|
| |
| |
| |
De dood van mijn Poes. Door Jac. van Looy.
't Vroor dat het kraakte. Van buiten uit de laagte van het pad kwam het voorbijgaand gepraat van een paar late mannen opstijgen langs het gladde vlak van mijn atelierraam, met hun schoenzolenslag kwam het ijlpunten door de lucht, bevroren tot fijn gespitste geluidjes, geslepen door de kou, rein geworden als hoog jongensgestem. En ik zag hoe op mijn raam de barre winternachtvorst haar bedriegelijk naaldwerk van ijsbloemen aan 't spinnen begon, van onderen uit de hoeken de ruiten op. Naast me ronfelde en laaide de kachel met heerlijken gloed, ik had er mijn oude leunstoel zoo dichtbij gerold als maar mogelijk was en zóó de warmte indrinkend met mijn heele lichaam, zat ik te kijken, vooruit, naar dat broze gefantaseer op mijn groot glas.
Waar zou mijn poes zijn: al drie dagen was ze nu weg. Uren had ik haar loopen zoeken, wat kon zoo'n beest er in godsnaam aan hebben nu, in zulk een getij aan 't vagebondeeren te gaan, te blijven slenteren in zulk een metaalharde nachtkou, dìe alles wat teer was en onverzorgd wel vermoorden zou; in het land voor de deur was nu toch niets te halen, het oude gras stond er bevroren wit als oude haren, dood met het doode land en in den tuin hiernaast was 't niet veel beter; was zij bij de buren, bij den zwarten kater? Misschien
| |
| |
was ze wel vermoord, de jongens van het pad schieten met katapulten, tusschen de rasters door, op de katten, die in 't land snuffelen, ze verkoopen de huiden dan, en zij had zulk een mooie huid - God, als die snotneuzen haar eens vermoord hadden. Waar zat zoo'n beest anders zoo lang, en nu juist, nu ik haar bij me hebben wou, nu 'k me zoo alleen voelde, zij zoo vroolijk met haar gespeel; nu ik haar eigenwijs wel zou willen zien rondloopen over mijn zolder, of onhóórbaar van haar nest op den luien stoel naar me komen zien aanzetten, den geringden staart hoog dragend, als een pluim ijdelheid die ze genoegelijk boven zich zelve opstak. Ik wou haar achter de kachel zien gaan liggen nu, al knipoogend tegen den rooden gloed, ik wou haar de leedjes zien gaan rekken in lui welbehagen, en dan lekken haar lang lijf glimmend met de roode gespouwen tong. Kijk, dan begonnen de zwarte ringen in haar vel te glimharen dat het een lust was onder den onverpoosden arbeid der elastieke tong, die met lange vegen in rugveeringen het vlugge lijf rein streek. Soms hield ze dan in eens op, lang liggend nog, maar de kop was geheven en spits geoord; de oogen wijd gespalkt sloegen als barnsteen aan 't starlichten, en de staart klopte dik, en boos-zwart den grond. Hoorde ze het leven van een muis, of een vogel rommelen in zijn gootnest? Maar 't zwart rondtetje der pupil was al wêer als een gordijntje tot een donker strookje saamgeschoven, ze lag al wêer lang uit op den grond, en het snorren kwam zelfs tevreden tusschen de witte snoetsnorren uitbrommen; kijk: zoo zou ik haar weer willen zien liggen nu, op den rossen vloer van oud plankenhout, in weelderig uitgerek, net doende zoo, als een miniatuur van een koningstijger op een roode rots die zich heet stooft, geslagen liggend door 't zat vreten, vuurkijkend nog uit de zwarte ringen van zijn geweldigen kauwkop en die gaapt en rekt en knipoogt naar de zon.
Op mijn groot tralievenster, was het een gewirwar, een heen en weer gesnel en gespoel van ijle ijsdraden, vooruit en terug, zigzaggend, pijlrecht en hoepelkrom krimpend en brekend en doorschietend als flinten in geborsten glas. Op
| |
| |
den matten grond van den waterdampaanslag, was het als etsgespeel, aan alle kanten schoten de ijsbloemen uit, ruit na ruit bebloeiend.
Hoorde ik daar niet het miauwen Van mijn poes uit den vriesnacht komen; blauw staalglansde het buiten achter het gekristalliseer op mijn raam; verstijven voelde ik rondom mijn huis de nacht tot een hooge kou, een droog pegeldek van ijs en witte ruigte strekken gaan rondom mijn pannendak, wijl hoog uit den hemel almaar meer blauwe kou nêerduisterde, almaar méér witte kou òpijsnaalde uit den klinkenden grond, tot al de levenslucht er van krimpen en saamschrompelen zou, en het laatste klein leven gemoord meedoogenloos onder het hooge gepraal, onder het vèr-affe gekilklink der streng starende sterren. Hoorde ìk daar niet het miauwen van mijn poes, kreungeklaag komend van een kind in koorts....
Toen naar beneden en rond gaan zien in den nacht op het pad, maar van mijn poes geen spoor, er was niemand, er was niets, er was alleen koud duister èn klare kou, er was een ijsblauwe lucht, een wijdweg strekkend glazuur, bekrast en bepriegeld met sterren, veredelsteende vonken, als bevroren lichtdroppels zoo koud, tinkelend om den fosfoorstroom van den melkweg die als een veel bereden ijsbaan, beroofd van harden glans, dwars door het luchtveld ging. Gelijk de koepel van een geweldige ijshal stond de hemel boven het lang-uit-geschuif van het land, boven de rij grenshuizen der laatste nieuwe wijkstraten, massale schimmen van staand donker voor de uitgebluschte aureool van het licht der stad, een dof steenduister, waarin twee of drie verlichte venstervierkantjes eenzaam waren van warm rood leven. En boven duistere loodsenhokken boog de hemel klaarder en killer om en òp, die waren weggeschaduwd in het warrig geblok van een fabriek, waar midden in, als een reusachtige ijspegel het hooge gestijg van de schoorsteen klom boven het zwartverkleumde padzand met de dorpershuisjes laag staande in de kou, met krampachtig gesloten venstertjes, aan elkâar geleund, stomp- | |
| |
nietig
en zwaar duister, Samojedenwoningen in een geruischloozen noordernacht, zóó verloren in die ontzettende verstijving.
En in dat groote buiten-dood-zijn waren de padlantarens vreemde dingen, schril kindergespeel in een sterfhuis, stille, rood afschijnende kaarsen, door vreezende handen gezet bij het lijk van een dooden machthebber.
Maar de meêgenomen warmte van boven, was allang verloren en de klêeren uitgedampt, met naaldprikken begon de kou in mijn huid te steken, tot diep in het vleesch; den vriesdood voelde ik opkruipen door mijn schoenzolen heen, naar boven, naar mijn hart, waar ik stond; huiverend en van zelf begeerend naar warmte en licht leven keerde ik om op het pad, maar riep nog eenmaal, zag onder het geschijn van een lantaren een rood wolkje van rook, mijn adem om mij, hoorde het geluid van mijn stem klanken weêr en bauwen, als teruggestooten op metalen wanden. Toen was ik binnen in 't donker der trap en ging ontevreden naar boven.
