De Nieuwe Gids. Jaargang 9

[p. 187]

Amsterdamsche Kroniek. Door Victor Lescailjé.

Anarchie.

Wij denken somtijds wel te weten en het Leven te kunnen verklaren, dit duister gespeelde Spel, maar wij kennen het slechts, als een hand, die ons wordt toegestoken die verdwijnt, en een volgend oogenblik weêr,.. die wij grijpen kunnen, maar waarvan wij niet weten waaròm dat reiken en wijken, hoe de Rede, heerschende dien gang.

Maar met het ken-vermogen, dat de macht geeft waar te nemen, te rangschikken en te oordeelen gelijktijdig: het leven-in-ons, en het leven van menschen-samenheden, analoog aan het onze, zijn wij tevreden.

Want dit vermogen geeft het Recht ons die het gelukkigst zouden zijn als de wijde menschenwereld in groot-bewegende plastiek zoo was, als wij onszelven meenen te weten, om met alle kracht van Wil ten tooneele te voeren, en nièt tot een tijdverdrijf, de als met den levenswil in ons gemerkte vormen, de verbeeldingen, waarin het Geluk zich heeft geïnkarneerd, die wij dàn òp willen stellen groot en schoon aan alle zijden om ons geluk ook rondom en groot te zien, niet uit liefde voor die enkele individuën, onze medemenschen, maar uit liefde voor het Leven-zelf, in wier huis wij àllen, min of meer gegalonneerde dienaren zijn.

Deze tijd is er een van namelooze anarchie.

[p. 188]

De oude Oostersche en Egyptische wijsheid, waarvan ons overgeleverd worden dezen tijdgenooten ongeloofelyke verhalen: van den priester-stand, sterk door de afzondering van, den besten immer parasietischc, samenleving, die wisselde tusschen een breed-kontempleerend en een straf-wiloefenend binnen-tempelleven, stand-van-wijzen houdende het heft van het Rijk, en de Koning of de Pharao, gewijde door zijn geboorte, als het mes dat kaart van land en volk in stukken sneed, en die vouwde en paste al naar den wil van der priesteren verklaring - de wijsheid, volks-daad geworden, lichaam in Mozes en ziel in Jezus, bij de Joden, en door de Middeleeuwen heen ons overgebracht in Plato, heeft te vergeèfs getracht in de vulgariseerende en verbasterende Roomsch-Katholieke Kerk heur heerschappij te verplaatsen naar het Noorden, waar voor ons, kort-geleden de Barbaren, nu 't oude dwingend geloof en een overtuigende synthetische wetenschap onder het puin dier nu neergeslagen muren gebroken liggen -... Het militairisme, zwaarst in de Heiden-koningen-macht, met dien liefdeloozen, bruuten, maar echten, massalen wil, heeft zich versnipperd over mindere potentiën, meer in aantal al meer, en is ten slotte een handels-artikel geworden, waar-mee de perverse bandeloosheid-zelve zich kan vertoonen.

...In de Kunst is de anarchie eene belaching geworden voor het nageslacht, ze schijnt niet meer te vragen wijding, maar wil en talent, en heeft geldswaarde als koffieboonen en theelepeltjes.

Het geld alleen troont, boven de steden en dorpen, waar zij de huisdaken van heeft open gescheurd, als een blind metaal-koud duizendvingerig grijpwijf. Het geld alleen gaat machtig om, als een niet te vertrouwen hysterische, die den vader verlaat voor den zoon, den vriend voor den vriend, om ze in driften allen ontstoken alleen te laten, in arme hun hart etende begeerte zich verteerenden.

Anarchie in alles. En weer komen de gedrochten, waar het leven op pleegt te spuwen, de beestmenschen met de nijdige tijger-begeerten en de olifants-sentimenten, en uit alle

[p. 189]

standen te voren, niet te houden door keizer, kerk of beraden overheid, want die zijn niet meer, komen òp en zullen wel niet kunnen de te vast-geklonken samen-leving breken uiteen, maar de vratige handen slaan aan wat zij gevoelen niet te begrijpen, wat boven ze is, de teerste opbloeingen van hun volk en hun wereld-deel, en niet uit honger, maar uit zucht tot vernederen en vervuilen, blasfemeerenden op het aangezicht van het Leven als ze zijn.

Anarchie. Maar zoo dan werkelyk het menschenleven tot zijn bodem is omgeroerd en niets meer bovendrijft in deze spoeling, late dan geen leuze van gemeenschap verblinden de jongeren, die eerst zich-zelf hebben weer te winnen op de ten ondergang hellende vorige geslachten, laat er inkeering zijn en, alleen waar het geluk is gevonden, de Wil rechtop en open te stellen uit overmaat van woorden en gedachten de verbeeldingen in ruimte en plastiek van het ruimte-loos en vluchtig-ademend binne-leven.... niet in het buitene is het Leven, maar het is in u wat ook een blinde voelende weet.

