Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 1

[p. 614]

Onze kleine dode

De klok is de tikkende gezellin van de stilte. Af en toe verschuiven de kolen ritselend in de vulkachel en de suizende vlammen zingen zacht binnen de verlakte wanden. Een enkele maal hoor ik stappen en stemmen buiten. Alles is goed nu. Zelfs de herinneringen worden gemilderd door de goedheid van deze avond.

Ik zou nu willen spreken over Anneke. Ongeveer vier maanden heeft zij bij ons vertoefd. Zij kwam op een nacht. 's Morgens bij het wekken zei moeder: ‘Karlien heeft een kindje.’ Karlien, ze was nog niet lang getrouwd... Een kindje... Hoe was dat zo ineens gekomen? Aan het ontbijt scheen moeder niet te begrijpen wat ik weten wilde. Zij schoof mij een boterham toe: ‘Eet vlug, dan moogt ge gaan kijken.’

Karlien lag nog in bed. Zij was niet de Karlien van andere dagen. Zij lachte mij genegen toe en toonde haar kind. Ik streelde de kleine vuisten en mocht een wangetje zoenen. Terwijl ik naar het dichte zwarte haar stond te kijken, zei Karlien: ‘Het zal Anneke heten.’ Geen ogenblik had ik aan het geslacht van dit kleine wezen gedacht. Het was een meisje. Karlien had een jongen gewild, zei moeder. Ik zocht op Karlien's gezicht naar de teleurstelling, doch vond er alleen een onbekende innigheid. Iets onzegbaars lichtte in haar ogen, mij zeer vreemd, daar ik het nooit tevoren bij mijn zuster gemerkt had. Anneke vermocht het de mensen tot iets onherkenbaars te veranderen.

[p. 615]

Eenige dagen later vroeg moeder of ik niet liever Karlien wilde helpen dan naar school te gaan. Ik deed het vierde jaar lager onderwijs. De school bezat voor mij geen bekoring. En bij mijn zuster had ik Anneke...

Ik deed boodschappen, schilde aardappelen en spoelde het eetgerei. Karlien zong oude liederen, dezelfde die moeders en grootmoeders jeugd bewoond hadden. Karlien kweelde deze zwaarmoedige romancen op een blij-luchtige toon. Zij vermocht het zulke nare dingen te laten horen als: ‘Mager en bleek, gans afgemat, onder de liefdesmart!’ en te blijven glimlachen. Zelfs de gruwelijkste geschiedenissen, erfenis van ouders op kinderen, kregen haar niet klein. Zij speelde met haar kind en bleef verre van alle andere gemoedsberoeringen.

Anneke was een wonderlijk iets. Iedere dag deed ik met haar een wandeling. Zij rustte op mijn linkerarm, terwijl de rechter om haar heenspande. Licht was Anneke, licht en schoon. Zij lag mij met haar donkere ogen aan te kijken, zo verstandig scheen het, alsof zij in zich zelf ontraadselen kon wat het was, dat hoofd boven haar met de sluikverwarde haren. Als ze mijn beeld lang genoeg zo diep-ernstig in zich opgenomen had, begon ze plots te lachen. Die lach stelde mij spoedig gerust omtrent de haar tevoren toebedachte bedoelingen. Ziet ge, betekende die lach, dat ge u in mij vergist; ik bekijk u alleen maar omdat ik veel van u houd en u helemaal niet lelijk vind. Zij kronkelde zich, de kleine handen wipten op en neer, het hele lichaam lachte mee. En in zacht gefrazel eindigde de bui van blijheid.

Zij keek ook naar de witte wolken en de glinsterende reuzesteen, daarboven op het blauw. Wanneer ik dan mijn gelaat over haar boog, draaide zij koppig de ogen weg om het onaangename niet te zien, dat zich vóór de schoonheid kwam schuiven. Teleurgesteld, liet ik haar blik weer vrij en met jaloezie zag ik hoe zij weer gretig de wolken, het licht en het blauw zocht. Soms dwong ik haar mij aan te zien door het gelaat steeds weer vóór haar wegkijkende ogen te plaatsen. Maar dan schrok ze over zoveel brutaliteit en begon opstandig te schreien. Vol spijt, trachtte ik haar dan te troosten door een van Karliens romancen te neuriën. Zij liet zich bereidwillig beetnemen en luisterde. Bijwijlen sliep ze

[p. 616]

in, gedragen op de eentonige cadans van een zeer eenvoudige wijs. In haar slaap heb ik Anneke veel kussen gewijd. Zij sliep rustig verder, zonder de lichte aanraking van mijn lippen te voelen.

