Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 1

[p. 712]

Streuvels vijf en zeventig

Un roseau vert entre les dents.

Het ‘Nieuw Vlaamsch Tijdschrift’ heeft thans een goede gelegenheid om hulde te brengen aan Streuvels, aan een grooten Vlaamschen Schrijver, die de geheele Nederlandsche letterkunde sinds meer dan vijftig jaren tot eer strekt, en die goddank nog gaaf en gezond in leven woont onder ons.

Het is gezegd geweest dat Guido Gezelle ‘ontdekt’ werd door Van Nu en Straks. Het is gezegd dat Van Nu en Straks, langs Karel Van de Woestijne om, Streuvels heeft ontdekt.

In hoeverre deze dubbele omstandigheid historisch vast te stellen is, weet ik niet. Maar met zekerheid kan ik verklaren dat alle Van Nu en Straksers, met Vermeylen, den bezielenden formuleerder aan het hoofd, Gezelle en Streuvels in bewonderende vereering een ruimere, onbevangen en van alle sleur bevrijde letterwereld hebben binnengeleid.

De stichter van Van Nu en Straks zou heden met trots, als stichter van het ‘Nieuw Vlaamsch Tijdschrift’, den vijf en zeventiger, den roemrijken Broer, geestdriftig hebben gevierd. Met trots zeg ik. Maar met het hoog gezag bovendien, waarmede hij bij elke plechtigheid was omhangen. Mij moge, die op dat stuk zooveel te kort schiet, mijn goede wil volstaan.

Stijn Streuvels veropenbaart in zijn overvloedigen arbeid een kracht die uit eigen wezen, uit de kiemen van eigen

[p. 713]

wezen is losgebroken, en zich onafgebroken herhaalt in elken nieuwen worp van werk. Van bij den allereersten worp was reeds die kracht in volheid aanwezig. Zij heeft zich niet ontwikkeld, en niet hernieuwd, niet gewijzigd noch verstrakt. Zij heeft zich herhaald, zonder zich ooit uit te putten, en hare nieuwheid draagt nergens sleet. Van welke periode gij ook een boek opslaat, dezelfde elementaire levensslag dreunt er door ‘Honorieneke’, ‘De Oogst’, ‘Het Woud’, ‘Het Leven en Dood in den Ast’, ‘Prutske’ - het is al te zaam een dooreenslaande en onophoudende suitezang van ontploffingen, die, omdat zij daartoe geen geweld hebben gedaan, vervloeien tot vervaarlijke en zichzelfbewuste zachtheid en regelmaat, een zoet motorlied. Niets lijkt meer derhalve aan het geluid van zulke boeken dan de wildzang van de bosschen, de daveringen van het gebergte, het geloei van de zee en de muziek van de sterren. Er is iets zoo wonderlijk compleet in dat verschijnsel, iets zoo volmaakt en feilloos, dat men geneigd is de ontvouwing van dergelijke oerelementaire gebondenheid te houden voor volstrekt oncontroleerbaar, hetgeen van aard ware om de artistieke verantwoordelijkheid van den schrijver in zekere mate te verminderen. Streuvels neemt niet slechts al het waarneembare, voelbare en denkbare op in een cosmische totalisatie, die men natuur zou heeten, - hij betrekt er zichzelf bij en laat zich, als mede-bedwelmd, oplossen in het machtig geheel.

Aldus is het hem absoluut onmogelijk een intelligentie, een tendenz of een moraal te dienen. Men heeft hem uit dien hoofde fatalist genoemd. Maar ik kan bij Streuvels allerminst de aanwezigheid van een onverbiddelijk fatum en de blinde, laffe onderworpenheid daaraan ontdekken. Veeleer straalt op elke bladzijde de blijde erkenning van de majesteit der goddelijke oorzaak, die al wat leeft en is opneemt in hare onverwoestbare genade. Dit is geen onderdanigheid, die elke perfectibiliteit, aan levensmoed ontleend, uitsluit, maar een authentieke vereering, tot elke overgave van de nederige specie, die wij zijn, bereid, - de vereering van het opperste wezen, de opperste orde, de opperste wet. Daardoor draagt dees werk den stempel van kinderlijken deemoed. En het gejuich (onder een steeds aanzwellenden vloed van zegevierende woorden) om de heerlijkheden van het aanschijn Gods,

[p. 714]

zooals het zich voor ons in zoo overdadige natuurwonderen openspreidt, is de uit bewuste en onderbewuste diepten opgerezen zang van een nooit vertwijfelde, nooit versaagde ziel. Ja, van een in 't gestraal van de algemeene veropenbaring biddende ziel. Want Streuvels' proza baadt in een atmosfeer van innige religieusheid, in een soort van ‘voorafgaandelijke stilte’ die ik niet anders kan bepalen dan door er van te getuigen dat zij alles tot een levenseenheid maakt wat de dichter daar met zijn verbeelding om zoo te zeggen ‘van meet af aan’ verwekt.

Ik zie in deze vaststelling bevestigd den staat van elementaire puurheid, van ongereptheid, van argeloosheid, waarin de scheppende Streuvels voortdurend verkeert.

Vandaar die aanhoudende roep naar het volmaakt zuivere, naar een nog met onbenevelde instincten vereenigbare gratie, naar een met allerhoogste levensbeloften beladen eenvoud, - naar het kind. En het is langs een onafgebroken lijn dat ‘Horieneke’ over zooveel consonanten ‘Prutske’ achterhaalt.

