De Nieuwe Gids. Jaargang 7

[p. 13]

Van het tooneel. Door C.F. van der Horst.

The golden moments in the stream of life rush past as and we see nothing but sand, the angels come to visit-us and we only know them when they are gone.
George Eliot.

Aan Alida Klein.

Hoevelen van de Amsterdamsche Tooneelverbonders voor wie in deze maand Droomleven gespeeld werd zouden zich rekenschap gegeven hebben van het zeer buitengewone dat zij gehoord hadden? Intusschen, staat het geschreven, dat ook deze vraag tot de vele onbeantwoorde zal blijven behooren, laat ons deswege niet treuren, maar veeleer bedenken dat er te allen tijde slechts een zeer verwijderd verband heeft bestaan tusschen schoonheid en statistiek en dat hoe dieper onze overtuigingen worden en hoe vaster en bewuster onze smaak, te meer ook dergelijke vragen voor ons verliezen aan belangrijkheid.

Ik geloof in de stille en zekere werking van goede en mooie díngen; ik geloof dat geen onzer iets in zijn verbeelding huisvest, of het laat ook na zijn verdwijnen - al weten wij het zelf dikwijls niet - een blijvende herinnering achter; - dit zijn de artikelen van een beproefd geloof

[p. 14]

dat rust en vrede geeft ook ten dage als de losgelaten wansmaak bruiloft viert.

Er is, zooals ik zeide, iets buitengewoons in Droomleven, de eersteling van een auteur die zich achter den pseudoniem van Mevrouw Hanna verbergt. En buitengewoon niet alleen in dien zin waarin een Hollandsch tooneelstuk dat bij de opvoering niet verveelt, al een uitzondering is, maar ook buitengewoon in de letterlijke, volstrekte beteekenis, zooals men dat van iets ongewoon moois zeggen kan.

Indien er wijsneuzen zijn - en ze zijn er - voor wie het een verzoeking is te gaan betoogen, dat Droomleven de volmaaktheid nog niet nadert en dat er vooral aan wat ik het uitwendige zou willen noemen, wel het een en ander hapert, - laat ze hun gang gaan en laat de lust aan eigen schranderheid het leven van hun bespiegelingen zijn, een ander leven hebben ze vast niet.

De zaak is dat men inderdaad niemand te kort doet door te erkennen, dat een scherpe waarneming en een vernuftige vindingrijkheid misschien niet de beste en sterkste qualiteiten dezer schrijfster zijn. En bovendien is het ook nog waar, dat er kleine, kleine vlekjes hier en daar met den vìnger zijn aan te wijzen, want, o mevrouw Hanna, uw jonge heldin zegt een enkelen keer dingen die men alleen aan een notaris in functie vergeven kan. Maar daartegenover, neen hoog daarboven staat zooveel goeds en in de eerste en laatste plaats het ongemaakte, zuivere gevoel, dat bijna onafgebroken het spreken en doen in dit kleine drama beheerscht.

Ooren hebbende hooren zij niet, - dit woord klinkt ook hier als een ernstig verwijt, als een zware beschuldiging en het is een smet te meer op de bemorste vlag van onze tooneelcritiek, dat niet onmiddellijk aan den morgen na den dag dezer première allen die gewoon zijn het woord te nemen over de dingen des tooneels, als één man zijn opgerezen en een oogenblik stilte verzocht hebben in het rumoer van onzen tooneelboel en met een onwillekeurige ontroering

[p. 15]

in hun stem ons te weten gedaan dat er iets zeer bijzonders in dit land was gebeurd.

Ja, om de eenvoudige reden dat het geschréven is, is Droomleven een datum in onze letterkunde, een hoog opstaande mijlpaal op een weg, die naar beter voert.