Op een morgen trof ik Karlien met Anneke in de armen. Het kind kreunde en het hoofdje gloeide. Ik bleef naast de wieg en Karlien liep om een dokter. Moeder werd er bij gehaald. Het dagelijks werk verloor zijn belang. Alleen Anneke was van belang en iedere beweging van haar kleine lichaam, ieder geluid uit de warmweke mond.

De dokter sprak van verkoudheid, warme baden, compressen en zo meer. Hij kwam elke dag terug en elke dag gaf Karlien hem het geld, dat haar man verdiend had. Karlien zong geen romancen meer, want ditmaal zou zij er zeker bij geweend hebben. Anneke lag in koorts, als gevoelloos.

Intussen bereidde men bij moeder de komst van kermis voor. Enkele herbergtafels werden in de keuken op elkaar gestapeld - en het grote, met helle kleuren beschilderde orgel, werd afgeleverd. Gedurende acht dagen zou er bal gehouden worden, zoals ieder jaar. Moeder had het zeer druk. En de angst dat vader van de gelegenheid gebruik zou maken om zich te bedrinken, knaagde haar al die dagen door de hersenen. Zij was niet verstandig, die arme moeder. De opbrengst van dit bal, die zij als een extraverdienste beschouwde, werd door haar man dubbel en dwars verdaan. Telkens herbegon zij; telkens hoopte zij tegen beter weten in dat er eindelijk eens wat aan verdiend zou zijn.

In die drukke dagen gebruikte moeder mij ook als hulp en kon ik niet geregeld naar Anneke toe. Het ging haar beter, het ging slechter; de dokter bleef komen.

Op zaterdagavond: bal-opening. Jongens en meisjes uit het gebuurte kwamen op de met zaagmeel bestrooide vloer zwieren. Ik zat op een hoek van de bank, tegen een der zijwanden. Ik keek naar de dansenden en dacht aan Anneke. 's Avonds, wist ik, nam de koorts toe.

Moeder riep mij bij zich: ‘Doe de afwas in de keuken en ga dan naar bed.’

- En Emma? deed ik een beroep op haar rechtvaardigheidszin.

[p. 617]

- Die blijft nog een uurtje beneden, zij is ouder.

Het bed waar Emma en ik in sliepen, stond op de eerste verdieping, in een zeer laag vertrek met balken aan de zoldering. Zo gek als die huizen met trapgevels gebouwd werden! De kamers van de twéde verdieping waren zeer hoog en hadden roodstenen vloeren. Als daar in de vroegte de mensen ontwaakten klonk het geraas van emmers en voetstapen vlak bij onze oren. Onwillekeurig bukten wij ons om wat verder van de balken weg te komen.

Felle geluiden stegen uit de diepte op: hoge gilstemmen, geschuifel van voeten en het geblaf van het dreunorgel, dat tot de zoldering van de herberg reikte en ik hier vlakbij de vloer wist.

Ik bleef wakker liggen. Het kleine raam was een lichtend vlak in de donkere muur. Ik luisterde. Het uitgalmen van de pret daarbeneden maakte mij droef. Ik voelde vaag reeds hoe het moeder te moede moest zijn. Zij stond nu met een glimlach de klanten te bedienen en naar de idiootste praatjes te luisteren, terwijl zij er naar hunkerde de vermoeide leden behaaglijk in bed uit te strekken. Morgenvroeg zou zij weer klagen over hoofdpijn en de kleine winst natellen, die het slavenwerk opgeleverd had. En zij dacht nu natuurlijk, evenals ik, ook aan Anneke.

