De Nieuwe Gids. Jaargang 8

[p. 284]

Nederlandsche Politiek.
Indrukken van den dag.

Er is voor de voorstanders van het kiesrecht-ontwerp nu niet veel meer te zeggen. Buiten de Kamer is men uitgepraat. Wie spreken moeten in de kranten, vallen in herhaling, of bepalen zich, wat beter is, tot opwekking in dezen en in genen zin. Geheel overbodig is dat niet, want wij zijn, na de groote hitte, eenigszins mat geworden, en de politieke partij die door alle seizoenen heen even luidruchtig is, de sociaaldemocratische, behandelt de vraag van het kiesrecht met zonderlinge geringschatting. Zij schijnt niet ten volle te beseffen welk eene ontzachlijke kracht voor hare propaganda in uitgebreid kiesrecht is gelegen. Niet alleen in de toepassing van dat recht, maar ook in den strijd om het te verkrijgen. Al wat aan dezen kant van het door hen gestelde eindpunt ligt - althans bijna alles - laat haar koud. Toch moeten ook de hardste loopers den heelen weg afleggen. Geen kapelletje wordt hun gespaard.

Zich een oogenblik met volle kracht te wijden aan het naastbijliggende, dat is hun leiders te klein werk. En toch zal dat uitgebreide kiesrecht hun zoo te stade komen. Geen middel is er, dat sneller de groote, slapende massa des volks zal betrekkcn in den maatschappelijken strijd. Geen schooner gelegenheid om de moeilijk te genaken plattelands-

[p. 285]

bevolking tot de bewustheid van haar belang te brengen, als een verkiezingsstrijd met zijn tal van openbare vergaderingen.

Maar het paardje dezer politieke actie loopt slecht in 't span met den Pegasus der revolutie.

De Nederlandsche sociaal-democraten staan thans aan den uitersten linkervleugel van het internationale corps der arbeidersbeweging. Te Zürich zullen zij in Augustus verdedigen, dat het optreden van sociaal-democraten in het Parlement alleen mag zijn middel van agitatie en propaganda, en dat verbetering der toestanden waaronder het volk leeft, niet raadzaam is voor de partij. Achter deze politiek ligt niets dan de omverwerping van de hedendaagsche maatschappij, wat haar eentonig en spoedig uitgepraat maakt - beide geen geringe nadeelen -, en wat de partij onverschillig stemt voor het strijdmiddel, dat haar op den duur groote uitbreiding en, als ík het zeggen mag, beter inzicht in de dingen zal geven. Is het uitgebreid kiesrecht er gekomen, dan zal de leuze ‘revolutie zonder meer’ bij het grootste deel der partij allengs hare kracht verliezen. De natuur wordt dan sterker dan de leer, en de sociaal-democratische afgevaardigden zullen niet nalaten het voorbeeld te volgen van den heer Domela Nieuwenhuis, die op het Binnenhof niet versmaadde aan den arbeid deel te nemen, en zelfs eene wet voorstelde. De sociaal-democratische kiezers, die een der hunnen in de Kamer brengen, zullen op den duur van hen wat anders willen hooren dan de scherpe critiek en de algemeene voorstellingen omtrent de toekomst, die hen in de meetings bevredigden. Want de behoeften nijpen hard hier en daar. En indien b.v. de Friesche sociaal-democraten iemand afvaardigden die, zonder door practische middelen te pogen in den nood dier geteisterde provincie leniging te brengen, zijn lidmaatschap alleen gebruikte voor agitatie en propaganda, zou het mij zeer verwonderen, indien zij op den duur met zulk een lid tevreden waren. Houdt de heer Domela Nieuwenhuis met zijne naaste vrienden vol, dan is, nu ook in het gunstigste

[p. 286]

geval nog zoovelen van het kiesrecht blijven uitgesloten, die beweging nog wel wat gaande te houden. Maar dan zal hij toch allengs naast zich eene fractie zien ontstaan, die in het parlement iets anders zal zien dan agitatiemiddel, of liever die door ernstig deelnemen aan den parlementairen arbeid eene andersoortige, maar niet minder degelijke propaganda zal maken.

Zijn deze vooruitzichten juist, dan kunnen de predikers der revolutie in uitbreiding van kiesrecht zeker geen doel zien dat de inspanning hunner krachten waardig is.

Deze uitbreiding is eenvoudig onmisbaar. Niet licht zal iemand ontkennen dat in het economisch leven der volken een en ander aan 't keeren is. En de wettenmakers, die, op straffe van botsingen, moeten pogen de veranderingen met hun voorschriften bij te houden, zullen slecht berekend zijn voor hun taak, als zij hun mandaat ontleenen aan hen, die boven de groote massa, welke zich gelden doet, meer of minder zijn bevoorrecht. Blind is wie, nu de massa zich hare kracht bewust wordt en aanspraken maakt op een beter materieel leven, zou willen pogen haar toestand te wijzigen zonder hare medewerking. Zelfs de zorgzaamste en welmeenendste voogd boezemt den sterken knaap geen ontzag meer in.

Er is nog wel wat meer en wat beters te zeggen voor de democratie dan deze ook voor niet-democraten geldende nuttigheidsredenen; daartoe had ik vroeger wel eens de gelegenheid.