Mijn groote lamp hing als een zon midden in de zoldering, sloeg haar licht tegen de achterzijde van een doek, dat afgewend op den ezel stond, en smeet een vlaag donker de zoldering in. Ik wierp de kachel met kolen vol, want gloeiend moest hij blijven, en toen schurkte ik wêer in mijn stoel met al het genot van de warmte tusschen de knieën te hebben. Waar zou dat beest zijn, als ze nog leefde vroor ze bepaald dood, dat kon niets wêerstaan, niets dat zoo klein was, als mijn kleine kat.
Maar stil blijven, onmogelijk; onrustig was ik aan 't heen en weêr loopen begonnen en telkenmale in den op-en-neêrtred, zag ik hoe op mijn raam het gebloemte der kou groeide, almaar door ging het geheimvol gevirtuoos zijn gespeel. De ruitbladen waren nu dik bevroren, elk blad was een veldje met wit onkruid bewoekerd. De nacht buiten was weg, het lamplicht stuurde glansspritsen henen, deed gele gouddraden vonkelen in het zilveren ijsgespin.
Dat was een vreemde flora: daar waren bloemen, geheele tuilen bloemen van kristallen en rijk gerank van naaldijs;
| |
| |
daar waren wintertulpen met lippende bladen, gestreept als zomeranjelieren, gekarteld en gesplitst, daar waren bekerbloemen als vischbekken open, windekelken uit ertsen opkomend, droog geneeskruid, wit ijsloof; daar was een wild opgeschiet van niets-waard-zijnd onkruid, en het rijke gebluf en gewring van kas-orchideeën; daar waren gestekelde disstels, gansche bossen harige brandnetels, en daar wilde kervel. 't Was allemaal wild gewas, verwaaid klein goed, door elkâar gewoekerd, 't zag er uit als ruig veld er uit kan zien, waar wieders door gingen, mannen met zware klompenvoeten; gestroopt en verfomfaaid was de bohemenvegetatie, verpletterd, als wilde planten worden door een wilden wind.
Kijk, daar in de hoogte was een ruit, bevaagd met schimmen van bloeisel, zooals ik dat buiten dikwijls zag diep schemeren onder water, op den grond van een vijver, ik kon ze hier zien groeien, en worden tot de ragteêre karkassen van boomloof, bewaard tusschen de bladen van een oud boek; en naar lager daar was het een forsch gestengel, een geslier en gescheut, dwars over het glas, in neêrhangend bladgewapper, gelijk pluimriet, als flakkerend lies, als lang gladiolissengroen. Klein gevlok, sneeuwklokjes, groeiden er verborgen tusschen. Daar was een ontbloeien van kristal-metriek en plantenlenigheid, metrieke bloemen, prisma's en octaëdertjes aan varens gewonnen, mineraal-rijkdom gegroeid aan duizendnaaldige dennen, of aan het fijne getak van rendiermos; daar waren pluimen, pronkende pauweveêren en daar een bezemig gehaar en gestekel als borsteltjes kattensnorren. O, 't was een mooie flora, het witte ijsgebloei in den wintertuin op mijn ruiten, dat tot ruigten worden ging, in gester en gestengel, in geblader en gekristalliseer. Zou het toch niet kunnen, dat mijn poes, dat mijn poes was in den tuin hier naast, ze hield van boomen en verzot op vrijheid als ze was, hield ze er van te zitten in het hoog takkengearm om daar te loeren naar vogels; ze hield van dat hoog zitten in den wind, stevig gezeten in den haak van stam en tak, ze was wel eens zoo hoog geklommen, dat ze niet meer omlaag durfde komen, stijf bleef onder de
| |
| |
hagelbui van steenen, die haar opjagen wilde en er toen uitgehaald worden moest. Toen had ik haar geslagen en als ze nu weêrkwam zou ik haar weêr slaan en haar die kuren wel afleeren van altijd weg te loopen, en mij te laten alleen.
Bah! zoo'n beest, waarom niet; 't was als de rest, 't zocht zijn plezier en haar eigen goed leven. Bah, zoo'n beest, waarom niet?
Maar met dat al, had ik toch maar niets geen macht iets te doen. Rondloopen bleef ik, op en neêr, van het wit koude raam, naar den roodheeten kachel; en dan weêr naar het wit bebloemde raam, op en neêr, als een beer in zijn hok, ik had wel willen lezen, maar jawel, op iedere bladzij kwam een kattekop, en... werken.... maar werk eens, werk eens als ge wat liefs verloren hebt! Bah! werken, was alles hier óm me geen werken? Scheen 't lamplicht niet in een werkzolder, arbeid belichtend, geploeter overal. Bah, werken. God, god wat was het koud hier. 't Begon hier al even hard te vriezen als buiten, kom, nog wat kolen in het vuur en dan....
Hoor! daar komt de schorre schreeuw van een nachtboot in den Amstel, nu is het al laat. Hoe laat? ik hoor het galopje van de klokketik niet, de klok staat stil, maar die boot zal het ijs wel scheuren, denk ik, hij zal de boel om zich heen stuk slaan, 't moet wel. Hoort, daar gilt ie weêr, wat een neusgalm, 't rochelt de pijp uit, 't lijkt wel of zijn gelawaai door de mist komt, zou 't zijn gaan misten? Vorst en mist dat is schelvischweêr en schelvischkoppen, dat is al eten voor mijn poes, en dat is de trek waarom ze 't huis uitloopt.
Drie dagen was ze nu al weg, de Bohémienne.
Waar zou ze zijn, waar, waar?
Wat was het hier goed, wat was de kachel goed, de warmte goed. Ze gaat lustigjes langs 't hard ijzer der pijpen op, teêr aan te zien trillert ze op, snel ijlend kringelt ze fantasieën om de pijparmen; ze stijgt in het laag gebalk, ze wemelt tot een rookje in het goud geschijn om de lamp.
| |
| |
Zoo vult ze den zolder, mijn domein, met loom gedroom, zóó wekt ze begeerten naar voortbestaan in zoel gemak, waarbij men zich de handen wrijft: wat zou mij de groote dood buiten maken kunnen? wat de winter met haar tirannie van ijs, weefde ze daar niet in een gril van haar opperste bekoring mijn huis met bloemen vol?...
Waar zou ze zijn, waar, waar?....
Zou ze liggen tusschen de stammen der boomen, tusschen de stammenmasten in den tuin hiernaast; of zou ze liggen in het droog-knappend gekreupel, dood gevallen uit een hoogen boom, zou ze daar liggen, krom op de aarde of weggezakt in het vaalrotte loof? Dood, dood, gevoelloos voor koud en naar weder en voor mijn roepen doof....
Of zou ze liggen, lang uit, plat in het leêge land, in het witte gras; zóó klein, zóó niets, dat niemand haar meer zal vinden? dood gestrekt in de alkoude winden, in een kuil, die een paardenhoef sloeg, toen 't nog zomer was.
Vermoord....
O, mijn kleine, mijn koningskat, als ge zóó dood zijt, als ge zoo moet verdwijnen, dan zal ik u bouwen uit mijn harteschat een ruim rein graf, een mausoleum van ijslijnen.
