De Nieuwe Gids. Jaargang 8

[p. 437]

Nederlandsche Politiek.
Indrukken van den dag.

Aan bijna driehonderd kolommen druks ontwerpen, toelichting, verslag en antwoord, zijn in de vorige week toegevoegd honderdenvijftig kolom redevoeringen van zeventien leden. Gisteren Rutgers, Schaepman en Heldt. Heden Vermeulen, Ruijs, Sanders, Van der Kaaij.

Is het nu niet genoeg?

Als de discussie zich bepaald had tot argumenten voor en tegen de groote uitbreiding van het kiesrecht, men zou er vrede meê kunnen hebben, al bleef het wat uitvoerig na de uitgebreide schriftelijke gedachtenwisseling. Dat zulke dingen gezegd worden als de heer Rutgers gisteren debiteerde, toen hij de ‘drommen’, gezonden door de ‘volksmenners’, stelde tegenover de ‘fatsoenlijke menschen’, dat heeft zijn nut, vooral voor de propaganda onder die ‘drommen’, die over zichzelven een ander oordeel hebben dan de heer Rutgers over hen uitspreekt.

De uitvoerbaarheid, de practische waarde van de hoofdbepalingen - hare behandeling is in dit debat volkomen op haar plaats.

Zoo ook de vraag of het voorstel niet gaat buiten de bedoeling der grondwetsbepaling. Dit is een punt van groot gewicht, en verbood werkelijk de grondwet zoover te gaan

[p. 438]

als het ontwerp wil, dan zouden de warmste voorstanders, zoo ze thans uitbreiding willen, zich met het geringere moeten tevreden stellen. Vooral de volksbeweging mag dit niet uit het oog verliezen. Pleit zij zelve schennis der grondwet in dit opzicht, dan geeft zij haar recht prijs om op andere bepalingen zich te beroepen.

Maar de raadpleging van de grondwet dient binnen de grenzen van het redelijke te blijven. Nergens beter dan in de Kamer weet men dat art. 80, zooals het aangenomen is, was eene verlegenheidsformule. Men wilde dìt niet, men wilde dàt niet, maar wat men wèl wilde was in die dagen een raadsel, dat ook binnen de muren der Kamers niet is opgelost. Eén ding slechts stond vast: dat men absoluut algemeen kiesrecht wilde uitsluiten, en dat daarom in het artikel zelf eenige beperkingen werden opgenomen.

Deze zijn de grens welke niet mag overschreden worden. Binnen die grens heeft de wetgever volle ruimte van handelen. Vergrijp is er eerst, wanneer hij den voet er buiten zet.

Maar het zonderlinge artikel bindt den wetgever nog door een voorschrift. De kiezer moet te onderscheiden zijn aan ‘kenteekenen van geschiktheid en maatschappelijken welstand.’

Daarop is de oppositie met gretigheid gevallen.

De Regeering stelt als deze kenteekenen de kennis van lezen en schrijven en het voorzien in eigen onderhoud en in dat van het huisgezin. Het bezit van het eerste kenteeken wordt bewezen geacht door het schrijven van eene eigenhandige aanvraag. Bewijs van het tweede kenteeken is dat men op de bevolkingsregisters is ingeschreven en in het laatste jaar geen bedeeling heeft genoten van eene instelling van liefdadigheid of van een gemeentebestuur.

Dit laatste is den juridisch-subtielen mr Levy te kras. Gij stelt, zegt hij, dezelfde uitsluiting van bedeelden als de grondwet deed, en deze wilde dat gij, binnen de lijn der door haar gewilde uitsluitingen, een eigen, nieuw kenteeken zoudt aangeven.

Stellen wij ons de scheidingslijn der grondwet als een cirkel

[p. 439]

voor. Nu mag, volgens mr Levy, de scheidingslijn der kieswet niet samenvallen met de cirkellijn. De wetgever moet in den cirkel een naar vaste gegevens getrokken figuur beschrijven. Al is het ook een 96-hoek, de wegvallende segmenten mogen klein zijn, want tegen uitgebreid kiesrecht ziet mr Levy niet op: de figuur echter moet er zijn.

