De Nieuwe Gids. Jaargang 9

[p. 275]

Herscheppinge of De gouden Ezel, van Lucius Apulejus, Geboren te Madaura, Platonisch Filosoof. Door H.J. Boeken.

Het Tweede Boek.

Nauw was de nacht weggevaagd en had een nieuwe zon den dag gemaakt, of ik duik ook weer te voorschijn tegelijk uit den slaap en uit mijn bedjen, wel een beetje angstig en al te begeerig om te leeren kennen al wat zeldzaam en wonderling is, en me bedenkend dat ik in het middelst hartje van Thessalië was, met wat voor gelijkluidenden mond van het gansche wereldrond de daar ingeboren tooverspreuken der magische kunst worden verheerlijkt en dan dat verhaaltje van dien allerbesten reisgezel Aristomenes, ontsproten over de gelegenheid van deze gemeente; en toch al in angstige afwachting, zoowel door verlangen als door betrachting, ging ik alles zorgvuldig stukje voor stukjen in het ronde beschouwen. En niets was er in die stede, dat ik dacht dat het dat was wat het was toen ik het zag; maar dat alles, wat ik onder de oogen kreeg, door een lijkplechtig gemom-

[p. 276]

pel tot een andere gedaante was overgedragen, zoodat ik geloofde ook de steenen, waar ik op stiet, ze waren van menschen verhard, en de vogels, die ik hoorde, ze waren van daaraf gevederd, en de boomen, die langs het bolwerk gingen, op dezelfde wijze omlommerd en dat de bronwateren stroomden uit menschelijke lichamen. Ja, dat zoo straks de standbeelden en de kopstukken van hunne plaats zouden loopen, dat de muren zouden praten en dat runderen en zulk soort vee voorspellingen zouden spreken: ja dat van den ganschen hemel en van de schijf der zon plotseling eene godspraak zou komen. Zoo overdonderd, of eigenlijk door een tergend verlangen verstomd, maar zonder nog eenig begin of ook maar eenig spoor tot mijne begeerlijkheden te vinden, ging ik overal rond. Dan, terwijl ik in mijn loop op eenen dronkaard gelijkend, van deur tot deur alle huizen opnam, kwam ik op eenmaal zonder het te weten op de spijsmarkt te land.

En zie eene vrouw, van veel dienaren verzelschapt daar statig stappend, haal ik in door mijn tred te verhaasten. Het goud op hare wangen, het goud in haar gewaden, daar er op gedraaid, hier er ingeweven, deed dadelijk haar als deftige dame kennen. Aan hare zijde hing een grijsaard, reeds zwaar in jaren. Zoodra die mij zag, riep hij:

‘Dat is bij Hercules, dat is Lucius.’

En biedt mij een kus. En dadelijk siste hij, ik weet niet wat, der dame in het oor.

‘Waarom,’ zeide hij, ‘treedt gij niet op uwe verwante toe, en begroet haar?’

‘Ik ben beschroomd,’ zeide ik, ‘voor eene mij onbekende dame.’

En dadelijk door blozen overgoten blijf ik staan, het hoofd achterover geworpen. En zij haar oogopslag naar mij gewend:

‘Daar heb je,’ zeide zij, ‘het edelboortig kroost van zijne allereerwaardigste moeder Salvia. Maar ook de overige deelen des lichaams onverklaarbaarlijk tot regelmaat saampassende, de niet buitensporige rankheid, de niet drooge slankheid, de matige roodheid, het blonde en niet opgedirkte

[p. 277]

haar, de oogen wel is waar blauw, maar wakkerlijk en bij het aankijken met adelaarsscherpte blikkend en waarhenen ook gericht vol warmte: en een statige niet overwogen tred.’

‘Ik heb u,’ voegde zij er bij, ‘ik heb u, Lucius, met mijn eigen handen opgevoed: want zoude ik niet? Ik was met uwe moeder niet alleen van hetzelfde bloed maar ook medebedeelde van hare melk. Want beiden zijn wij van de familie Plutarchus, en van dezelfde voedster dronken wij tegelijkertijd en in zusterlijken band zijn wij samen opgegroeid, en in niets dan in wereldsch aanzien zijn wij verscheiden, zij huwde eenen hooggeplaatsten, maar ik een ambteloos burger. Ik ben die Byrrhaena, wier naam gij wellicht wel vaakjens onder uwe opvoeders hebt hooren noemen en zoo in 't geheugen houdt. Kom dus in vertrouwen tot onze gastvrijheid, of liever tot uw eigen huis’

En ik, bij wien reeds door den duur van het gesprek de blos was geweken:

‘Het zij verre van mij, moeder,’ zeide ik, ‘dat ik Milo, mijn gastheer, waar ik geen standjes mee heb, verlate. Maar wat zonder eenige inbreuk op mijne verplichtingen kan gedaan worden, dat zal ik zekerlijk volbrengen. Zoo dikwijls er weer rede voor deze reis zal zijn, zal het nooit gebeuren dat ik niet bij u inkeere.’

Terwijl wij deze en dergelijke plichtplegingen wisselen, komen wij, na weinige schreden gedaan te hebben, tot het huis van Byrrhaena. De voorhof in weidschen pracht, torschte op kolommen, ééne aan elk van de vier hoeken staande, standbeelden der palmdragende godin. Bij alle vier is de gestalte met ontplooide vleugelen en zonder te stappen het onstandvastige rustpunt van een gevleugelde bal bewegend met bedauwde voetzolen en niet zóó daarop rustend dat zij kan blijven staan; en het is niet anders dan als of ze vliegen.