Daarvóor is heel de hemel mijn, zoo hoog en koud ze mag schijnen, ik zal er van nemen ijslijnen, en weven een wade, om uw kleinheid fijn. Met gebloemt van de kou, met sneeuw-geontblader, met dons van rijp, en met briljanten van ijs, kom ik u dekken, zal ik u strekken in mijn doodenpaleis.’
Daar is 't gewulf van blauw kristallijn, en dàar zullen sterren en doodsvlammen zijn....
Wat was dat? Neen, deze maal bedroog ik mij niet. Dat was miauwen, en dat kwam van dichtbij, van achter de deur. Opgevlogen, de deur opengerukt. Brr. wat een ijskou, de wanden zijn wit, de straatdeur staat aan. Opengelaten. Maar daar zat ze, op 't vloermatje. O, klein, wat klein. Brr. wat een ijskou. Ze staat niet op. Ze knipoogt tegen het helle licht uit de zolder. Wrevelig en een beetje haastig stap ik over haar heen, en geef haar een stootje met de punt van mijn schoenvoet. A là. Zacht, ze gaat al naar binnen, mager,
| |
| |
enkel vel.... Ze gaat onhoorbaar, met kleine schokjes in 't gebeentetje der schouders, net als een arme slokkert doet, die een zwaargeladen handkar voor zich opduwt. Brr. Holderdebolder de trappen af, de deur met een smijt toe, dat de glazen rinkinken, in den vriesnacht.
Boven. Daar zat ze, midden op den vloer, de door de kou geslagene, ijselijk in het licht, de twee voorpootjes naast elkaâr geblokt op den grond. Rechtop zat ze op den zoom der schaduw van het doek op den ezel.
Was dat mijn poes, mijn kleine poes? Neen, neen, dat was een vreemd beest, een oud beest, een verloopen beest. Waar waren haar jonge oogen, haar klein kinderronde oogen? waar was haar mooi vel met de glimmende runen? waar haar ijdele staart, en waar, waar was het heerlijke fluweel van haar oortjes? Neen, verdoemd, dat was een vreemd beest. Dat keek niet meer, dat schuwoogde, dat waren de vage oogen van een ziekig mensch, overgeplant in een vreemde omgeving. Dat was ziek gekijk, niet dat van mijn beestje, verdoemd.
Miauw!.... wat een vèr geluid.... Dat kwam nog uit het land, dat kwam nog van de straat, en 'k had het wel gezien, het bekje van binnen was niet rood meer, maar blauwwit, nachtwit, winterwit, doodwit....
....Miauw! ....Schei uit, beest. Schei uit, of 'k jaag je weg’....
In mijn stoel en aan 't redeneeren: ‘Waar kom je van daan? waar heb je zoolang gezeten? hé....
- Heb je geen honger. Al drie dagen staat daar vleesch en brood en melk, waar ben je geweest in al die kou? naar beest.’
- Kom dan maar hier. Ben je koud, daar is de kachel. Kom je niet?’
Toen heb ik haar opgenomen, getild naar mij op, en op mijn knieën heb ik haar gezet. Ze woog bijna niet meer. Ze was enkel koud vel, met een armzalig levenden kop er aan, het haar voelde stug en koud.... het zachte gedons onder den buik was aan elkaâr gekleefd, en tot piekjes bevroren.
| |
| |
Wat was ze stil, wat was het stil, wat was de nacht groot en de kou overal.
Zacht voelde ik mijn hand gaan over het vel van mijn beestje, en toen is stil een groot leed komen opzwellen naar mijn oogen.
| |
II.
- ‘Kom, Louis, sta nu eens een beetje stil.’
- ‘Ja, mijnheer Ko,’ zei hij onderworpen.
En 't was weêr een poosje werkstil in mijn atelier. Onder het daklicht tegenover mij stond de jongen poseerend voor zich uit te kijken, de handen in den zak. Zoo had ik hem eens voor de deur zien staan als straatventer van lampenglazenwisschers en komfoor-treeftjes, en ingepakt dadelijk door zijn mooi openluchts-uiterlijk, had ik hem overgehaald, bij mij als model wat geld te verdienen. Dat deed ik nu al een tijdje, 't was wel een goedkoop model, maar 't ging maar niets.
Nu stond hij daar. Hij haalde met een luien ruk zonder zijn handen te gebruiken, zijn broek, die met een touw om zijn heupen hing, op, en keek vervolgens uit de blauwe oogen schuin, op zijn gemak, het raam uit, naar de groote lucht, in de wittige zon, waarin drooge sneeuwpluisjes, als losgestoven donsveêrtjes, men weet niet vanwaar zij komen, voorbij gingen aan het raam.
- ‘Neen, Louis,’ zei ik.
De jongen keek den zolder in, naar mijn gewerk, en een onnoozel-slimme lach spleet het rood van zijn zinnelijken jongensmond vaneen, de wangen poffend, maar eer ik goed opkeek was die lach weggemoffeld met een lippenbeweging, alsof hij hem snel inzoog en stond hij zoetsappig voor zich uit te kijken. Ik wist al lang dat de schooier me uitlachte. In zijn vlagen van losbandige onverschilligheid had hij me meermalen gezegd, hoe zot hij het vond, zich zoo af te beulen op zijn bakkes.
| |
| |
Maar opnieuw zochten zijn oogen verstrooiing en hij zei:
- ‘Ze hèt 't leelijk te pakken.’
Hij sprak van de poes, die in elkaar gekrompen zat in de kussens van den rieten stoel, onder het raam. Gisteren was ze den geheelen dag onrustig geweest en had haar bedorven maag en ziek lichaam rondgesleept door den zolder, maar nu bleef ze stil, wilde niets eten of drinken. Suffend zonder slapen zat ze kleintjes, soms met lustelooze oogen, kijkend naar mijn bewegen.
- ‘'t Is toch een lief beestje, 't is toch jammer.’
De schelm, zooeven had hij mij gezegd, dat ik haar maar dood moest slaan; hij wou 't wel doen, hij wist de huid te verkoopen voor zestien stuivers.
- ‘Kom poes, gaap er es,’ zei hij, in eens uit zijn onbewegelijkheid schietend, en met het gele borsteltje van een lampenwisscher begon hij 't beest aan den neus te kittelen.
Ze schoof stom achteruit, bang voor het gele gedrocht.
- ‘Wil je het gauw laten, hè?’
Een wreed lachen schoof kort hortend den jongen den mond uit. Hij was voorover gevallen van plezier, den kortharigen blondkop met de ruige petkluit van oud bont vooruit, saamgevallen schaterde hij 't uit, de handen op den buik, onder het blauwe gezwabber van het bijna plooilooze vest.
- ‘'k Mot altijd zoo lachen als u kwaad wordt,’ zei hij, toen 't eindelijk gedaan was, ‘maar 't is toch een lief beest, 't is toch jammer.’
- ‘Eergisteren heb ik nog twee katten gevangen,’ praatte de jongen voor zich uit met zijn spuugstem. ‘Een heb ik er op zijn kop getrapt, daar kennen ze niet tegen.’
- ‘Niet?’
- ‘Nee, ziet u, ik schoot em eerst met een steen, hij liep in het land bij ons op het erf, bij de wagen van m'n zwager, ziet u, en daar begon ie te draaien, en toen dacht ik: wacht; en 'k liep naar em toe, en ratsch, mijn hiel op zijn kop. Kijkt u, zoo.... Ach, toen was ie toch meteen uit zijn lijën ook. Wat zegt ú nou?’