De kansen op de verwezenlijking van het nu voorgestelde kiesrecht zijn, dunkt mij, niet gering. Een krachtig minister wordt gesteund door een goed deel zijner partij in de Kamer en door de groote meerderheid der kiesvereenigingen. Dit laatste is in de Liberale Unie duidelijk gebleken.

[p. 287]

Wat eene verandering in de Unie! Ruim zeven jaren geleden gruwde zij nog van een kiesrecht als thans hare geestdrift wekt. Toen kwam zij nog niet verder dan huurwaarde-census en capaciteiten, en het verschil tusschen hare rechter- en linkerzijde was enkel te vinden in het maximum-cijfer van dien census.

Zeg nu eens dat het niet waait, als zulke stammen in beweging komen.

De heer Farncombe Sanders zei eens in eene openbare vergadering: die kieswet ligt op de tafel, niet alleen op die van de Kamer, maar op de tafel van het land, en krijg ze er nu maar eens af. Nu ligt er nog een stuk naast: de memorie van antwoord van den heer Tak van Poortvliet. Dat stuk laat in beslistheid van uitdrukking niets te wenschen over. Wat de heer Tak ook moge toegeven in bijzaken, in den strijd over de hoofdbeginselen heeft hij zijn schepen verbrand. Met zijn kenteekenen van geschiktheid en welstand staat of valt hij. Dat stuk zal menig weifelend liberaal aan het nadenken hebben gebracht, want bij de politieke wedergeboorte, waarop de liberale partij nu vol moed schijnt te vertrouwen, kan zij hare krachtigste figuur niet missen. De val van dit ministerie zou voor haar eene débâcle zijn. Zij wordt door de zorg voor het zelfbehoud gedreven, waar ze eigenlijk uit volle overtuiging nog niet thuis behoort.

Er zijn dissidenten, ja. Maar stel dat zij met eene conservatieve combinatie dezen slag wonnen, wat zouden zij met de victorie kunnen doen? - Met die kieswet op de tafel van het land en tegenover zich een liberale partij, teleurgesteld in hare verjongingsplannen, en daardoor noodwendig nog meer links gedreven, om in nieuwe lagen des volks steun te zoeken? Een ministerie Karnebeek-Vermeulen? Ja, dan werd het tijd om aan den heer Heemskerk het presidium aan te bieden.

Aan die dingen is nu niet te denken, althans niet aan een langen duur van zulke combinaties. Dan zou het lieve leventje in het land eerst beginnen. Dan zou het argument dat de Kamer het vertrouwen des volks niet heeft, nu al

[p. 288]

zoo deugdelijk, in zijn volle kracht zich doen gelden.

Maar de heer Van Houten.

Deze onberekenbare man heeft zich met een artikel in het Maartnommer van de Vragen des Tijds schrap gezet tegenover de kathetersocialisten (ik hoop dat het woord nog gangbaar is) onder zijne partijgenooten, en nu in de laatste weken heeft hij een scherpen aanval gedaan op de kiesrechtontwerpen.

In de Middelburgsche Courant verscheen eene serie artikelen van zijne hand, waarvan de laatste drie aan het kiesrecht waren gewijd.

Het eerste legt den heer Tak ten laste, dat deze door het eischen van beide kenmerken, dat van geschiktheid en welstand te zamen, de Grondwet verkracht, die de aanwezigheid van éen kenmerk als voldoende voorschrijft. Daarna wordt betoogd dat de bepalingen omtrent de uitsluiting der bedeelden onvoldoende zijn om doel te treffen. En eindelijk dat niet deze uitsluiting, maar de positieve eisch dat de kiezer in het onderhoud van zich en de zijnen voorziet, de toekenning van het kiesrecht moet bepalen.

Zoo is de heer Van Houten aangeland bij den ‘in zijn stand gezeten werkman’, de formule van den heer Gleich-man en van de Liberale Unie in haar kinderjaren.

Over de kenmerken waardoor die werklieden zullen te onderscheiden zijn, laat hij zich nog niet uit, maar na dit artikel is van hem zeker een amendement te wachten, en is het waarschijnlijk dat de strijd door hem met den heer Tak zal worden uitgevochten.

Het dunkt mij niet twijfelachtig waar de zege zal blijven. In de verkiezingen te Leeuwarden, Gouda en Beverwijk liggen duidelijke aanwijzingen, dat het ontwerp in het land met ingenomenheid is ontvangen. De lessen der onlusten hier en daar zijn voor de burgerij niet verloren gegaan. Zij gevoelt den indruk dat er onder de misdeelden een beweging aan 't groeien is, waartegen zij niet is opgewassen. En zij zoekt daarom hare macht te vestigen op breeder grondslag. Want om 't regeeren blijft het haar, evenals

[p. 289]

iedere partij, te doen, en zich vleiende met de hoop, dat het uitgebreid stemrecht haar tot zijn vertrouwde zal uitverkiezen, zal zij de ontwerpen aannemen, 't zij dadelijk, 't zij na eene Kamerontbinding.

En dat zal dan niet ten gevolge hebben dat wij dadelijk of spoedig zooveel gelukkiger gaan leven in Nederland, maar er zal iets gedaan zijn, wat in de tegenwoordige omstandigheden niet ongedaan mag blijven, en waarvan het verzuimen den strijd der klassen meer dan onvermijdelijk is, scherp en hevig zou maken.

Juni '93.

P.L. Tak.