaad een veertigtal jaren jonger dan hij) gevolgd door een artikel van zijn vrouw getiteld: What the love of an old Man means to a young Woman. De uitgevers betaalden voor elk stuk, dat niet lang was, de fraaie som van $ 1.000 maar zij trokken daarvan het honorarium der rewriters af die er elk woord dat een beetje te ‘hoog’ klonk hadden uitgeweerd. Maeterlinck vervloekte die ‘raboteurs’.

Een zijner obsessies was dat de beste Amerikaansche auteurs hem plagieerden of ten minste zijn ideeën stalen. Zoo meende hij, dat Thornton Wilder's Our Town duidelijk aan hem ontleend was en hij deed me een lang verhaal over een ander tooneelschrijver die uit een onuitgegeven eenakter van hem een stuk van drie bedrijven had gefabriceerd.

[p. 1332]

Slechts één boek gaf hij tijdens zijn verblijf in Amerika uit L'Autre Monde ou Le Cadran Stellaire, een verzameling in- en uitvallen met enkele korte gedichten. Het verscheen in 1942 en werd in Amerikaansche vertaling uitgegeven in 1947 onder den titel The Great Beyond. Het maakte weinig ophef evenmin in het Fransch als in het Engelsch.

Ik zond hem in 1943 een exemplaar van de Amerikaansche uitgave van De Coster's Uilenspiegel. Hij schreef me op 17 October: ‘La traduction me semble excellente et ne fait pas regretter le français archaïque de De Coster. C'était de sa part une erreur et donnait à son texte une allure un peu artificielle. Les bois de Masereel sont parfaits. Il s'est merveilleusement assagi car je me rappelle ceux qui illustraient mon “Trésor des Humbles” et qui furent insensés.’

Een democraat kon men hem bezwaarlijk heeten. Tijdens de Front Populaire was hij getuige geweest van een incident dat hem zeer had ontstemd. Zijn vrouw zat aan het stuur van zijn wagen en reed door een Noord-Fransch dorp waar werklieden een barricade hadden opgericht. Zij vroeg toelating om door te rijden. Er werd getwist en zij werd vinnig: Il n'est bon bec que de Paris. Het slot was dat men Mevrouw Maeterlinck in het aangezicht spuwde. Ik dacht aan dit verhaal toen tijdens den oorlog het Interallied Information Center, waarvan ik deel uitmaakte, het plan opvatte een brochure uit te geven om de inname der Bastille te herdenken. Men verzocht de leden die de verschillende geallieerde landen vertegenwoordigden hun grootste schrijver of staatsman te vragen een korte gelegenheidsverklaring te doen om dit heuglijk wapenfeit te verheerlijken. Ik zou Maeterlinck vragen dit voor België te doen. Schoorvoetend gaf ik toe, wel radend wat het onthaal zou zijn. Toen ik het verzoek van het Comité aan Mevrouw Maeterlinck telefoneerde vroeg ze mij een oogenblik te wachten. Ik hoorde een gemompel en kort daarna vroeg ze mij te herhalen wat verlangd werd. Ik zei: ‘L'opinion de Maeterlinck sur la prise de la Bastille’. - ‘Eh bien, zei Mevrouw Maeterlinck, Maeterlinck dit qu'il regrette qu'on l'ait prise’... Om de situatie te redden aan beide kanten antwoordde ik haar: ‘D'autant plus qu'elle était vide’. De verklaring werd niet gepubliceerd.

Op vele punten was Maeterlinck onwrikbaar. Herhaalde-

[p. 1333]

lijk heb ik getracht hem te doen inzien dat zijn strenge veroordeeling van Koning Leopold in zake de overgave van het leger, onrechtvaardig was. Redeneeringen noch documenten hadden op hem vat. Mij is het althans nooit gelukt. Op zekeren dag vertelde hij mij dat Otto van Habsburg hem een paar keeren was komen bezoeken, maar zei hij ‘maintenant j'ai percé le jeu de ce jeune gamin’. Otto had inderdaad getracht Maeterlinck tot juister inzicht te brengen en dacht er in geslaagd te zijn. Zeker van zijn stuk, had hij Maeterlinck gezegd dat hij enkele persmenschen en een photograaf had ontboden om de retractatie van den dichter te doen acteeren. Dit had Maeterlinck echter zeer ontstemd en hij had, zoo zei hij mij althans ‘mis ce petit jeune homme à la porte’. Enkelen tijd nadien echter slaagde men er toch in van Belgische zijde hem een geschreven verklaring te doen afleggen. Zij werd bij mijn weten nooit gepubliceerd en is uiterst interessant want zeer typisch Maeterlinckiaansch. Ik geef hier den tekst volgens een photostatische copij van het origineel:

New York, 25 septembre 1942.