Zijn hals en krop was onder 't vertellen aan 't zwellen
| |
| |
gegaan, zijn stem werd al maar natter, of 't water hem van achter kwam loopen in den mond, toen hij met zijn hiel draaide en stompen gaf in den grond, op de denkbeeldige kat. had er een scheutje oogenwit woest geflikkerd, maar langzaam zakten zijn zware oogleden neer, 't brutale smoel was weg en hij stond weêr onderworpen, 't hoofd sentimenteel op zij.
En toen zijn stem met een hap ophield was het stil, op nieuw werkstil. Beneden onder het raam trippelden kinderen voorbij, de school ging uit. Ik hoorde hun druk gekibbel, hun opgewonden-zijn in de langzaam gaan vallende sneeuw. Daar ginder kwam gillend een jongen hard aanloopen; achter in mijn werkend hoofd kwamen de frissche geluidjes, jubelend geklank, hoog lachjesgesteiger vol jonge onnoozelheid. Maar als bezeten arbeidde ik voort, worstelend om het vliedende gezicht te vatten en te hervatten op dien jongen, dat ik me telkens en telkens, dagen lang ontsnappen zag en verder weggaan en dan weêr eens aankomen in de wisseling van het geweldige leven dat uit hem spotten kwam. Beneden uit de steenhouwerswerkplaats bomde het onder me, het dof klopgeslaag der houten hamers gruizelend de steen.
Wat een wuft gegroeide neus en 't leek wel of die vagabond honderd monden had; zoo straks was zijn hals rank als een schooljongenshals en nu was 't een krop dien hij opblies, een zak dien hij volstopte met zijn opborrelende wilde neigingen.
Maar in een geslobber van zijn oude kleedij, lui staakbeenend in de afgerafelde broek en te vadzig nog om zijn handen uit den zak te halen, liep hij van zijn plaats zonder iets te zeggen, met de voeten sloffend, en zakte neêr op 't matte stoeltje, dat ik voor hem had klaargezet als hij rusten wou.
- ‘Je krijgt zoo'n pijn in je rug van dat staan -’.
- ‘Och kom, je hebt gisteren avond zeker weêr te veel jenever gedronken’, je kop is van morgen net zoo rood als een rooie kool -’.
- ‘Heere God nee, ik ben er af -’.
| |
| |
Hij zat al met de ellebogen op de knieën neergelaten en met zijn bontpet als met een dood beest spelend, hing hij voorover, log, vierkant, een vracht op den vloer. En zoo liet hij me neêrkijken op zijn gemeenen rug, die bot kwam, onder het opgestop van de vracht oude kleêren, welke arme menschen om de kou over elkander dragen, Onder het neêrstortende vallicht was die rug als een vlak stugheid, een hard klankbord, waar elke goede redeneering op afstuiten en stuk slaan zou. Er was iets zoo geweldig beestachtigs in het geglimmer van zijn ronden rug, iets zoo laags bij den grond in die nederig gebogen slavenbast, hoe was het mogelijk, dat ik in die kluit grof heid ooit had gezien en er telkens weêr inzag, eventjes, eventjes, het frissche van een openluchtskind, het losse van een vrijen lanterfanter, die gaat zoo 't gaan maar wil.
Zoo had ik hem gezien en zoo was ik hem begonnen, dwalend van uitzicht, mak als een wilde zomervogel in den ontbering-brengenden winter, maar toen 't geld gekomen was, 't geregelde geld, toen verdween dat alles, dan kwam hij 's morgens aanzeulen, hunkerend naar meer geld, opgeblazen met de uitspatting in de oogen van den vorigen avond, met het zwelgen nog zwellend in zijn wangen en hals. 'k Zou hem maar weêr een poosje de wei in sturen, maar hoe kreeg ik hem dan terug, hij woonde met zijn moeder in een kermiswagen en driemaal op een dag sprak hij er van om soldaat te worden, en dan weêr naar zee, en dan weêr wat anders, uitvliegen, uitvliegen, 't was een ellende.
Stil zat voor me, toen ik mijn palet neêrlag, mijn poes, met ingezakten rug, met de bekkenschonkjes en schouderplaten stekend door het vel, tot een bangelijk hoopje saamgehurkt in het mousselien van het stoelkussen. Ze had de pootjes opgetrokken, weggeborgen onder het haarvel en de staart als kouwelijk om zich getrokken. En ze was zoo stil, men merkte niet dat ze er was, alles aan haar was stil, het kopje met den bleeken bloedloozen neus, stil, en de oortjes steil, aan de randen droog en dor zonder een knipje beweging, ze was een doodstille zieke zoo, alleen achter in haar half
| |
| |
toeë oogen donkerde en schroeide de levende koortspijn. Ik had haar een legertje gemaakt bij de kachel, denkend dat ze 't koud had, maar sluipstappend en kleinlijk klagend was ze de warmte ontloopen en teruggekomen onder de frischheid van het raam. Toen had ik haar maar aan haar lot overgelaten, men kan zich toch niet altijd bezig houden met een zieke kat.
- ‘Neen! 'k wil ze niet meer!’ spuugstemde de jongen met zijn kop naar den grond.
Hij zat wat te frommelen met zijn zwarte vuilvingers aan het dotje van een rouwstrikje op zij van zijn pet, toen kwam hij overeind, eerst de eene arm, dan de andere.
- ‘Ik kan er anders wel teugen, ziet u, maar twintig borrels dat is toch te veul, wat zegt ú nou’?
- ‘Jij liever dan ik’.
- ‘Wat?’ schoot hij snoeverig uit, zich ferm en recht makend, de broer van Jan drinkt er wel dertig’.
- ‘Wie is Jan’.
- ‘Wel Jan, dat is de baas van het danshuis waar ik wel es speul, u weet wel’.
- ‘O ja’.
- ‘Een goeie man die Bram, die houdt veel van me, maar hij heeft al twee maal een toeval gehad, hebt u dat wel eens meer gehoord, menheer, de vlam sloeg hem de keel uit, van de hitte van binnen, van de brandende jenever’!
Er ging een ribbeling door het vel onder zijn oogen en zijn woorden kwamen uit zijn mondholte zacht en bang, toen hij nog eens zei:
- ‘Nee, 'k wil ze niet meer -’.
Maar dadelijk zijn angst verjagend, verzette hij zijn dunne beenen en kletste voort:
- ‘We hebben samen al wat een lol gehad, want 't is wat een goeie man. Hij mag me graag. Ze maggen me allemaal graag. Weet u nou, hoe dat komt?’
- ‘Nee? Ziet u, dat komt omdat ik altijd zoo vroolijk ben. Ik ben altijd vroolijk, ziet u. Ik maak m'n moeder altijd aan 't lachen, zìet u. Laatst toen mijn vader zaliger stierf, heb
| |
| |
ik er nog aan 't lachen gemaakt. Ze zei teugen me: ‘Louis, wil je nou nog niet er es je ouwe vader voor 't laatst gedag zeggen.... en ze huilde zoo.... ik zei: ja moeder.... en toen ben ik naar zijn bed gegaan bij ons in den wagen.. ziet u.... en ik heb gezegd: ‘Nou dag vader, 't ga je goed.’ Toen is mijn moeder beginnen te lachen. O god, ze lachte zoo.... ik dacht dat ze mijn ouwe weer heelemaal levendig lachte. Ziet u, daarom maggen ze me nou allemaal zoo graag.’
