De Nieuwe Gids. Jaargang 7

[p. 141]

Kunst.

Een portret.

Men moet niet van vlak in de buurt, uit het Mauritshuis komen, en daar juist voor dat tegenwoordig tot copie herdoopt aanminnig vrouwengelaat van Holbein, lichtvaardig hebben gezworen, dat toch enkel door die strakke zedige zuiverheid, de roerselen van latente uitdrukking in een menschengezicht kunnen worden blootgelegd. Men moet niet met de helle zon van buiten nog in de oogen binnenloopen, en alle in stemmiger kamerlicht passende schilderijen op eens maar tot paletbruin veroordeelen. Men moet wel gaan zien zonder gezelschap van dien lastigen vijand van stelliger kritiek: artistiek humeur. Men moet, bedoel ik, zelf niet te vol van wat willekeurig anders zijn, en zich willen gewonnen geven door een sterke uiting, - en dan zich eens stellen voor dat portret van Roelofs dat door dien jongen grijsaard, Jozef Israëls, geschilderd werd, en dat kortelings, zonder dat naar het schijnt iemand zich opgetogen betoonde, in het Stedelijk Haagsch Museum op den Vijverberg geplaatst is.

Wel, dat is niet het nauwlettend navolgen der in haar innig verband subtiel nagespoorde wezenstrekken in zulk een gekomplikeerden ouden kop. Het is niet het gave, achtbare duidelijke konterfeiten wat zoo onnavolgbaar onze voorvaders wisten te doen. Maar dit is iets nog meer onnavolgbaars, nog bewonderenswaardigers, nog hoogers. Het is het schilderen van de verschijning in haar mysterie van leven, het is het geven

[p. 142]

van dat wat Huygens de menschenschaduw heeft genoemd. Het is het broeiend schemerende vastgehouden, het onvatbare gegrepen, met wonderlijk diep peilend gevoel dat geleid wordt door machtig verstand. Het is met verfstreken gesabeld en gefoezeld, zonder spoor van systeem, recht op den man af, het aanzien van dien rustieken knobbeligen kop, met zijn half puilende, half opgeslokte vormen in groote schaduwen aangezet, en dat een adem aangeblazen, dat van een wereld omgeven. De oogen: niet de vormen der oogen, maar hun stille kijken, - de mond: niet de lijn der lippen, maar iets gemoedelijks dat beweegt onder dien grimmigen grijzen snorbaard, - de merkwaardige type: maar niet het documenteele er van, doch het leven en dat verheerlijkt. In rijke soberheid, zonder bedoelde peinture, vòlzegd het leven, met het zeldzame, het èéne noodige.

Die dat maakte is in een kunst die zoo ontzachlijken omvang van gaven vergt, een wonderdoener die alle bruikbare middelen ongebruikt laat, spottend met de inspanning van vaardige konterfeiters. Hij geeft den droom van het levend aanschijn. Hij is de portrettist van genie.

J.V.

Van enkele Hollandsche teekenaars in Arti.

De voorname kunst van hen die wij de groote Hagenaars noemen, en waarvoor wij in eerbied nimmer te kort geschoten zijn, - die kunst die de groote roem van haar tijdperk blijven zal, en die ook de kultuur bracht waarin wij leven, is door haar gezag velen zoekenden in dit tijdperk toch tot druk geweest.

Altijd weer ziet men het gebeuren, dat bewondering voor bepaalde kunst voor het oogenblik meebrengt het geloof in het absolute van hare formule. Voorbijzien van het wezenlijke in kunst; - staren op het outil; - dienst van het uiterlijke, altemaal.

[p. 143]

Van het begrip van een mooi wordt dadelijk een algemeene doctrine gemaakt. En zoo is er in den laatsten tijd ook een Haagsche doctrine geweest die velen intimideerde. Waarschijnlijk zal men in velerlei variaties, dit in de eerste jaren noodwendig dikwijls herinnerd vinden.

Niet zoo spoedig had de wijze van zien, voelen en werken der schilders van '70, wier triomfen wij zoo niet hebben meebevochten, dan toch meegevierd, de tegenkanting eener vroegere kunstopvatting overwonnen, of het begrip dezer kunst zelve werd te uitsluitend weder aan de ingeboren opvattingen van een volgende generatie tot maatstaf gesteld.

Naar de maatstaf van de voluit tonalistische kunst der groote Hagenaars, was ongeveer het ergste wat men van iets zeggen kon dat het hard, scherp, schraal was. Alsof niet de Egyptenaars, Mantegna, Dürer, Matsijs, Ingres....!

Het valt nu van enkelen die in Arti expozeeren, op te merken dat zij van het voor hun drukkende van genoemde doctrine los geworden zijn.

Wally Moes b.v., die zich ontworstelend uit een te spoedig gereputeerde zoetelijk academische manier, in een onzeker streven naar impressionisme geraakt was, vindt nu, na veel taaie inspanning, over dit alles heen, haar eigen aard van nauwgezette trouwhartigheid, in een schrale, angstvallige pastel-teekening van zeer veel uitdrukking en van zeer eigen stempel, die in enkele brokken uitmuntend is. Als zij in deze wijze van zich in haar onderwerp te verdiepen, nog verder gaan kan, als zij nog krasser, nog subtieler, nog zuiverder mag worden, zal dit iets zeer bizonders geven.