Wie niet tenminste eenigen tijd in Amsterdam een trouw schouwburgbezoeker is geweest, voelt niet onmiddellijk de portée van deze voorstelling die mij met een groote en blijvende blijdschap heeft vervuld. Die weet maar half hoe versleten frases en gestolen grappen de schering, hoe nagemaakt gevoel en afgesproken geestdrift de inslag zijn van ons onvolprezen répertoire. En waar men met onverstoorbaren ernst van oorspronkelijke stukken spreekt, ís deze benaming meestal zeer oneigenaardig, want geen misdrijf is in onze tooneel-literatuur zoo veelvuldig als valschheid in geschrifte.

Van onverstand en eigenwijsheid die ruw en hardhandig kunnen ingrijpen in het teêre weefsel van een jong gemoedsleven, van armen naar den geest die vaak meer eerbied en kieschheid jegens het onbegrijpelijke bleken te hebben dan menig wereldwijze, van al de verlangens en al het heimwee - den eenen een ergernis en anderen een dwaasheid - die er kunnen werken en woelen in jonge harten, voor wie het alledaagsche te alledaagsch is, van ontmoeten en scheiden, van vreugde en wanhoop, van de jeugd die de wereld zou willen instormen en van den ouden dag die deze dingen met een weemoedigen glimlach aanziet, van bloeien en vergaan van zoo menige liefde waaraan mannen en vrouwen hun hart ophalen en - openhalen bij beurte en soms in het eigen oogenblik, - van al deze dingen en nog zooveel meer spreekt Droomleven met een menschelijke stem, zooals op ons Nederlandsch tooneel nog niet vernomen was.

Niet wat er met de menschen gebeurt, maar wat er in hen gebeurt, - ik gaf het al te kennen, - is het bijzondere, het wélgeslaagde in dit drama. De omgeving is burgerlijk en onaanzienlijk en de groote wereld daarbuiten

[p. 16]

bekommert zich in het minst niet om Leida Wertems verdriet. Maar wij die haar klachten hooren, wij zitten stil te luisteren als naar een zachte verre muziek waarbij een ieder het zijne en het hare denkt en herdenkt.

En als de eerste groote, schokkende teleurstelling in haar jonge leven komt, haar moeder niet meer zoo smetteloos in haar verbeelding staat en haar illusies van liefde en wederliefde haar plotseling ontvallen, dan is het haar te moede alsof zij ontwaakt uit een zaligen droom en er na dezen hemelval voor haar geen geluk meer te hopen is. Der Traum ist aus, allein die Nacht noch nicht. Wel haar, zoo zij later leert inzien dat er ten slotte maar één ongeluk te vreezen is, de onmacht of - de onwil om een groot onstoffelijk goed volkomen lief te hebben en smaadheid te lijden om den wille van die liefde waarvan zij weet dat haar omgeving ze niet begrijpen kan.

Een voorstelling als waarvan hier sprake is, troost menig onzer van het verleden en geeft moed voor de toekomst. Ik denk hier met een zeker gevoel van eerbied aan de vertolkers die het ondankbaar zou zijn met stilzwijgen voorbij te gaan. De ouderen onder hen zijn bekenden van jaren her, van meer dan één hunner gedenken de Amsterdamsche tooneelvrienden in hun dagelijksche gesprekken menige onvergetelijke creatie en bij ons allen staat het vast, dat wanneer te avond of morgen een goedgunstig lot een réveil over ons tooneel beschikken mocht, dit zal moeten komen uit Rotterdam.

Maar bovenal breng ik een groet vol respectueuze dankbaarheid aan de jeugdige actrice onder de hoede van wier naam ik deze regels stelde en bij den wonderen klank van wier stem ik in de verte de kusten heb zien schemeren van mijn droomenland. Met den glans van haar visioenen in haar oogen, als ziende het onzienlijke, gaat zij door het stuk heen. Al de wisselingen van haar stemming, teederheid en weemoed, verontwaardiging en zucht naar avontuur,

[p. 17]

naiveteit en droefenis, alles echt gevoeld, omhoog gedragen door een zeldzaam welluidende stem, verlicht in dubbelen zin door jeugd en bevalligheid, - wees billijk en erken dat men van de minste Hollandsche tooneelvoorstellingen dergelijke herinneringen bewaart.

Amsterdam, Maart '92.