Ik was geduldig over hem gaan zitten en liet hem zijn praatzucht uitbuiien. 't Waren juist de dagen, als hij den vorigen avond gezwendeld had, dat hij zoo doorsloeg, om 't werken te ontkomen. En hij had een slag van verhalen doen, hij kon me soms aan 't luisteren zetten, naar de echo van zijn wild leven. Uit zijn ongeleerd hoofd spon hij soms tafereelen, waarbij 'k mijn studie en mijn werk vergat.
Hij kon me vertellen hoe hij ging, zoodra de kou voorbij was, met zijn wagen, zijn gewielde woning en zijn moeder, die hij zijn kokkerol noemde, en met zijn hit, gaande van kermismarkt tot kermismarkt, levende in de groote lucht, in de groote zon. Hij kon me vertellen van zijn bivakken, aan de straatwegen, met het paardje grazende aan den kant van een trekvaart, hij deed 't ho . o . o.... ho.... van de schippers tegen de schuitjagers na. Hij kon vertellen van warme zomerdagen met gestolen aardbeien verfrischt, en van zoel wasemende nachten met hooilucht vol. En hij vertelde graag, al snoevend, van zijn jongensvechtpartijen, en van de groote die hij er had gezien, nadruk leggend op het mooiste en bloedigste, in het meègaan met zijn verhaal. En ze waren soms wel wat bont, zijn geschiedenissen, en vol van noodkreten uit houten reiswagens, angstkreten uitgestooten in den nacht, van onder de neêrgeslagen zeilen der veldtenten, om hulp roepend, en van onder de hangende nachthuiven om mallemolens, waar 's morgens vroeg, mannen met woeste nachtharen elkaâr nazaten met bloote messen, om een vrouw, zoekend elkaâr te steken en te dooden, in het morgendonker tusschen de houten paarden door en tusschen het stijve
| |
| |
geschommel der geel geverfde leeuwen van de caroussel.
En hij wist te verhalen, en hij deed het graag, van dichtbij geziene bacchanalen, van menschen in troepen en 't keurslijf uit. Dan leefde hij op, dan begon hij te stappen en met zijn armen te doen; met een ruk had hij zijn pet schuin gezet; en met grooter oogen kijkend naar mij op, riep hij: ‘Kijkt u, zoo.’ Hoe hij ging in den roodwalmenden kermisnacht, in de bolle opwindlng van muziek overal van daan, in het vette gegeur van goedkoop oliegebak, overal in de lucht een lollenden menschentroep vooruit; bezetenen van vrijheid en jenever als hij, die op zijn harmonica zagend, in de ruimte zijn hoog heesche jongensstem voor zich uitstuurde, zingende: ‘Och meissie, wà bè je lief en skoon’. En dan zag ik hem weêr, dan sprong en rees er uit zijn afgestompten jeneverkop, uit zijn winterdofheid, zijn loutere jonkheid op, soms als een straal spattend uit een aangeslagen vuursteen, soms tot een breedheid van vlammende verbeelding, gaande om hem, komend voor het geslobber uit van zijn luien gang; en er was iets heel ongewoons, iets heel frischs in zijn vuile stem, als hij dan neêrviel op zijn stoeltje, en zijn groot verlangen naar den ruimen zomer uitzuchtte: ‘'k wou dat 't maar weêr voorjaar was.’
Maar als hij, zooals nu, aan 't vertellen sloeg van zijn gezwerf, van zijn nachtbraken en van zijn gauwdievenhistories uit de stad, dan schoof er vaak tusschen hem en zijn naar diefstal en jenever ruikende vertelling, plotseling als een staak uit den grond, zijn groote angst voor de politie, dan bleef hij in de war gebracht staan, stom, met nog pratenden mond, alsof een vuist hem had gegrepen van achteren in den nek, en hij zweeg, zweeg, begon nog eens stotterend, maar sloeg dan aan 't liegen, dat hij 't zelve geloofde.
Och, liegen, dat wist hij niet wat het was, hij loog uit gewoonte, en uit lust om te liegen; als een artist te midden van zijn materie, stond hij vaak midden in zijn jokkernijen. Dan verstrikte hij in zijn eigen verzinsels en eer het verhaal gedaan was, had hij zich wel tienmaal versproken. Deed ik dan maar, en dat was voor het werken het verstandigste, of ik alles
| |
| |
geloofde, dan voelde hij dat niet, sloeg door, al maar meer meêgesleept door zijn fantasieën. Maar soms gebeurde het, dat ik het kriebelen van den lust niet weêrstaan kon, en hem zei, hoe hij loog, dan werd hij kort en norsch, of wel, lachte me driest in 't gezicht uit, of zooals meestal, hij maakte zich sentimenteel, lei het hoofd op zij, begon te klagen, schijnheilige woorden, fraseerend zoo zijn grootsten leugen; de leugen van zijn bestaan, de leugen dien hij met de moedermelk had ingezogen, en de leugen van zijn gansche ras en soort: ‘och een mensch mot al wat doen om zijn broodje te verdienen. Wat zegt ú nou?’
Het rusten had nu lang genoeg geduurd en ik zei:
- ‘Wil je?’
- ‘Ja menheer,’ maar hij bleef zitten.
- ‘Neen, ga nu staan. Als je 't goed doet krijg je een sigaar.’
- ‘Hè, twee, dan heb ik er van avond ook nog een.’
- ‘Twee.’
- ‘Ik geloof dat er maar weinig jongens zijn, die 't bij u zoo goed hebben als ik.’
- ‘Kom, ga nu maar staan.’
- ‘U bent een goeie menheer.’
Hij hielp zich op, schokkend in een korten, als een plotselinge hoeststoot hortenden lach, kwam heelemaal overeind en slobberde in alle vadzigheid vooruit.
En het werken werd hervat onder het luide gegeeuw van den jongen, die met een wijd kakengegaap omdraaide op zijn plaats en me toen kijken liet in zijn open mond met wreede, stompe tanden; als een apenbek, bleek-rood van binnen, klepte de holte toe.
- ‘Allemaal lust.’
Na het geworstel kwam al gauw het krachten slopende geploeter, om het leven te geven, het leven dat alleen leven voortbrengen zal. En het gewerk bezat me weêr, dat alléen maar mijn groote behoefte voldoen kan naar dadengeleef.
- ‘Kijk, kijk, ze wil er af. Kan je wel, poes?’ spotte de jongen, ‘Wil ik je een gatje geven?’
| |
| |
De kat was opgekomen en probeerde voorzichtig te dalen van het kussen. 't Lijf stijf voorover geheld, de staart slap achter haar aan; zei haar instinkt haar, dat ze er morgen niet meer zou kunnen afkomen? Ze aarzelde, tastte met de pootjes onder zich en liet zich eindelijk zoo gaan. De nagels haakten en krasten weêrstrevend langs 't afgezak van 't stoelkussen; maar ze viel zacht op den vloer, zonder geluid begon ze dadelijk te stappen, maar niet wankelend, de pootjes nog klauwend aan den grond.