Ook Haverman heeft, lang al vechtende met de aangenomen zienswijzen, zich vrijgemaakt met een kurieuze teekening, zoo echt en eigen als men nooit iets van hem zag. Een karaktervolle portretstudie, gemoedelijk cyniesch, zonder schijn van charge: leuk snijdend. Een teekening die den maker verplichting oplegt.

Zeer veel prëoccupatie van karakteruitdrukking, en die nog breeder opgevoerd tot een gecomponeerd ding, zit er in de teekening van Roland Holst, waarvan de fout slechts

[p. 144]

is dat het serieuze zoeken naar een stellige formule er nog te zichtbaar in gebleven is.

Ook in een strak omtrekje van een pauweveer door Mesquita, een beetje te veel op een truc van doen gebazeerd, zit iets waarom het hierbij genoemd mag worden.

Stelde ik aan de orde van dit bij velen sterker wordend willen naar zulke categorie van zuivere expressie-kunst, meer te zeggen, dan zouden vooral Toorop en Derkinderen en Dijsselhof moeten worden behandeld. (Zoo mijn voorgevoel mij niet bedriegt zullen ook Witsen en van Looij steeds stelliger tot een kunst van karaktervolle uitdrukking zich richten), en dan behoorden ook twee mooie teekeningen van Thorn Prikker, thans ìn den Haagschen Kunstkring geëxpozeerd, daarbij niet onbesproken te blijven.

J.V.

Tentoonstelling van Henry Luyten (72 nummers) in de panorama-zaal te Amsterdam, April '92.

Henry Luyten, - een blijkbaar energieke vent, een kerel althans met een soort fut, een productieve, geen suffert, wel een schilder in zooverre hij te bespeuren geeft het bepaald niet te kunnen laten den kwast te hanteeren, een die woestweg zich neerzet waar het valt, links en rechts, en fluks overal wat te maken vindt, en dan nog wel eens anderhalf half-aardig ding, maar in een zooi studies en lappen heel wat meer gemeens te voorschijn brengt. Frisch, niet verlegen, niet kieskeurig vooral, brutaal, ongegeneerd, en modern. Modern, wel te verstaan naar de mode, zoo van allures, wel het nieuwe accepteerend, doch het nieuwe omdat het voor de hand ligt, om der wille van de kordaatheid, niet om zijn deugd. Maar een die, als er in dezen tijd wezenlijk sprake zal zijn van een nieuwe kunst, en als deze een kunst zal zijn allereerst dieper van begrip, konsekwenter van wil,

[p. 145]

zuiverder van zin, met zulke kunst ter wereld niets heeft uit te staan.

Want in het rauwe onbehouëne vooral ligt deze man zijn grove schijnkracht; en die kracht is driestheid.

V.

Henry Luyten en de brochure van Louis Delmer.

In Januari is de conférence door Louis Delmer gehouden in de zalen der Schildersvereeniging ‘Als ik kan’, in druk verschenen, onder den titel ‘les parias de l'Art’.

Het einde van deze conférence laat ik hieronder gedeeltelijk volgen:

‘Et quant aux parias de l'Art, ils n'en lutteront que plus fort, en géants et en athlètes, debout devant leurs oeuvres; ils auront d'une main leur pinceau pour affirmer leurs principes, leurs convictions, leurs droits, et de l'autre ils brandiront une cravache pour les défendre brutalement.

Ils cingleront ur et fort pour se débarrasser de ceux qui viendront aboyer à leurs talons.

A coups de cravache, ils feront leur trouée sans se soucier de ceux qu'ils bousculeront et blesseront, sans tourner la tête pour voir si les renversés et les blessés se fâchent et grimacent. A coups de cravache ils feront des morts et pour laisser le passage libre, ils pousseront du pied les cadavres hors du chemin!’

De vereeniging ‘Als ik kan’ waagt het in de voorrede van de brochure te erkennen dat zij deze estaminet-pathos luide heeft toegejuicht, en dat zij de kunst-ideeën door den Heer Delmer uitgesproken, deelt.

Daarmede karakteriseert die vereeniging zich geheel, en Henri Luyten, een van de invloedrijkste leden der vereeniging, bewijst door zijn thans te Amsterdam tentoongesteld werk, dat ook hij tot dat schreeuwerig wreede soort artiesten

[p. 146]

(nu ja, kappers heeten ook wel artiesten) kan mede gerekend worden.

Wreed is zijn werk, niet van een superieure wreedheid, (anarchisten zijn immers ook wreed) maar van dat grofste soort wreedheid, honden-meppers, paardenvillers en abattoirbeulen wreedheid.

Hij heeft veel banale handigheid, maar hij heeft geen enkele eigenschap die hem tot artiest verheft, alles is grof, bruut.

Hij is geen paria omdat hij door wonderfijne-subtielheid onbegrijpelijk is voor de grove-velen, maar hij wil voor paria doorgaan, - een kwestie van mode, een kemphanen-natuur.

Zijn werk maakt den indruk, niet uit intiemen aandrang, niet uit een mooi begeeren te zijn gemaakt, maar uit bot verlangen om te kunnen ranselen de velen ‘qui viendront aboyer à ses talons.’

In de eene hand een karwats, in de andere een penseel, en lijken wegschoppen.

Een intiem artiest die Luyten!.....

R.H.