Slechts bij wijze van onderstelling worden hier de lijnen van de grondwet, en die van het nog niet bekende amendement Levy bij regelmatige figuren vergeleken.

De heer Levy zegt: de grondwet stelt een grens, maar verbiedt u door formeele voorschriften, tot die grens te komen. Een zoo krachtig voorstander van de uitbreiding als mr Levy, moet nu den Minister helpen, en hem in dezen drukken tijd geen raadseltjes opgeven, maar voor den dag komen met de formule naar welke zijne figuur moet geconstrueerd worden. En vindt hij geen bruikbare formule, eer de figuur zoo beperkt wordt, dat zeer groote segmenten afvallen, zal dan letterknechterij het winnen van zijne overtuiging wat het belang van land en volk is?

Denkt hij dat den maker van het ontwerp dit bezwaar is ontsnapt, en dat de heer Tak, als er een middel te vinden ware om dergelijke oppositie te ontgaan, het niet zou hebben aangewend? Maar de heer Tak zat voor art. 80, het soeperige artikel, tot stand gekomen na eene woordenwisseling, voor welker gehalte zeker de heer Levy niet diep zich buigen zal. En zoo goed en zoo kwaad het ging, heeft hij binnen de bedoelingen van dat artikel zijn kiezerscorps omschreven. Wie het beter kan doen, en tot dezelfde uitbreiding komen, die wijze hem den weg. Is echter die weg niet te vinden, dan moet het materieele, het levende dat verlangd wordt, niet worden achtergesteld bij den dooden vorm. Moet deze de toekomst van ons volk beheerschen? 't Is de dufheid zelve in een critiek oogenblik, waarin alleen van bezieling der besten uitkomst is te wachten.

Levy op zijn smalst!

Van de heeren Roëll en De Beaufort kwamen die grondwetsbezwaren niet zoo vreemd voor. Zij zijn overtuigde

[p. 440]

tegenstanders van de voorgestelde uitbreiding om de uitbreiding zelve. En het moge ridderlijker en forscher zijn recht aan te trekken op de hoofdstelling van den vijand: à la guerre comme à la guerre, men kan de heeren niet verwijten dat zij geen wapen ongebruikt lieten, en al hun kennis in 't vuur brachten. Er zijn altijd genoeg kamerleden die dan met open monden zitten te luisteren, in volle vreugde de collega's te zijn van een zoo geleerd man.

Ja, van den heer Roëll, dat was nog eens een ouderwetsche speech, vol doode menschen, die in hun leven een of ander hadden gezegd, dat met meer of minder moeite bij dit kiesrechtvoorstel was te halen. Daar kwam Fox bij te pas, en Buys, en Voorduyn, en Thorbecke, en onder de levenden Janson, De Louter, Van Gilse en de Nieuwe Rotterdammer. Dat waren de truffels, die wat smaak moesten brengen in het droge gerecht.

Aan 't slot kwam iets zeer persoonlijks. De heer Roëll zeide zich als den dag van gister te herinneren, hoe hij in 1879 door zijne oppositie tegen de Kanaalwet, Tak had doen vallen, en hoe deze toen geen spier van zijn gelaat had vertrokken en dus een man van karakter was.

Dit laatste verband tusschen onbewegelijkheid van gelaatsspieren en karakter is niet duidelijk. Maar wèl duidelijk was de bedoeling: Mijn waarde minister, ik heb je met mijn provinciale combinaties eens in een critiek oogenblik van je politiek leven omvergeduwd; eens heb je de zwaarte van mijn hand gevoeld, en ik zal er nu niet tegen opzien met mijn conservatieven van rechts en links hetzelfde te doen. Pas dus op je tellen: onderwerpen of vallen.