En als een slaapwandelaar, die niet ziet of hoort, maar recht voor zich uit gaat in de zekerheid van zijn droomenvisioenen, ging ze, laag op den grond bewegend, onder mijn hooge oogen voorbij, tusschen den jongen en mij door, den ezel langs, recht naar de deur.
- ‘Ze wil er uit,’ zei hij.
- ‘Neen, ze zoekt de frischte.’
Ze was al bij de deur. Daar stonden twee schilderijkisten als armelui's doodkisten, wit houten plankenbakken, ruw en ongeschaafd. Ze stonden schuin geheld tegen den wand daar, met de losse deksels, geleund voor elkaar. En zij schoof de donkere sleuf in, in de gaping er tusschen, de staart stak er nog uit, doch ook die verdween. Maar even daarna kwam haar kopje weêr schemeren, ze had zich omgedraaid, zooals een kat dat doet in zijn nest.
- ‘Laat haar maar met rust,’ zei ik tot den jongen.
- ‘God ja, 't is wat een lief beest; 't is toch jammer.’
Ik zette een schoteltje water voor de kisten-opening, zieken zijn dorstig, - maar toen weêr aan 't werken, men kan zich toch niet altijd bezig houden met een zieke kat.
Buiten voor het raam was de sneeuw aan 't dwarrel-dansen begonnen in een schuin-gekruis, in een opgezweef en neêrgewemel van witte vlokken, en een bleek geschemer kwam schaduw sproeien in de ruimte van den zolder, sluierend het raam, als een scherm van dun gaasdoek dat doet voor de lichtschuwe oogen van een doodzieke.
| |
| |
| |
III.
Twee dagen zat ze daar zoo, in den donker, zonder beweging, zonder een geluidje van lijden, klachtloos te sterven in haar zelfgekozen hoek. En ik moest wel dikwijls naar haar komen zien, al wist ik toch wel telkens hetzelfde te zullen vinden; het schemerende hoopje, het ziek haargeglim in het kistendonker en het smartgeglimp van haar vèr naar binnen schouwende oogen, die stom in zich zelve leden.
Eenmaal nog, den derden dag van haar ziekte, had ik haar gestoord en haar opgebeurd, met de hand zacht onder haar borst, en haar gezet bij het raam, op haar oude plaats. Er was een goed buurvrouwtje komen kijken, en die had het oude hoofd, in het zwart wollen winterkapje boven haar geschud, en gemeend had ze: het zouën misschien de tanden zijn, daar gingen veel poesen en ook veel kinderen aan dood; en gezegd had ze: van de natuur die haar loop moest hebben: want je wist toch maar niet wat je aan zoo'n beest moest doen. Maar wat later, ze was al weg, was de poes opgestaan en had beproefd te dalen van het kussen, maar 't ging niet meer, dus had ik haar moeten zetten op den grond, voorzichtig, bang om haar zeer te doen. En dadelijk was ze aan het loopen gegaan, wankelend nu boven haar klein gestap en halsstarrig was ze teruggekropen tusschen de kisten, koppig saamgehurkt in haar sterfhoek, norsch gesloten in al haar kleinheid, maar klachtloos als een sterke man, die onverzettelijk in den toorn om zijn lijden gesloten loopt.
En buiten lag al dien tijd de sneeuw, die de geluiden meêneemt, en de voorbijgangersvoetstappen tot onhoorbaarheid dooft. 't Was een Zondag de vierde dag van haar ziekte. Als ik beneden kwam zag ik het pad lang gaan, rein verdwijnend tusschen zijn boompjes en huisjes, met de glinsterende sporen der voetzolen en der wagenwielen: want het vroor nog immer, in de buurt was niemand, maar in de verte van het pad kwam een boerenvrouwtje donker aandribbelen, haar zondagskleertjes schikkend, zooals ze kwam
| |
| |
uit haar huis, 't kerkboek met gouden slot in de hand. En de huizen stonden allen blank overhuifd en de rook der donkere schoorsteenen was weekelijk blauw in de warmwitte lucht, van sneeuw nog vol. Breed bleek lag het land achter de zwarte rasters, het zwol weg onder het malsche sneeuwdek in de witte winterstilte van den zondag, en van de zijde des Amstels relde dan soms een gaande of komende tram haar gerel, het kwam, zuiver klepelgeklank in de ruimte, leêg van geluiden, als het schellen dat een priester vooruit gaat, in een roomsch land, wanneer hij het laatste oliesel brengen komt aan een verre stervende.
En ook in mijn huis was het stil, stil door de sneeuw, stil door de zondagseenzaamheid van het huis, en door mijn raam zag ik op lichte daken, doodsbaren onder witte lakens.
Maar tegen den avond van dien stillen dag, toen ik nog eens kijken kwam, hoe het haar ging, zat ze vooruitgekropen, den kop boven het schoteltje met water. Wilde ze drinken? Ik reikte haar het schoteltje toe, maar er bewoog geen een begeerte meer uit haar klein lichaam. Was 't om de koelte dat ze zoo hurkte boven het koude water? brandde de doodskoorts binnen in haar hoofd? Wat kon zoo'n grove man doen voor zoo iets kleins van zijn liefde? Een schoteltje sneeuw zou nog frisscher zijn. Naar beneden en het wit steenen plakje geschept vol frissche sneeuw, en dan de kachel uit en haar zoo gelaten in de kou van de werkplaats.
Maar den volgenden dag was 't pad een poel, het vroor niet langer, het dooiwater lekte en rikketikte om mijn huis, watergestraal en gezijpel kluste kuiltjes in de sopperige brei van sneeuw en modder en groef de voegen tusschen de gele straatklinkers uit. En er was binnen een gezuig en gezucht van ontlatende kou en op het dak en uit de boomen in den tuin was 't een voorjaarsleven, alsof er veel katten leefden, maar met plomp geruisch, met den gedoofden slag van schoppen aarde op een kist, vielen de plakken sneeuw, langs de pannen op de aarde neêr. En er was een lucht van ontbinding en overgang overal, de lauwe geuren van weg- | |
| |
terend
wintermooi, lucht van dooiwater en van rottend ijs en van sneeuw die vergaat. Nattig ook kwam het licht treuren naar binnen, blauwend als het waas om gebroken oogen, zóó de ruimte nemend voor haar week geschijn.
Nog leefde de poes, ze zat klein, maar vast in haar hoek gehurkt, tusschen de kisten zonder een geluidje van lijden, den kop laag, de oogen in een booze doodstrakte, boven het schaaltje met gesmolten sneeuw.
't Was wel al twaalf uur toen de jongen schelde. 't Leven uitsnaterend kwam hij binnen, hij had niet vroeger kunnen komen, hij had zich moeten aangeven voor de militie. 't Dooiwater droop uit de rafels van zijn broekspijpen, bij elken tred dien hij hooger klom achter me op de trap, hij droeg den modder neêr van zijn gedool door de slijkstraten, overal waar hij zijn slofvoeten schoof. Hij slobberde heelemaal naar binnen als altijd met de handen in zijn zakken, duwde de deur met een achteromstoot van zijn elleboog dicht en schreeuwde toen dadelijk, mij bij de kisten ziende:
‘Heere Jezus, ze leeft nog: nou hoor, da's een taaie.’