Je suis enfin convaincu que notre ROI n'a pas trahi. Il a fait ce qu'il fallait faire pour sauver, en leur sacrifiant son prestige, les milliers de vies qui lui étaient confiées et pour sortir honorablement d'une situation sans précédents dans l'histoire.

Il fut l'illustre victime d'un injuste destin et ce destin avait pris la forme de l'irrésistible folie démagogique qui, entre les deux guerres, bouleversa et empoisonna l'Europe.

Je me demande ce qu'aurait fait notre ROI ALBERT-LEGRAND si le destin l'avait mis en même place.

Mais aurait-il permis au destin de l'y mettre?

Je serai bientôt de l'autre côté de l'ombre où nous vivons.

Il me le dira.

(s) Maeterlinck.

Ik zond hem nu en dan een der uitgaven van het Belgian Government Information Center dat ik dirigeerde en telkens ik over Philippe de Commines een woord schreef, was hij er als de kippen bij om mij te verwijten dat ik dien

[p. 1334]

chroniqueur niet hoog genoeg schatte. Hij nam het mij werkelijk kwalijk. Ik op mijn beurt nam hem kwalijk dat het onooglijk schoothondje der familie op de Fifth Avenue en in Central Park rondliep met een kleedje waarop zijn twee initialen prijkten P.M. voor Pelléas Maeterlinck.

Hij zei me in 1946 dat hij zeven tooneelstukken had geschreven waaronder een Jeanne d'Arc, maar dat een Amerikaansch producer dit laatste stuk had geweigerd omdat de schrijver zich verzet had toen men voorstelde te insinueeren dat de heldin van Domrémy de maîtresse van Charles VII zou geweest zijn.

In Maart 1947 verzocht ik hem, in opdracht van onzen Ambassadeur, het eerevoorzitterschap der Internationale Penclub te aanvaarden. Hij was toen in Sarasota, Florida, en schreef mij op 18 Maart volgenden ontroerenden brief:

Mon cher Ami,

Le très grand honneur que veut me faire le PENCLUB INTERNATIONAL me touche infiniment et trouble ma conscience. Je doute que j'aie encore les qualités nécessaires pour faire un président d'honneur à peu près acceptable. J'ai depuis deux ans été victime de trois épreuves assez cruelles: d'abord une double pneumonie (à quatre vingt trois ans!) qui ne m'a accordé un sursis que grâce à l'incomparable dévouement de ma femme. J'ai vu la mort de si près que je la regarde depuis comme une soeur que je ne redoute point. Ensuite j'ai fait une chute qui m'a cassé le bras gauche qui n'est pas réparable; trois mois plus tard une autre chute m'a fracturé le genou qui n'est sorti du plâtre qu'il y a quelques jours. Si bien que presque manchot, je boîterai pitoyablement jusqu'à ma tombe. Ce n'est pas ce qui convient, me semble-t-il, pour devenir le Président d'Honneur de la haute association qui réunit en elle les forces spirituelles de notre terre. Je suis désolé de n'être plus digne de la belle mission qu'on m'a trop généreusement offerte. Il vaut mieux que je termine mes jours en silence dans un coin de ce monde que je n'ai pas compris.

Bien cordialement vôtre,

(s) Maeterlinck.

[p. 1335]

Toen ik echter in naam van het bestuur insisteerde, heeft hij ten slotte toch aanvaard.

Mijn laatste briefwisseling met hem ging over het manuscript van ‘Joachim van Babylon’ dat ik in het Fransch had vertaald. Het was hem onbekend dat ik ooit iets anders geschreven had dan ambtelijk proza. Ik zond hem mijn vertaling en ontving een paar dagen daarna een brief waarin hij het boek loofde. Den volgenden passus is echter van belang voor zijn gedachtengang. Hij las en zag alles als tooneelschrijver.

‘Quant au sujet il est de grande allure. Je me souviens qu'un moment il m'avait tenté et que j'avais reculé devant la difficulté de la tâche. Il me semblait trop mince et ne pouvait me fournir qu'un acte. Mais vous l'avez admirablement recréé et il est tout prêt pour le théâtre ou même pour le cinéma. Mais faites attention, ne vous laissez pas dépouiller par les requins qui abondent à Broadway et à Hollywood.

Ik zag hem weer tijdens de vergadering der Vereenigde Volkeren in September 1947 toen ik de gelegenheid had Eerste Minister Spaak tot bij hem te geleiden. Hij was toen alhoewel invalide, nog volkomen helder en vinnig van geest en praatte met den eersten minister over Paul Spaak, den auteur van ‘Kaatje’. Of onze Premier de vrij sommaire uitspraken van den dichter in zake internationale politiek kon beamen, betwijfel ik ten zeerste.

Een tijd nadien vertrok hij uit dit land, ‘ce coin du monde que je n'ai pas compris’ en waar hij had geleefd, werkzaam en in eenvoud ‘met grooter waerdicheyt’.

New-York, Juni 1949.

MARNIX GIJSEN.