Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 3

[p. 1184]

Kronieken
Edmond Picard

Er zijn vijf en twintig jaar verlopen sedert het overlijden van Edmond Picard.

Voor de jongeren en de ouderen is het goed, ja heilzaam even stil te staan bij een figuur als deze. Ten eerste heeft zijn streven mede de richting van ons land bepaald en zou er thans heel wat niet bestaan, ware hij niet de baanbreker en grondlegger er van geweest. Ten tweede behoort hij tot deze zeldzame mannen die niet alleen door de positieve uitslagen van hun streven maar ook door hun karakter, voor alle volgende generaties een sprekend voorbeeld kunnen zijn.

Edmond Picard was een denker. Hij was een schitterend schrijver. Hij was een redenaar, een der grootste advocaten van zijn tijd. Hij was een onvergelijkelijk animator. Benevens dit alles was hij echter ook - en dit wensen wij bijzonder op de voorgrond te stellen - een baanbreker, een vechter, een man van karakter, die zelfstandig kon zijn en alleen durfde staan.

Hij werd geboren op 15 December 1836. Hij overleed op 19 Februari 1924, zeven en tachtig jaar oud. De twee derde van dit leven werden ingenomen door werk en door strijd, met een verbazend optimisme begonnen en een onverzettelijke wil voortgezet.

[p. 1185]

Welke werkkracht en welke wilskracht! Welke veelzijdige belangstelling! Welke combattiviteit! Welke ongenaakbare zelfstandigheid bij deze man die plaats nam in de socialistische rangen toen zulks hem, in de middens waarin hij zich bewoog, heel wat schade moest berokkenen, en dan later deze rangen weer verliet toen de partijtucht hem te zwaar viel; die de Vlaamsgezinde eisen verdedigde en zich aldus, in dezelfde middens, heel wat vijandschap op de hals moest halen; die de racistische opvattingen bijtrad, vijftig jaar geleden, en het waagde niet een, maar een hele reeks antisemitische geschriften uit te geven; die tegen Vlaamse en Waalse tegenstanders in, het bestaan van een âme belge verdedigde, waarmede hij een reeks karaktertrekken bedoelde die zoowel de Vlamingen als de Walen eigen zijn; die slechts hoogleraar werd in één hogeschool, de Université nouvelle, deze die hij hielp oprichten te Brussel, tegen de bestaande universiteit in, omdat deze laatste, in zijn ogen, aan conformistische verstarring leed; die een academie stichtte, naast de bestaande koninklijke academieën, omdat deze laatste, naar zijn opvatting, te veel het oude, te weinig het nieuwe vertolkten;

die in 1916, tijdens de eerste wereldoorlog, te Brussel zijn afkeuring uitsprak voor de eindeloze voortzetting van het moordbedrijf en tegen het jusqu'au bout in, de vrede, dus een vrede bij vergelijk, voorstond;

die, wat later, in het proces Borms verscheen als getuige ter ontlasting, voornamelijk om de rechtsgeldigheid te betwisten van de besluitwetten, door de uitgeweken Belgische regering afgekondigd...

De trotse leus van deze vechter zonder vaar noch vrees was: Je gêne, ik stoor, ik hinder...

Zijn leven begint hij met een vermetele daad: hij zit in de rhetorica van het Athenaeum te Brussel, en, naar aanleiding van een incident met een leraar, geeft hij zijn studies op en wordt matroos, twee jaar lang.

Hij eindigt zijn leven met een andere vermetele daad: te Dave, het kleine plekje aan de Maas, waar hij zich teruggetrokken heeft om er zijn laatste levensjaren door te brengen, schrijft hij een even lijvige als vinnige satire op de toestanden van na 1918. Au pays des bilingues heet het boek,

[p. 1186]

dat enkele maanden vóór zijn dood verschijnt. De pijlen van de vijf en tachtigjarige worden niet alleen gericht op de politiek, de pers, de zeden, de geestestoestand in het naoorlogse België, maar ook op de makers van de vrede van Versailles...