Zijn blondkop slingerde op zijn schouders, hij droeg daarop een nieuwe pet, schuin, losjes op het rechteroor, 't was een blauwe zeemanspet met recht glimmende klep, met een glad gelakt stormriempje aan twee koperen knoopjes, waarin geelglimmende ankertjes blonken. En ook zijn das was nieuw, en niet als een touw meer om zijn hals gedraaid, maar met zorg behaagziek gevouwen, en dan met een loopende matrozenknoop onder het strottenhoofd dicht gehaald.
Dadelijk was hij thuis en neêrgevallen op zijn stoeltje.
- ‘Waar is je pet’.
- ‘Hier -’.
- Als een oud vel en dichtgevouwen in vieren kwam het ding zijn zak uit.
- 'k Heb hard geloopen, begon hij te liegen met een hik, want 't was al laat, we hebben veel lol gehad, we waren wel met zijn twintigen jongens...... he...... maar die heeren die hebben altijd de tijd, ze hebben me lang laten wachten, wel.... wel... drie uren. Ze mosten me opzoeken
| |
| |
in de boeken, wanneer ik geboren was, ziet u. Nou weet ik 't meteen,.... mijn ouwe vrouw wou 't nooit zeggen, dan hoeft ze niet te trakteren as 'k jarig ben, ziet u..... maar nou weet 'kt.... den zeuvenentwintigste mei van het jaar een en zeuventig... Weet u nou hoe oud of ik ben?..... Nee?.... achtien.... de heeren hebben 't gezegd, van 't jaar één en zeuventig.... een mooie leeftijd... â's m'n ouwe maar wou, dan ging ik naar zee, naar den Oost... maar 'k ben al twee keer teruggehaald... m'n moeder geeft 't telkens an.... één keer was ik al in Harderwijk. Je kan teugenswoordigs niks meer doen, wat zegt ú nou.... maar ik word toch afgekeurd, ik heb een springaar in mijn oog, hier in mijn rechter.... een springaar....
Dat beloofde wat. - Het geslenter van den ochtend, het de-held-zijn van een troep wilde jongens, allen dapper, omdat ze zich hadden aangegeven voor den soldatendienst, het schetteren onder elkaar over oost en zee en mooie kleêren, het getrakteer, het telkens er nog ééntje pakken; het luidruchtig geboemel van jeneverkroeg naar jeneverkroeg had hem losgemaakt in het geontdooi van den winter en het leven in hem wakker gegeeseld.
En hij was dien middag onwederstaanbaar. Gelijk het bruis op de lippen van een bezetene, borrelde het leven over zijn lippen, het spoog uit zijn oogen, het schuimde in zijn mond, het leefde uit zijn losgeraakte armen en beenen, met zijn handen, niet lui meer, begeleidde hij in de lucht zijn vaag gevisionneer. En in het opgeblazen durven, in het zelfgevoel van zijn dapperheid was hij aan 't tabakspruimen begonnen.... een man mot kenne pruimen, wat zegt ú nou, ja.... want wie geen slokkie lust... dat 's geen kerel’....... En hij stond half te kauwen of dan weêr de heete pruim in zijn mond heên en weêr te gooien...; er kwam een klein vies optrekken van het wangenvleesch, om de neusvleugels, de mond viel een beetje open, want 't overvloedige sap kwelde hem en kwijlde zijn mond vol. Dan liep hij van zijn plaats, in 't fatsoensbegrip van bij een heer niet op de planken te mogen kwalsteren en hij spoot het tusschen zijn scherpe
| |
| |
tanden door, sissend in de kachelbak, of wel, dikwijls als hij niet durfde wegloopen van zijn plaats, slokte hij, met een weêrstrevend gewring van zijn heele keel, het bittere sap naar onder.
Zoo ging de middag voorbij, van werken geen sprake, telkens bovendien liep ik even kijken naar de kisten, in de spanning van het wachten op haar sterven. Zijn luidruchtigheid ging heel veel over mijn hoofd heen, ik was met mijn gedachten niet bij hem.
Dus deed hij wat ie wilde; met zijn wildebeesteninstinkt voelde hij dat hij de baas was; de enkele malen dat ik hem verbood, lachte hij slim, of hield zich sentimenteel; maar dan rommelde op den zolder weêr zijn genot rond, en zijn luidruchtige pretstem kletste voort; hij rakelde al zijn kennis en kunstjes bij elkaâr, opsnoevend tegen zich zelve, bedacht hij nieuwe dingen, om mijn aandacht te hebben, om het werken, het stilstaan, te ontkomen.
Hij keerde een brandend stompje sigaar met zijn lippen in den mond om, en rookte met het vuur naar binnen, en flapte het dan weêr zijn natten lippen uit, en trok en haalde, met hol ingezuig van zijn elastieke wangen, het natte en half uitgedoofde eindje weêr in rooden brand. Hij beet een cent door midden, het koper knauwend en wringend tusschen de klem van zijn wreede tanden. Hij maalde een stuk kool uit de kachel fijn, knersend liep het zwarte sap zijn mondhoeken uit. O... maar hij kon nog wel wat anders... Hij begon omgekeerd over den zolder te loopen, zijn handen met gesloten vingers als van een aap, plat op den grond, de beenen knieknikkend in de hoogte spartelend, het vuile jasje als een jak afhangend om zijn kop en handen. En daarna nam hij een stuk papier ‘pampier genogt’ en vouwde het in wel vijftig repen, langzaam, geduldig, als was het een gewichtig iets, precies, en begon toen: ‘Kijkt u’ er meê te draaien en te wringen, het uit te klappen en dicht te slaan, het te rimpelen en te plooien tot allerlei figuren als een volleerd goochelaar. Met een zeurige, weenerige stem begon hij er een lesje bij op te zeggen, dadelijk terugvallend in den
| |
| |
juisten toon: ‘Dat is voor 't eerst, Heeren en Dames, een kleine hand-harmonica,’ lijmde en zong zijn kermisstem als stond hij midden op de markt onder een hoop kijkers of voor een deftig huis met veel kinderen om zich, in een wijde straat. Figuur na figuur kwam en wrong hij van 't papier, dingen met stompe gelijkenis aan de dingen die zij verbeelden moesten. ‘Dàt is een tràp om meê naar bóven toe te gaan, kijk nou draait ie, dat is een kerkraam... en dàt een kokarde die de heeren postiljons op de hoeden dragen en dat een ster voor kòningen en kèizers.’ Dat is een zonnewaaier om te verkoelen... en dat een époulet die de heeren officieren op de schòuders dragen’ -......... Dat is een klein schilderhuisje en dat een wijnglas waar de heeren graag sjampanje uit drinken..... en dat een kanapee en dat een vòetenbankje en dat een kinderenwieg. Suja.... Suja......