Zoo komen deze kronieken uit een subjectieve visie van deze Hollandsche menschen-wereld, ziende zonder bedoeling of berekening, maar wel wenschend: het naderen aan de Elementen die in allerlei samen-stellingen en verhoudingen de grondtonen en rythmen aangeven voor het doen en laten van dit volk, nu en in toekomst, omdat weêr zal moeten opgesteld worden: de Wetenschap van ons Volksbestaan, die nieuwe wetten te geven heeft, waar nu eene absolute disarchie dreigt te verstrooien als zand eene gezamenheid, die na de voorteekenen in de Kunst, aangewezen schijnt het eerst een stuk van Noordelijk Europa tot een voor gevoelige menschen bewoonbaar gewest te maken.

Frankrijk, Holland en Duitschers.

De Duitschers zijn een apart volk geworden.

Men kan, zonder onwaar te zijn, niet zeggen, dat zij een

[p. 190]

sprong voor hebben op de Russen, die reeds een eigen litteratuur hebben, waar Duitschland eene muziek en litteratuur heeft gehad en waarschijnlijk niet weer zal krijgen, want de volken en staten-éénheden gaan als treinen over banen de aarde-geschiedenis door, wagens worden afgehaakt, nieuwe aangeschoven, en het wisselt en glijdt door elkander heen achter de driftkoppen der lokomotieven, waar de kracht huist en de onbewuste wil, dat de aarde wel lijkt een rangeerterrein, waar de grond als een kameleon, verkleurt onder de wisseling der nationaliteiten.

En een volk dat in het meest geestelyke, in kunst éénmaal de hoogvlakte heeft bewoond, zal onherroepelyk te gronde gaan, omdat boven dien menschelyken top niets menschelyks meer is, omdat in alle leven het hoogste leeft maar één moment en al het latere is lager, dalend, zoo-als het vorige lager was, stijgend.

Wij die nog altijd zuchten onder de breuk tusschen de oude Oostersche beschaving en het jammer-klachtig samenleven dat moderne volken als beschaafd (!) leven willen door-beefd en door-pijnd zien, gelòoven aan de toekomst van die Russen, die staande met hun kunnen in het Oosten, en met hun wil naar het Westen en tegen de flanken van het grof-zinnige Duitschland als een massaal Mysterie en vermenigvuldigend zich als mieren-myriaden op-groeien uit hunne den-groene grasvelden en hard schoftige berg-vlakten, als een volk in zijn beste deelen, de litteratuur getuigt het, reeds zoo niet eene ragfijne, zeker een rijp-gevoelige menschelykheid.

Wat heeft dit hedendaagsch Duitschland daar-naast te stellen: zwaar-benige horden van een strampootig militairisme, aller-geduldigst nijvere akademieën en schriftgeleerden van alle memorie-wetenschappen, een alle oogen-lust met àl te burgerlyke leelijkheid treiterende nijverheid, muziek-virtuozen evenvelen als bij ons metselbazen, een rij katheder-socialisten en economen, óók memorie-denkers - maar geen litteratuur geen schilderkunst, geen muziek na Beethoven.... dus geen tot plastiek te worden Sentiment, geen spontaan Intellekt,

[p. 191]

dat is als een spoel door het weefsel der gevoelde dingen schitterend-vlug heen-wevend en één filozoof Nietschze, maar die nu onder de verborgen werking van zóóveel grofheid verloren gaande, krank-zinnig.

Wat heeft dàt enorm puddingvormig Duitschland nu te staan midden op den bloemrijk en kristallen aangerichten tafel der Europeesche aangelegenheden?

Heeft het er zeer bijzondere kultus in eere te houden en te brengen bij beschaafde landen? Is dit misschien het militairisme, waardoor het volk uitdroogt als een athleet in oefening. En moet dat militairisme òns en Frankrijk misschien beschermen tegen die verwilderde (?) Russen?

Het ware wenschelijk, dat zulk een land één stem had, dat wij het konden pressen om ons te antwoorden: welke waarde voor ons Europeesche menschen toch wel heeft die verzameling van eensgezinde barbaren. En met welk recht dezen het overschot hunner natieën en natietjes weggooien in ons landje vooral, als ware dit een vuilniswagentje door den steeg dezer eeuw gaand. - Met het recht van den sterksten. Met het recht van den hand, die een vrouw slaat, met het recht van den schooier, die het beeld van zijn God in het aangezicht spuwt.

(Wordt vervolgd.)