Zie een Parisch steenblok tot Diana gemaakt houdt het juist afgemeten midden van de geheele plaats. Een heerlijk beeld, met het kleed opwaaiend, krachtig van tred, den binnentredende gemoetend, en door goddelijke majesteit eerwaardig. Aan beide zijden omgeven honden de godin en

[p. 278]

ook deze waren van steen. Hun dreigen de oogen, de ooren staan steil, de neusgaten wijd open, de muilen toonen de tanden; en als er in de buurt zou worden geblaft, je zou denken dat het van die steenen strotten kwam. En, waarin het grootste proefstuk van zijn werkmanschap die uitstekende beeldenmaker heeft gegeven: die honden met de borst hoog opgericht hebben de achterpooten of ze stilstonden, maar de voorpooten zijn in een rennende beweging. Achter den rug der godin staat een steenblok op, tot een gelijkenis van een grot bewerkt met mos en kruiden en bladeren en struiken en wingerds daar en boompjes hier van steen, maar bloeiende. En het donker binnen in flonkert van den glans van 't steen. En van de buitenrand van den grot hangen appelen en druiven af, allerkunstigst geglansd, de kunst, mededingster der natuur, geeft ze te zien aan de werkelijkheid gelijk. Je zoudt denken daar kon wat van worden geplukt als de mostrijke herfst er de verf der rijpheid zou hebben over-geademd. En indien je voorover in de bronbeekjes kijkt, die van de voeten der godin afloopende tot een licht golfje zich rimpelen, dan zoudt ge denken dat als trossen van een wingerd hangend, ze ook zelfs niet, als hun past, de beweging missen. Midden tusschen de looveren van steen ziet men Actaeon, met nieuwsgierige blikken op den rug uitgestrekt - straks zal hij veranderen tot hert, - en wachtend op Diana die zich gaat baden gelijkelijk in steen en in bronnat.

Terwijl ik al deze dingen keer op keer nauwkeurig bekijk en mijn hart eens terdege eraan ophaal:

‘Dit alles,’ zeide Byrrhaena, ‘dit alles wat gij ziet, is het uwe.’

En na deze woorden beval zij alle anderen ons voor een afzonderlijk gesprek alleen te laten. Toen zij dan allen uitgedreven waren, zeide zij:

‘Bij deze godin, o liefste Lucius, hoe angstig en bezorgd maak ik mij voor u, en hoezeer wensch ik voor u die mij als een pand zijt toevertrouwd, dat gij verreweg in veiligheid waart gebracht. Wees op uw hoede, wees met alle

[p. 279]

macht op uwe hoede, voor de kwade kunsten en de misdadige verlokkingen van die Pamphile, die met dien Milo, dien gij uw gastvriend noemt, gehuwd is. Voor tooveres van den eersten rang, en grootmeesteres in alle doodenbezweering wordt ze gehouden, die door stukjes hout en kleine steentjes en zulk soort nietigheidjes, dit geheele licht van den met sterren bezaaiden hemel in de onderste diepten van den Tartarus er weet onder te dompelen dat hij weer tot den Ouden Chaos wordt. Want wanneer zij eenen schoonen man heeft gezien, dan wordt zij door zijne beminnelijkheid bezeten, en dadelijk richt zij oog en zin op hem. Zij omstrikt hem met liefkoozingen, zij sluipt in zijn geest en met de eeuwige banden van een diepe liefde bindt zij hem. Dan van al te onderworpenen en veilen, dra walgend, herschept zij ze in een oogenblik in steenen of in ossen of in wat voor beest dan ook; maar den anderen bluscht zij het levenslicht geheel uit. Dit is het wat ik voor u vrees, en wat ik u raad te vermijden. Want zoowel staat zij altijd in brand, als ook zijt gij door uw leeftijd en schoonheid juist een buit voor haar.’

Zoo Byrrhaena tot mij, zeer beangstigd.

Maar ik, die toch al nieuwsgierig was, zoodra ik den altijd gewenschten naam der magische kunst had vernomen, was zooverre van de behoedzaamheid af, door Pamphile aangeraden, dat ik ook reeds zonder eens anders toedoen mij aan zulk eene behandeling en vrijwillig en met een groot loon toe, over te geven en mij zoomaar met een aanloop in den afgrond zelven te storten.

Haastig en voor mij nog altijd te langzaam en razend van zinnen, wring ik mij los uit haar handen alsof het boeien waren geweest, en haastig haar goên dag gezegd hebbende vlieg ik ijlings naar het huis van Milo. En terwijl ik als een gek mijn tred verhaast, zeg ik tot mij zelven:

‘Kom aan, Lucius, wees wakker en houd je zinnen bijmeekaar. Je hebt de gelegenheid waarnaar je zoozeer hadt verlangd; en waar je al zoo lang op hadt gevlast, je kunt nu eens aan wonderlijke ondervindingen je hart ophalen.

[p. 280]

Ontdoe je van kinderachtige bangigheidjes; kijk de zaak van dichtebij onder de oogen; en van de amourette met je gastvrouw moet je je natuurlijk onthouden, en de echtkoets van den braven Milo in alle eere ontzien, - maar, maar Stoofster, het dienstmeisje, ga daar met alle macht op aan, want heel aardigjes ziet zij er uit, en speelsch is ze van zeden, en geestig in den mond. Gisteravond nog toen ge slapen gingt, heeft zij u heel vriendelijk in uw kamer gebracht, en heel aardig in uw bedje gelegd, en met liefelijke zorgen je dek toegesptopt; en na een kus op je hoofd, kon je haar wel aanzien dat zij niet voor haar plezier wegging: want meer malen bleef ze nog stil staan en keek ze nog om.’

(Wordt vervolgd.)