Het stijve papier ratelde tusschen zijn vingers, frommelend en friemelend en knijpend en rekkend: ‘ziet u 't pampier is te stijf, 't mot olifant wezen....’ ontwikkelde hij met veel armgewerk en vingergeschik, het gevirtuoos een beetje ontwend, zijn reeks van papieren gelijkenissen. En hij liet de gewrichtjes der vingers knakken en kraken, als hij met een slag, een hokus pokus slag, het eene figuur uit het andere haalde, tot het vermaak der menschen, die hij denkbeeldig om zich had. Het lesje liep af.... de letter K kwam, een Spaansche halskraag werd een preekstoel met een trap er aan.... en toen de raderen van een stoomboot die door het water gaat.... Dat is een priëel, zong hij.... en dat het mussie dat mijn zalige gròotmoeder droeg, is ze niet zàlig, dan is ze ten minste gelukkig uit de vòeten.... en dat is een spùugbakkie.... en dat een kùipersschaaf... en dat een koetslantaren.... en dat, Dames en Heeren, is een Engelsch zoutvat, en als je nou allemaal wat geeft dan heb ik óók wat.’
Het gestrookte en beduimelde papier, grauw geworden onder het geknoei van zijn morsige vingers, had den vorm nu van twee lompe bekervaatjes, met de punten vast aan elkaâr.
| |
| |
In den kneep, in 't midden, hield hij de gelijkenis bijeengevattusschen duim en vinger. Hij stak het bakje bedelend vooruit, nam met de andere hand zijn bontpet nederig af, hem van boven vattend aan de bol, als een pleister trok hij het ding van zijn kop, en ging toen rond.
- ‘Nee, 't was maar gekheid’ ziet u, zei hij even bedremmeld.... maar ziet u, u weet nou wel veel... maar ik ken ook een heele boel.... Och, mijnheertje lief, ik kan nog wel wat anders doen.... en ziet u, u hebt nou wel veul gezien van uw leven, misschien, maar dat hebt u nog nooit gezien...’ Geeft u me nou er is een slok petroleum.’
- ‘Wat?’
Maar eer ik het beletten kon, had hij de oliekan van zijn plaats getild en ontstopt.
‘Och nee, geeft u me nou maar es een lucifertje. Nee, wees maar niet bang, 'k zal geen kwaad doen. Zet u de deur maar even open.... Toe, geef nou hier.... och bè je belazerd, 't is wàt mooi -’
En toen zette hij de kan aan zijn mond en zoop met de lippen tot een tuit gehold, een forschen slok van het vieze vocht. Zijn oogen lachten triomfantelijk boven zijn vetten mond, hij draaide met het gezicht naar de deur, vervolgens streek hij de lucifer aan. En langzaam, en nogmaals omkijkend, ging zijn arm met het brandende stokje tot vlak boven zijn kin, en toen spoot hij in eens, met een blaas van zijn wangen, met een klein voorover- en teruggeruk in de schouders, de olie met de lippen poederend, het stille geel en blauwe hout-vlammetje in.
En, als een garf van fijn vuur, vloog er een roode vonkenvlam, een meer dan een meter lange pluim van vlammend gesprankel voor zijn mond uit. 't Was alsof het leven vuurlaaiend braken kwam uit zijn strot; met schrik om het hart, met kloppende keel stond ik het aan te staren. 'k Zag zijn wild dartele oogen blikkeren van genot, witlichten in het vuurleven boven den bundel van poederend vonkengoud. Hij kneep de lippen dicht, alsof hij de vlam afbeet, ze was
| |
| |
uit; ik hoorde het als ver lachen, spoelen in zijn vollen mond, maar om hem was het een oogenblik donker.
Maar alweêr een sproeisel van laaiend licht, een schoof licht, een gulp van zijn heeten adem geleek het, in brand gevlogen, zijn beestennatuur ontploft als een vuurpijl, uitsissend uit zijn kokende binnenste.
Had ik me vergist? Had ik onder de vonkenkolom door mijn poes niet zien schuiven uit haar sterfhoek? had ik niet een klein donker geslinger gezien naar het open buiten? Maar de jongen bleef vlammen spuwen, zij vlogen en stoven de deur uit, want met een laatste inspanning van zijn longen en wangen spoot hij zijn bek leêg. In vonkengewervel, in kort gebrok van roode vlammetjes, flakkerend als vurige vlinders in het poeder van stuivende lichthitte, in zwart rookgekrinkel vlogen ze door het gat tot in het kleine portaal.
En toen.... een gesmoord klots, klots, een dof bonkend gecadanseer van een week ding, vallend en stuitend in den val, langs het hout van een trap, kwam stommelen naar binnen.
- ‘Doodsvlammen, doodsvlammen’....
Maar daar was een lach al aan het bulderen begonnen, een bezeten lach, een hard gehort van uitgestooten gelach, en ik zag bij de bovenste trede den jongen staan, voorover gebogen over het trapgat met de handen op den buik, krimpend en buigend en wringend en trappend met de voeten in zijn dol plezier. 't Bloed zwol in zijn hals en ooren en hij sloeg met den kop, zijn oogen hadden het benauwd in hun holten, maar van zijn olievette opengebarsten lippen, druischte zijn lach, schaterde zijn lach, bonkte en blèrde en hooggilde zijn lach, rauw als het geschetter uit een triomf blazende trompet.
- ‘O, o!’ proestte hij. ‘O God, o Jezus, kijk nou menheertje, ze wier levend, maar nou is z' er geweest. O kijk toch, kijk....’
En ik keek, ze was dood. Heel beneden lag ze, schuin neergekomen na den tuimel, gevallen op de goorgele bies- | |
| |
ruiten
van de vloermat onder aan de trap; plat lag ze zoo, plat op haar zij, donker, met den staart achter zich aan, als was ze doodgebleven in een bangen sprong.
En weêr als een ontdekking plotseling, zooals men iets zien kan voor de eerste maal, drong zich uit de laagte haar kleinheid naar mij op, zag ik weer nu, hoe ellendig klein en mager dat ze was.
En langs de treden ging ik omlaag en ik bukte en raapte haar op van het vloermatje, terwijl boven door de trapholte het geweldige lachen van den jongen buitelen bleef en neêrvallen kwam, over haar en mij, daar waar hij hoog op de trede nog stond uit te stuipen in een kramperig gehik van heetschokkende ademstooten.
- ‘Ga maar weg, Louis’ zei ik, toen hij beneden was, ‘hier is je geld.’
- ‘Mot ik morgen weêrom komme, menheer?’ vroeg hij, uit zijn nat gezicht nog lachend.
- ‘Nee.’
- ‘Overmorgen?’
- ‘Nee.’
- ‘Niet. Dan zal u me wel weêr kommen halen.’
Hij draafde weg, met het geld rammelend. In de verte van het pad hoorde ik hem nog aangaan tegen de kinderen, met zijn luidruchtige jongensstem, maar in huis was het op nieuw stil.
En toen heb ik haar gedragen naar boven, en stil heb ik een laken genomen, een schoon linnen van mijn bed, en ik heb dat zorgvuldig gespreid, glad over het mousselien van het stoelkussen.
En zooals ze was in de strakke strekking van haar doodzijn, heb ik haar nedergelegd, met den staart hoog in het blanke geplooi.
En op mijn veldstoeltje heb ik mij over haar gezet toen, en ik ben haar aan gaan zitten kijken zoo ze daar lag, wel wat weggezakt in het kussen, maar niet zoo klein meer als straks, zóo ze daar lag, mij aankijkend met het oog open en vol verwijt, uit het witte getreur van het armelui's lijkenlinnen.
Februari '89, Nieuwer-Amstel.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd