De Nieuwe Gids. Jaargang 8

[p. 296]

Literaire Kroniek.

Als er wat te zeggen is, heusch wat te zeggen is, komt dankbaar en bescheiden, maar ernstig en nadrukkelijk de literaire kroniek.

De ontwikkeling der tijden gaat rustig, onhoorbaar, maar onverbiddelijk haar gang. De opeenvolging der verschillende literaire perioden van deze eeuw der eeuwen in dit overrijk land is als de reeks der door vorm-schoon en kleurschoon verrassende, maar onontkoombaar logische en mathematisch berekenbare beelden van den kaleidoskoop. Schoonheids-kijker, want de Schoonheid is de god, die dit alles heeft gemaakt.

[p. 297]

Generatie na generatie is òp komen dagen uit het breinzelf des volks, des Nederlandschen volks, en elke had hare beteekenis en elke had hare plaats. Eerst het foeileelijke, maar rots-harde kolossus-beeld van Meester Willem Bilderdijk, den man, dien wij respecteeren als werker groot-machtig, als willer schier-eindeloos, maar dien wij niet kunnen liefhebben, omdat hij niet is wat hij wezen wou, omdat hij niet was wat hij scheen. Bilderdijk staat, zelf achttiende-eeuwer, als een arm-zwaai geweldig, als een zwaai van zich af, àf die achttiende eeuw, die zoo lief en gezellig, die zoo deftig-ouheerig, die zoo lam was geweest. Maar de achttiende eeuw was te log voor zijn slagen, zat te dik in haar vleesch, in haar wel-doorvoed vleesch. Bilderdijk kon deuken, maar kon niet verslaan. Want de achttiende eeuw in haar vette voldaanheid greep zich vast aan zijn kleêren met vuile lieftalligheid, en Bilderdijk moest wel, hij móest met haar mee. Bilderdijk was groot als rhythmisch denker in mannelijk proza en veel van wat hij zeide staat thans nog omhoog. Maar zijn verzen zijn een chaos, een kolossale chaos, van zich zelf niet begrijpenden, zich in zich zelf vergissenden, reusachtigen levens-wil. Zeer respectabel, maar zeer zelden schoon. Bilderdijk was groot, maar hij was geen dichter, Bilderdijk was zelden, onnaspeurlijk haast zelden, met àl zijn willen en àl zijn kunnen, verdoembaar zelden, wat men noemt een artiest. Bilderdijk was geen voorganger, Bilderdijk was een slot, een heel eerwaardig slot. Maar een slot zoo geweldig, imposant-hoog-geweldig dat de galm er van zou nadreunen door den corridor der tijden en da Costa zou zwaar zijn van den dreunval des Meesters, en dronken van den wijn der nieuwere ideeën zou slingeren zijn anathemen in strofen superbe van krachtigen zins-bouw, maar met iets van den droesem, den pruikigen droesem van het valsch klassicisme, dat zoo lang onze kunst had veretterd en verdord.

Over de andere leerlingen van dit glorieus misverstand spreekt men niet meer.

[p. 298]

Maar daar-voor en daar-tusschen, tusschen en voor die gigantische gevaarten, die kanonnen der rhetoriek, nauw hoorbaar, nauw zichtbaar, maar frischjes en vroolijkjes, maar liefjes en aardigjes floten en piepten en neurieden al hippelend met drukke kleine bekjes luid de vogeltjes der natuur.

Bellamy en Loosjes, en Feith voor zijn beste deel, met nog zoo vele anderen, waren, bescheidenlijk en gracelijk, zonder het zich bewust te zijn, de blijde, kleine, de teedere herautjes van ons groot licht. Of neen, het waren slechts piepjes en kreuntjes, en deuntjes en gilletjes in het doffe rumoer der omheen-zijnde tijden; de heusche heraut met den hechten trompet-stoot, den klaren hel-klinkenden, den zilveren, bedaarden, is Tollens geweest. Tollens was niet groot en Tollens was niet prachtig, maar Tollens kon van tijd tot tijd, o zoo natuurlijk en o zoo eenvoudig zijn. Tollens en Staring, die zonderlinge Staring, staan, broederlijk vereenigd, met groote, open oogen, van kinderen verwonderd, zonder te begrijpen, te kijken in het licht, het rijzende licht.

Dan komt de generatie van '40 aan 't woord. Maar over deze generatie heb ik vroeger meer-málen het mijne gezegd.

En de generatie van '80, zij staat thans dáár, gekomen tot haar vollen, mannelijken wasdom, als een breede schaar van rustige willers en kunnende werkers die, ieder voor zich, naar zijn eigene kracht, het hunne hebben gedaan. Zij zijn nog niet oud en in geen eeuwigheid verouderd, maar reeds komt het jongste geslacht hun achter-op, een geslacht, dat misschien doet, waar wij van droomden, maar in allen gevalle een geslacht dat er mag zijn.

De Hollandsche kunst is nog niet aan 't verwelken, is nog steeds aan het bloeien, àldoor aan 't bloeien en wij weten nu dat de toekomst een schoone zal zijn.

En ook dìt weten wij, - die hier spreken, omdat wij het

[p. 299]

moeten, uit aandrang onwendbaar - dat een land, dat zóó sterk is in zijn fijnste organismen, niet verloren kan gaan. Het is nog altijd het land van Bredero en Vondel, het is nog altijd het Holland, dat het altijd is geweest. Helmers en consorten, zij bluften op hunne natie, met ijdelen praal van woorden heel leelijk, maar het geweten des volks, des Hollandschen volks, leefde óók in hèn. - Rustig en onverstoorbaar gaan wij vertrouwensvol voorwaarts naar de twintigste eeuw, die machtig zal zijn, machtig en heerlijk en boven alle groot.