Toch zijn de omstandigheden niet gelijk. In 1879 was het een val. De heer Tak kon voor het Geldersche-valleikanaal geen volksopinie achter zich hebben. Maar de zaken staan nu anders, en wat de heer Kerdijk zei, is de overweging waard ook van hen die dit ministerie zouden willen vervangen. Vallen de ontwerpen - zei hij aan het slot eener zeer merkwaardig volledige rede - ‘dan zou de geschiedenis te boekstaven hebben, dat deze minister een parle-

[p. 441]

mentairen triomf heeft moeten derven, maar om daarvoor beloond te worden met een triomf, hem verschaft door de natie.’ Het kan den heer Roëll nog wel eens blijken, dat deze woorden geen ijdel vuurwerk zijn tot slot van de rede, maar de uitdrukking eener gegronde overtuiging.

Kerdijk's rede moet op weifelaars in de Kamer, als ze er nog zijn, indruk hebben gemaakt. Niet alleen om de volledigheid en zorgvuldige rangschikking der argumenten, en de zonder twijtel warme voordracht, maar vooral om andere redenen. Kerdijk heeft, ik geloof dit te mogen zeggen, meer en langer de voorwaarden van den arbeid en het leven der volksklasse nagegaan dan eenig ander lid der Kamer. Onder die studiën bleef hij vele jaren lang een tegenstander van algemeen kiesrecht. Zijne natuur is eene die de bezwaren niet licht telt. Eindelijk was ook bij hem de maat vol. Hij had gezien, ‘dat de voogden met grooter liefde voor hun eigen belangen waken, dan voor die der massa, welke onder hunne hoede staat’. En daarmeê was de voogdij veroordeeld.

Deze overtuiging na langen strijd verkregen, draagt den stempel van echtheid en moet suggestief werken.

Verder gaf het debat niets merkwaardigs dan eene rede vóór van den heer Farncombe Sanders, zakelijk en frisch als altijd, voorts den heer Schaepman, vol lof, maar zich toch aan de lucht vasthoudend, en den heer Rutgers van Rozenburg. Deze scheen al sprekend niet best te beseffen waar hij was. 't Was of hij zoo, na een dag jagens, met zijn jachtgezellen rond den haard gezeten, aan 't praten was over 't kiesrecht en 't volk. Men weet, dan komt het er op een woordje meer of minder niet aan. Een oud buisje, bemodderde laarzen, de pijp in den mond, en 't discours naar evenredigheid.

Deze rede is bij uitstek geschikt voor verspreiding onder het volk.

[p. 442]

En waar moet het nu heen?

Een amendement is door den heer De Beaufort aangekondigd. Waarschijnlijk de census-Van Houten, die van deze fractie de voorvechter was in de pers. Dan afdeelingsonderzoek van het amendement en uitstel.

Hetgeen nu nog kan gezegd worden, is de belangstelling niet waard, eer de minister Tak aan het woord komt en doet blijken, dat hij zal volhouden en op zijn collega's rekenen kan.

Dan, - hebben de conservatieven de meerderheid, de vraag: ontbinding of niet?

Zullen dan de heer Roëll en zijne vrienden de ontbinding durven afraden en de Regentes stellen tegenover den volkseisch? Een volkseisch, niet afkomstig uit eene meeting, maar belichaamd in een wetsontwerp van eene regeering van zeer bezadigde menschen?

Dat zou hoog spel zijn, en gevaarlijk spel, omdat het zou worden verloren. Het is mogelijk en waarschijnlijk zelfs, dat, zooals de heer Rutgers zei, hier geen opstootjes zullen zijn van beteekenis. Maar ernstiger en vooral duurzamer dan eene enkele uitbarsting is de verbittering die zou worden aangewakkerd in de gemoederen der arbeiders.

En dat is de troost bij al dit langdurige praten, dat de heeren Roëll en Bool, De Beaufort en Van Houten, Rutgers en Travaglino, en al hun vrienden, toch maar stroowischjes zijn, vergeleken bij de macht die tegen hen gaat opdringen.

2 Aug '93.

P.L. Tak.