De Nieuwe Gids. Jaargang 7

[p. 321]

Over Derkinderen.
I. De beteekenis van Derkinderens nieuwe muurschildering in onze schilderkunst. Door R.N. Roland Holst.

Het is niet het doel van deze korte bespreking, stuk voor stuk, de deelen der geheele compositie van Derkinderens nieuwe muurschildering, te verklaren in hunne logische aaneenvolging en verschillende voorstelling, als wel iets te zeggen over het wezen van zijn kunst, als merkwaardige en geheel apart staande uiting hier in ons land.

Want belangrijker nog dan de muurschildering zelf, hoe voldragen en tot een mooie kunst verwerkt deze ook zij, is het feit dat Derkinderen voor het eerst in Holland in onzen tijd, een stuk schilderkunst heeft gegeven, dat niet is voortgekomen uit den dadelijken invloed van de realiteit op den artiest, maar waar alleen de realiteit is genomen, om het abstrakte begrip dat achter die werkelijkheid is, te verbeelden.

Deze nieuwe uiting was te verwachten, maar het bleef alleen maar de vraag, wie het eerst een definitief stuk abstracte schilderkunst zou geven.

[p. 322]

Zooals in heugenis het vroeger mooi geziene, dat thans ver weg is, zich verzuivert, verinnigt en vermooit, zoo zijn de door hem verbeelde figuren en daden van historische personen, uit den verren tijd der middeneeuwen, uit dien grooten mystieken tijd, wezens en handelingen geworden van pure hoogheid en wijding.

De schilder van dit werk heeft zoo juist begrepen, dat alleen het symbool van het geloof, de macht, de wijding en de ernst der afgebeelde figuren en daden, de belangrijkheid van de schildering konden uitmaken, - en dat de kwasi authentieke voorstelling, uit den aard al valsch, nimmer werkelijke geschiedkundige waarde, maar alleen eenige archeologische pretentie zou kunnen hebben.

Zoo heeft hij dus niet alleen de realiteit gehouden uit de figuren, en het klein-juist historische uit de kleeding, maar hij heeft alles vermeden van het picturaal-mooie, dat wij bewonderen in realiteitskunst, en juist omdat hij de figuren heeft gezet als effen lichtbeelden tegen eenvoudig streng-geornamenteerden fonds, heeft hij in dit laatste werk nog zuiverder de kunst uitgesproken die hij beoogde, dan in zijn vorige muurschildering. ‘de Processie van het Heilige Sacrement van Mirakel.’

De realistische schilderkunst van de grootste artiesten van thans, is mooi en hoog, daar waar zij het concrete vermochten tot vizioenen te verwerken; maar het doctrinaire realisme loopt gevaar te bloot-documenteel te worden, want bij dat realisme is dikwijls de afbeelding van de direkte realiteit te zeer de drager van de emotie; die emotie dan zal heftiger voelbaar zijn voor de tijdgenooten, naarmate het afgebeeld reëele, voorwerpen zijn die zich geheel met ons dagelijksch leven hebben vereenzelvigd, - want zoodra die voorwerpen een curiositeits-waarde krijgen, zal naast de kunstsensatie een ander gevoel komen, dat behalve hinderlijk voor de zuiverheid der sensatie, haar ook nog op den duur

[p. 323]

verzwakken moet. Want de gewoonten en voorwerpen en gezegden en daden, die goed en juist en mooi zijn voor ons, zullen voor volgende generaties dikwijls blijken onbruikbaar te zijn en onjuist, en zullen bij gevolg in kunst geen, of in ieder geval geheel andere dan de bedoelde emoties bij haar opwekken.

Maar de vizioenen door de realiteit verwekt, de denkvoelingen achter het concrete, de Abstractie in haar innigst mooie beteekenis, zal eeuwig blijven, - want de opperste gevoelens der menschheid zullen voortleven ten allen tijde...

En zoo zal ook het welgelijkend portret van de uitwendige realiteit van een mensch, ver beneden het portret staan dat de ziel van een mensch weergeeft, lijnend in den mond en lichtend uit de oogen, omdat de gelijkenis ophoudt met den dood van dien mensch, maar de expressie van een ziel nooit zal ophouden de expressie te zijn van een gedeelte van het abstracte dat eeuwig blijft boeien.

‘Le monde ira vers l'américanisme’, heeft Charles Henry ergens gezegd, daarmede aangevende dat de geest van de menschenmassa thans het sterkst wordt bezig gehouden met de oplossing van materialistische vraagstukken, en uit verzet tegen dien geest, eerder nog dan uit reactie tegen het realisme, dat toch een zoo heftig emotioneerende uiting is voor de tijdgenooten, kan de drang naar een spiritualistische kunstuiting, in heel de artistieke evolutie worden verklaard.

Dat door de werkelijkheid heen zoeken naar het abstrakte, heeft zich altijd in een spiritualistische, vaak symbolieke kunst geüit, een kunst die nooit heeft opgehouden te bestaan, maar die zich altijd het volkomenst heeft geopenbaard in die tijden en bij die volken, waar de religie het sterkst was.

Zoo is de kunst der primitieven die in de vorige eeuwen geheel onbegrepen, eerst later in de koele vereering der archeologen, een plaats kwam in te nemen, - zoo is die kunst weer geworden de door ons zoo hoogvereerde uiting van de devote midden-eeuwers: de primitieven die uit de kracht van hun sterk gelooven groote artiesten waren, die heel de realiteit zagen als met kinderoogen, in alles het

[p. 324]

symbool ziende van het Onbegrepene, Ontastbare, heel de concreetheid herscheppend tot een wijde Abstractie.

En te gelijk met die vereering voor de middeneeuwsche kunstuitingen, die kinderlijk eenvoudig als gedachte, maar in werkelijkheid magistraal door grootsch voldragen kunde zijn, - te gelijk met die vereering openbaart zich de drang bij vele groote denkers van dezen tijd, om dieper te onderzoeken het mysterie van de nog onbewuste krachten der menschen ziel, die uit de volle realiteit ons de sereene denkbeelden abstraheeren doet.

Derkinderen, het moet herhaald worden, is de eerste in ons land die vermocht in schilderkunst een heerlijk bewijs te geven, van de fijnheid dier ritselende jongste gevoelens.

‘Hors des religions il n'y a pas de grand art’.

Dit apodiktiesch zeggèn van Joséphin Péladan zou een goed opschrift zijn geweest om boven deze bespreking te plaatsen, mits dat religion in de essence van haar beteekenis worde opgevat, want de uiting van Derkinderen is de kunst, die in het gewijde alleen het niet-profane ziet, - dit is geloovige kunst alleen om de devotie, dit is geen kunst van een met een naam aan te duiden godsdienst, maar deze kunst heeft met het zuivere begrip van religie dat gemeen, dat zij in de groote daden van fanatieke menschen het mystieke vereert, het symbool van het Ondoorgrondelijke.

December 1891.