Anneke lag in de wieg, waarrond Karlien zich de ganse dag bewoog. Anneke lachte niet meer. Zij kreunde of sliep. Karliens mond beefde bij het spreken, alsof hij reeds het afscheid van het kind verhaalde. Morgen zou ik weer naar hen toe gaan. Morgen, als het orgel zweeg en moeder en Emma de herbergvloer schrobden.

Des anderendaags ging moeder zélf naar Anneke. Aan Karlien beloofde ze dat ik 's avonds nog eens zou aanlopen. Anneke stelde het enigszins beter...

Terwijl het orgel volop jankte en de dansenden luchthartig over het zaagmeel schoven, ging ik naar het kind van ons hart. Karlien zat met roodgeweende ogen bij de tafel en haar man liep mokkend heen en weer. Hij had vele dagen achter elkaar in een kolenbunker gewerkt. Nu was het schip weg en nog geen ander in 't zicht. Karlien gaf elke dag het loon van haar man aan de dokter: waar zouden ze nu de eerstvolgende tijd van leven? De man beweerde dat Anneke

[p. 618]

beter was en de dokter vandaag niet had behoeven te komen. Karlien schreide...

Ik, van geld de kracht niet kennende, gaf Karlien heimelijk gelijk. Ik stond bij de wieg en keek naar het kind, dat rustig ademde. Karlien, geschokt in haar gevoelens voor dit kleine wezen en vrijelijk willende uitschreien, werd gehinderd door mijn aanwezigheid.

- Ik heb vanavond niets meer nodig, ga maar terug naar huis, zei ze.

Zij kon onmogelijk weten wat ze mij daarmee aandeed. Ik had nog zeer lang naar Anneke willen kijken, haar handje vasthouden, haar misschien een stille zoen geven. Het verdriet van Karlien joeg mij weg.

Reeds van verre vernam ik het gejoel in moeders herberg. Bevreesd voor scherts droogde ik de ogen en trachtte een glimlach te vinden. De lichten beten als het ware in mijn gelaat en hulpeloos schoof ik tussen de dansers naar de keuken toe. Moeder wilde weten waarom ik zo spoedig terugkwam. Karlien had niets nodig, zei ik.

Die avond lag ik langer nog wakker dan de vorige. Ik zag mezelf bij de wieg van Anneke, ik streelde en troostte haar. Schoon was Anneke, teer en schoon.

Er ontstond beneden plots een heftig lawaai. Stemmen kruisten elkaar, knetterend en sissend. Knallend stegen vloeken boven het razen van het orgel. Ik sprong het bed uit, rende de trap af en kwam bij de keukendeur terecht. Mijn hand tilde het gordijn vóór het glas op en ik keek in de herberg: een deel van de hel. Geharrewar van lichamen, schreeuwende monden met schuim omkranst, gillend gelach en dronken gevloek. Langzaam scheen de straat langs de deuropening de zatte bende weg te zuigen. Moeder gaf de man achter het orgel bevel te stoppen. Een eigenaardige stilte volgde...

Vader trad de keuken in en joeg mij naar boven. Later vernam ik wat er die avond gebeurd was. Een herbergierster, moeder totaal onbekend, had enkele van haar klanten uitgenodigd en ze bij ons op drank onthaald. Toen het op betalen aankwam, begon de vrouw te schelden. Moeder, bleek, stond achter de schenkbank en hoorde dat vader schulden gemaakt had. De herbergierster nam wraak.

[p. 619]

- Nu zijn we ‘effen’, schreeuwde ze.

Vader en enkele klanten drongen de vrouw en haar gezelschap. naar buiten.

Eerst later werd dit alles opgerakeld. Want die zelfde nacht gebeurde er nog iets anders. 's Morgens, de druk van haar hand op de dekens, wekte moeder ons.

- Anneke is gestorven, fluisterde ze.

Ja, zoiets moest gefluisterd worden, zoiets zei men niet hardop. Terwijl moeder de trap afdaalde, zocht ik snikkend mijn kleren bij elkaar.