De schriftuur van Streuvels is van een merkwaardige homogene substantie. In elk onderdeel van de compositie is zijn menschelijke identiteit waarneembaar. Vorm en inhoud zijn hier niet van elkaar te scheiden. Zooals bij alle groote kunstenaars, is de inhoud er door den vorm. Deze beschouwing moet vooral van uit een technisch standpunt overwogen worden. Door homogeniteit der substantie wordt bedoeld dat elk bestanddeel er van, zoo in diepte als in aanschijn, op elke plaats en op elk moment de totale eeuwigheid van den schrijver inhoudt en uitspreekt.

Al weet ik genoeg hoe gevaarlijk het is zich aan vergelijkingen te wagen, toch wil ik er een in mijn betoog betrekken. Ik meen inderdaad te hebben ondervonden (en ik wacht mij zorgvuldig deze ondervinding als een voldongenheid op te dringen) dat Streuvels veel gelijkenis biedt met den Ouden Breughel. Technisch heel zeker althans. Het minste lapje door Breughel beschilderd doek, ge knipt het uit al eender waar, op een voorgrond, een sneeuwvlakte, een boomkruin, een vergezicht, een hemel, of een mensch; - het lapje spreekt: hier ademt Breughel. Niet een stukje Breughel. De

[p. 715]

voluit in eigen gestalte gerezen, de volstrekt totale Breughel. De experten hebben waarlijk gemakkelijk werk met schilders als dezen, ten minste wanneer experten, behalve hun allerhande vakkennis, ook een gevoelig oor hebben voor de taal van het lapje.

Neem nu een tiental regels uit Streuvels' werk, 't zij eender op welke bladzijde of uit welke periode. Het beeld, de toon, de woordcadans, schoon àl uit het verband gerukt, 't slaat in mijn wezen om, en spreekt: hier ademt Streuvels.

Deze gelijksoortigheid van het artistiek weefsel vloeit spontaan voort, bij Streuvels als bij Breughel, uit het intens gevoel van eigenheid, uit de volstrekte grondigheid van den persoon. Zooals men zegt: dit is water, dit is aarde, dit is hout, dit is staal, zoo zegt men zonder aarzeling, en zegt men dan ook alles: dit is Breughel, dit is Streuvels. Want deze waarden, zoo fel uitgesproken, zijn ontdaan van den peerlemoeren tweeschijn en de geïriseerde nevelen, waarin zich decadente kunstvertoonen om de lieve schoonheid hullen.

Nu ik haar toch heb aangesneden, put ik de vergelijking dan maar liever uit. Ik meen namelijk wijders dat deze beide ondubbelzinnige meesters niet alleen de meest Vlaamsche onder ons, maar ook de meest universeele zijn. En het is langs dezen weg der Vlaamsche eigendommen dat zij het universeele hebben bereikt. Hoe grondiger Vlaming, hoe grondiger mensch.

Het houdt verband hiermede, dat Streuvels moet worden beschouwd, in het historisch verloop van de Nederlandsche letterkunde, als een taalvestiger. Maerlant, Vondel waren taalvestigers. Streuvels zal zulks spoedig blijken te zijn. Uitgaande, als Gezelle, van den rijken volksmond, is hij de Nederlandsche taal met een vernieuwden, frisschen voorraad wendingen en gezegden binnengedrongen en heeft dezen bloei op het bloed van de taal geënt. Zijn ‘Vlaamsch’, aanvankelijk sterk particularistisch getint, heeft hij tegelijkertijd opgedreven en uitgewerkt tot een ‘algemeen Nederlandsch’ aldus slagend in een merkwaardig wisselwerkingsproces, een soort endosmose, die Gezelle niet vermocht tot volvoering te brengen.

[p. 716]

Hoe voortreffelijk zulkdanige verdiensten voor een schrijver ook zijn en hoe eervol de plaats die hem op dat punt door de geschiedenis wordt verzekerd, de kunstenaar vooral is het, dien het nageslacht zal erkennen.

Stijn Streuvels schrijft voor de eeuwigheid. Hierdoor moet worden verstaan, dat hij het waarneembare zelden onder zijn geactualiseerd aanzicht beschouwt. Veeleer berooft hij het van de genuanceerde schijnsels die het aan wisselende modieusheid ontleenen mocht. Gelijk ieder levend mensch leeft hij nochtans mede op in den tijdgeest, maar de tijdgeest dringt niet zoo souverein zijn wezen binnen, dat het de gaafheid van het elementair wezen, dat hij is, zou aantasten. Zulks bepaalt de geheele houding van dezen onverstoorbaren schrijver, - en zijn stijl. Vandaar die rustige gang, die volheid van het woord bij die grootheid van het beeld, vandaar die monumentale stijl-allure.

Vandaar, met een woord, die schoonheid. En zij zal door de tijden haar onherroepelijke vaart nemen, en van het licht dat zij nalaat op haar spoor zullen de kinderen van morgen getuigen.

De toekomst is bewoond door een doofstommen God. Naar die gebieden, van dageraad verstoken, blikt hij op, de stoere vijf en zeventiger, - met een zonnige grimas, en een groen riet tusschen de tanden.

HERMAN TEIRLINCK.