Een ander man dan hij had, met zulke haast uitdagende combattiviteit, zijn kracht in honderd schermutselingen verspild of ware in een onvruchtbaar negativisme ondergegaan.

Dat was niet het geval met hem. Want hij streed niet om te strijden maar om te verdedigen wat hij waardevol achtte. In dat wat hij waar, schoon en goed vond, komt, op afstand beschouwd, een merkwaardige vastheid en continuïteit aan de dag. Zijn geloof, het geloof dat de richting van zijn wil, zijn werkkracht en zijn combattiviteit bepaalde, vindt men in zijn werken, vooral in de drie werken gewijd aan de philosophie van het recht, drie meesterwerken die hun betekenis en hun waarde ook voor de huidige generaties hebben behouden: La Forge Roussel, Le Droit pur, en Les constantes du droit. Hij geloofde in het Recht. Hij geloofde in de Mens, naar zijn inzicht de bron van het recht. Hij geloofde in het leven. Hij was een humanist in de zuivere betekenis van dit vaak verkeerd begrepen woord.

In zijn laatste boek vindt men duidelijke sporen van teleurstelling, ontmoediging, zelfs verbittering. Het is niet de ouderdom die op hem weegt. Maar hij voelt zich niet meer thuis in de nieuwe maatschappij. Hij had de tijd gekend toen eenieder, de laatste zowel als de eerste, een ‘man van eer’ wilde zijn. Hij zag nu de eer verdringen door het geld en een ongebreidelde jacht naar geld zich van alle standen meester maken. Hij zag dat Europa, zopas bevrijd van de Duitse grootheidswaanzin, nu vergiftigd werd door de grootheidswaanzin der Fransen, ‘ces dangereux voisins Autogobards’ zoals hij ze noemt. Hij zag dat de pas gesloten vrede slechts de voorbode kon zijn van een nieuwe oorlog. Hij zag de eerste tekenen van stromingen die weldra een duidelijke naam zouden krijgen en de ‘totalitaire Staat’ in het leven zouden roepen, stromingen die het Geweld boven het Recht zouden verheffen en een bedreiging zouden worden voor de Mens.

De haat is de keerzijde van de liefde. Wat hij verfoeide

[p. 1187]

doet ons nog beter inzien wat hij liefhad: de vrije ontplooiing van de Mens, beschermd door zijn Recht tegen het machtsmisbruik en de onderdrukking. De Mens, dat waren, in de eerste plaats, zijn eigen landgenoten, het eigen volk, de Walen, de Vlamingen, die even waardig waren in zijn ogen en waaraan hij gelijke rechten en gelijke mogelijkheden wilde zien verlenen.

Het is precies omdat hij door zoveel liefde gedreven werd dat de werker en vechter wegen baande die thans nog altijd worden gevolgd en organen in het leven riep die een kwarteeuw na zijn dood steeds levenskrachtig blijven.

Hij is de man die het ontzaglijk monument, de Pandectes belges, in 1878 ontwierp en begon op te bouwen met een kleine schaar medewerkers. Het aanvankelijk doel was een algemeen repertorium van de wetgeving, de rechtsleer en de rechtspraak in België uit te geven. Het repertorium werd spoedig een encyclopaedie die ten slotte uitgroeide tot een algemene inventaris van het Belgisch recht in de verleden eeuw. Toen Picard, de leider van de onderneming en de voornaamste opsteller, overleed, waren er 117 delen verschenen. De taak werd en wordt nu nog door zijn discipelen voortgezet. Als ze voltooid zijn, zullen de Pandectes 152 delen tellen.

Weinig landen kunnen zich er op beroemen een dergelijke encyclopaedie van hun eigen nationaal recht, hun rechtsleer en hun rechtspraak te bezitten. Zelfs Frankrijk, waar een oude traditie van rechtsgeleerdheid zich handhaaft, ging niet voor, maar volgde het Belgische voorbeeld.

