De Nieuwe Gids. Jaargang 8

[p. 434]

Litteraire Filozofieën, door Delang.

Hoe de mensch zich beter bereidt uit zijn eerst-grover leven - het is nòch om hemzelven, nòch om de anderen, het is nòch om hemzelven zóó, alsof later een zegen op hem zoude terugvallen; het is om der Vreugde-wil: hoe het Zelf-begrip ontluikt en het Al-begrip ontwaakt in éénen mensch.

Want de Vreugde is altijd de zichtbare ontmoeting van twee begrippen, één naar ons en één uit ons: wederkeerig en gelijktijdiglijk.

De mensch is als een, zich eene zuil oprichtende. Zuil, loodrecht gehouden, en wat men levenskalmte noemt; zuil-van-het-eigen-ik, tot wier opbouw geen vreemde bestanddeelen gediend hebben, en ook geen onechte bestanddeelen (want het stil bewustzijn weet meer dan de lallende menigte - zuil-van-het-geheele-ik-geworden, zuil van bevreemding (want niemand heeft gehoopt dit nu te zien met eigen oog: geheel zich en daaraan geene vreemdheid) - zuil, denken wij, van blijdschap. Want dit is het wat de mensch kan bereiken, gescheiden te hebben het echte en het onechte (en het

[p. 435]

onechte weggeworpen als zonder waarde), maar het echte gestapeld en tot eene zuil gezet, ja, tot zuilen-rijen, leidende naar het innigst-binnene, tempel-intrede. Daarbinnen rust de erkenning, van dat waarvoor wij zijn en ons leven hebben klaar-gemaakt en schoon-gewasschen: de levens-vonk der godheid. Daar is god, levende zich in het binnene, maar uitende zich naar het buitene, zooals het wezen is, zich gelijk met de dingen: tijdeloos, wezen-loos, vrij. Zoo is de mensch, zich, schoon - niet-zich, goed.

De geest-des-kwaads nu is het hebben van gevoels-abstrakties voor gevoeld der niet-gevoelde dingen. Zèlf is de mensch goed en het leven waardig. Als hij alles heeft uitgeworpen, de generalizaties van het gevoelen, de ongevoeld-begrepen kosmogonieën en de ongevoelde dingen met het buitene, die alle de ongevoelde dingen met zich-zelven zijn, blijven de gevoeld-begrepen dingen en met die alleen is hij goed. De mensch wordt bij voortduring verdorven door vreemde (ongevoelde) gevoels-begrippen. Hij grijpt niet (op de wordingsmomenten dier dingen) de gevoels-dingen òm hem; hij heeft vreemde noties en voelt niet meer. Nu komt zijne destruktieve aard. (Pessimisme). Want als de dingen den mensch niet overstorten met hun macht van doen gevoelen, wil hij zich neerstorten in de brute macht van de materieële dingen, zich en de dingen.

Het is niet noodig véél te begrijpen met het gevoel. Maar het is noodig één ding minstens te hebben begrepen. Er was een man die het lijden van zijn stervenden hond begreep, en óók was het hem of de hond hèm gevoelde. En een ander die de mieren gevoelde en hoe zij deden rond zijne woning, en hij weende om de schoonheid dezer dingen.....

Wat de mensch is blijkt niet uit de dingen die hij uit zich bereidde afzonderlijk, want ook het talent heeft dingen

[p. 436]

bereid, en sluit toch het klein-menschelijke niet uit. Het talent is als een bron-van-geven, en wij nemen, omdat het goede dingen zijn, zware meloenen en wichtige druiventrossen. Maar, wat uit de Rust der grooten komt, is in ons leven om van te spreken, ons leven door, zooals wij spreken van één mensch in ons leven, ernstig en vol emotie.

Het vernuft is het pessimisme van de zich-willenden de groote Rust, de groote Daad, de groote Zuil, god-in-zich-en-uit-zich, maar het niet gekund zoo groot, zoo immens, zoo heerlijk, als de verstandelijke eenheid zich wel zou wenschen te zijn Baals-beeld der menigte: god gewild om den mensch te vergrooten. En god is om den mensch te verkleinen.

Maar alle pessimisme braakt het Leven, dat het niet bevatten kon naar de mate zijner bevatting, uit, zoekt wapenen en doodt zich. Want het zou wenschen, dit gevallene kind, te dooden het Leven, maar dit kan niet.

Maar de dood om het Leven is de erkenning van het Leven, de bevestiging der dingen, die opbouwende bevestigd in blijheid, bevestigd nu worden ontkennender wijze.

Zoo zijn de verworpenen, om de smarten hunner onmacht en hunnen zich-verliezenden dood, goddelijke bewijs-teekenen van de zich àfwendende godheid.

(Wordt vervolgd.)