Beneden, bij de ontbijttafel, zat Karlien. Van mijn verdriet trok zij zich hoegenaamd niets aan. Zij zag mij niet eens. Ik was nog maar een kind en kinderen vergeten zo spoedig. Voor zulk verdriet kon Karlien enkel de schouders ophalen. Bij haar, ach, wat was het bij haar iets geheel anders. Nutteloos vulden haar borsten zich met nieuw voedsel. De kleine dode mond zou het niet meer drinken. En als kende het zijn eigen overbodigheid zou het voedsel stilaan afsterven. In droevige leegheid zouden de borsten neerhangen, de nu nog strakgespannen levensbronnen.

Emma maakte de herberg schoon. Het grote, logge orgel stond zwijgend in de hoek.

- Zet het bal gerust voort, anders kunt ge u in schulden gaan steken, zei Karlien berustend.

Moeder knikte. Karliens man zou de gemeenschappelijke trouwringen naar de berg van barmhartigheid brengen, voor de begrafeniskosten.

Twee morgenden later zaten wij weer bij elkaar. Moeder drukte mij de sleutel van Karlien's kamer in de hand.

- Ga gij de kamer in orde brengen. Ze komen straks Anneke kisten. En opgepast voor de katten.

Karlien woonde op een twede verdieping. Vier gezinnen huisden op hetzelfde portaal. Bijna altijd trof men daar op de trappen een of meerdere katten aan. Die vermenigvuldigden zich zo welig als de mensen. Ik zorgde er voor dat geen van die hongerlijders mij tussen de voeten sluipen kon en trad de kamer binnen. Een onzegbare stilte kroop mij langs de rug. In een hoek stond de wieg van Anneke. Ik liep voorbij de tafel, waarop, rommelig, het vuile eetgerei op mijn handen wachtte. Ik naderde de wieg. Langzaam schoof

[p. 620]

ik het witte laken van de kleine dode, Anneke geleek een grote pop, schoner en teerder dan zij ooit in leven geweest was. De poppehanden gevouwen, de ogen gesloten en een zweem van een glimlach, een niet te noemen uitstraling van gewijde rust om de fijne lippen. Vreemd-stil was Anneke geworden...

Ik drukte mijn mond tegen de kille wang, die niet meer meegaf. Stijf en koud als porselein spande zich ook het voorhoofd. Ik zette mij naast de wieg, streelde de kleine handen, zoende het dode gezicht en weende. Nog eenmaal wilde ik haar in de armen houden. Voorzichtig schoof ik de handen onder het stijve lichaam. Anneke... Ik drukte haar tegen mijn warm lijf. Ik hield haar op de schoot en herdacht onze zonnige wandelingen. De stoel, waarop wij in dit ogenblik zaten, heb ik later altijd vermeden. Die stoel, waarop twee wezens: het eene roerloos en rustig, het andere bitter en opstandig.

Eindelijk legde ik Anneke terug onder het witte linnen. Terwijl ik, schreiend, het eetgerei te spoelen stond, kwam Karlien binnen. Reeds lang had de kamer in orde kunnen wezen. Karlien begreep. Zij hielp mij en weldra trokken wij terug naar moeder. Anneke, stil, bleef alleen in de stille kamer.

Karlien noch ik hebben het kisten bijgewoond. Wij bleven verre toen het kind werd buiten gedragen. Moeder nam alles op zich en doorstond alleen deze ellende. De man van Karlien bedronk zich die dag onvergeeflijk...

Rustig is het hier en rustig kon ik nu vertellen over het geliefde wezen, dat gedurende een luttele tijd de ziel van onze dagen is geweest.

Lang geleden verliet Anneke ons. Ik herinner mij zeer duidelijk het verdriet om dit afscheid. Mettertijd is het lichter geworden en nu zou ik bijna durven danken om dit sterven, dat het kind onthield aan een droeve jeugd, zoals de andere kinderen van Karlien ze later gekend hebben.

De ziel van de kleine gstorvene heeft mijn avond bewoond en hem tot een kostbare verrijking gemaakt. Anneke betekende een korte periode uit mijn kinderleven, een periode

[p. 621]

van licht en grote donkerte. Of was het licht overvloediger dan het duister? Ik weet het niet. Ik kan dit kleine stuk verleden nu zien als een van die wonderlijke Rembrandtse etsen: niet enkel licht, niet enkel donker, doch een versmelting van deze beide elementen tot een beeld van écht, volledig leven.

EUGENIE BOEYE.