Terwijl Picard dat pionierswerk verrichtte, begon hij, in 1888, met de medewerking van twee andere rechtskundigen, de uitgave van een bijkomende verzameling, de Pandectes périodiques. Deze verzameling wordt bijgewerkt en telt thans meer dan vijftig delen.

Intussen had hij een blad in het leven geroepen. Met de medewerking van drie confraters gaf hij, in 1881, het Journal des Tribunaux uit. Hij was de hoofdredacteur van dat blad. Meer nog: tot in 1900 verzekerde hij nagenoeg alleen de redactie. Het blad bestaat steeds en blijft de wegen volgen door de baanbreker gewezen.

Iets anders nog hield stand en blijft levenskrachtig: de

[p. 1188]

Libre Académie, de Vrije Academie, door Edmond Picard gesticht op 21 December 1901, bij de huidebetoging te zijner ere ingericht in het Paleis van Justitie te Brussel.

Het doel was, naast de officiële Belgische Academie, een vrije Belgische Academie op te richten, welke niet de tegenstander maar het tegenwicht van de andere zou zijn; de ene, de officiële, zou de bewaarder van het verleden, de andere, de vrije, de voorhoede van de toekomst zijn.

De Vrije Academie moest uit rechtsgeleerden, redenaars, schrijvers, sociologen en kunstenaars bestaan. Edmond Picard stelde zelf de eerste groep samen, een dertigtal leden, die dan later door coöptatie diende aangevuld te worden, telkens wanneer er leegten zouden ontstaan.

De taak van de Vrije Academie moest er in bestaan openbare vergaderingen te houden en debatten uit te lokken om klaarheid in de geesten te brengen, om de nieuwe ideeën en strevingen op de voorgrond te brengen, om de oorspronkelijkheid en zelfstandigheid te huldigen. Er moesten ook regelmatig prijzen uitgeloofd worden om de pogingen in die richting aan te moedigen en aan te vuren.

Zo werd voorgesteld door Edmond Picard. Zo werd beslist door zijn vrienden.

In de eerste groep treffen wij o.m. de namen aan van Emile Claus, Jules Destrée, Georges Eekhoud, Max Elskamp, James Ensor, Camille Lemonnier, Maurice Maeterlinck, Emile Vandervelde, Emile Verhaeren.

Later volgden Louis de Brouckère, Henry Carton de Wiart, Fernand Crommelynck, Désiré Defauw, J.P. Haesaert, Franz Hellens, Paul-Emile Janson, Louis de Lichtervelde, Hendrik de Man, Paul Otlet, Paul Spaak, Henri Van de Velde, Eugène Ysaye...

Edmond Picard had, in de Vrije Academie, een plaats voorzien voor de Vlaamse Letterkunde. Deze laatste werd, bij de stichting, vertegenwoordigd door Pol de Mont, later, achtereenvolgens door André de Ridder, Herman Teirlinck, August Vermeylen, Lode Zielens, thans door Raymond Brulez.

De Vrije Academie bestaat haast een halve eeuw. Zij heeft regelmatig prijzen uitgeloofd, in het raam van haar opdracht zoals zij door de Meester was bepaald. Zij heeft meer dan

[p. 1189]

eens - ook onlangs nog - geslaagde openbare debatten ingericht. Onder de leiding van haar huidige directeur, Paul Fierens, bijgestaan door haar secretaris en penningmeester Daniel Van Damme, zet zij haar taak succesvol voort.

De geest van de Meester was zo levenskrachtig en tevens zo levenwekkend, zijn boodschap zo sprekend, zo dwingend, dat hij, ook een halve eeuw later, allen kan bezielen die er deel van uitmaken, de ouderen en de jongeren, die van links en die van rechts, en hen, langs de wegen van een klare traditie, tot samenwerking kan verbinden.

MAX LAMBERTY.