|
| |
| |
| |
Kinderstemmen door J. Visser-Roosendaal
Zwaar en grauw hing de lage winterlucht over kale, zwarte akkers en de verlaten, vaalgroene weilanden. Triest staken de boomen hun naakte takken uit en de lage heesters stonden armelijk en kleurloos in de perken bij de huizen. Het heele dorp zag er groezelig en onaantrekkelijk uit.
Dat vond Arie Burger tenminste. Wijdbeens stond hij in zijn vuile klompen, de groote handen in de zakken van zijn manchester broek en bekeek aandachtig zijn moeders huisje; de eenige fleurige plek in zijn omgeving. Welig, glanzend klimop omrankte en beschutte het lage stulpje; en dat donkere groen maakte, dat de heldere gordijntjes, achter de glanzende ruiten, nog witter schenen dan ze waren.
‘Ja, het lijkt zoo nog heel wat,’ prevelde hij. ‘Maar as je die groene rommel d'r ofhaalde, bleef er niet veul zaaks over. Klein en laag, en ver van de weg... 't is feitelijk niet meer as een veldersboet. Wat moet je daar nou an opknappe late. En zoo blijve ken het ok niet, want het dak is zoo lek as een teemis (zeef).’
Hij liep een keer het huis rond, langs de keurig schoone straatjes. Want moeder was erg tuk op die straatjes. Altijd weest. Er mocht nooit een modderstap op die gele steentjes kome; en daarom had ie zijn eigen van jongs af went, om er naast te loopen, dat spaarde een standje uit. En nou deed ie dat zoomaar nog.
Weer keek hij omhoog. Juist hier kon je zien, dat de dakpanne effies omlaag glist ware. De latjes onder de panne ware dus vergaan. As er over het heele dak nieuwe latjes sloegen werde, was het
| |
| |
wel weer dicht. En het most noodig beure ok, want morgen was 't al Kerstmis; en as je een pak sneeuw krege, en dat was je om deuze tijd alle dage te wachten, dan werd het bij moeder een groote bende in huis.
Hij was nu bij de eenige buitendeur gekomen. Voorzichtig zette hij zijn klompen op de zak, die er voor lag, duwde de ijzeren klink neer en ging naar binnen. In de afdak, zijn moeders keuken, was de oude vrouw druk bezig. Vermaakt keek Arie toe, hoe ze haar spiegelglad fornuis nog mooier trachtte te krijgen.
‘Wat heb je het drok, moeder,’ plaagde hij, na een korten groet.
‘Vanzelf.’ Het kleine hoofd met de zwarte muts bleef afgewend.
‘Voor de Kerstdage moet je extra zaterdaghouwe, en nou met drie zondage achter mekaar...’
‘Ja, het zondagsche pak zal d'r opkrijge,’ beaamde Arie.
Moeder treuzelde nog wat bij den haard, maar dan rechtte ze den smallen rug en kwam bij hem staan; een nietig menschje in een nauw aansluitend zwart jak en een heel ruim wollen werkschort.
‘Nou, wat denk je van het dak? Ken het nog maakt?’ vroeg ze dringend en keek met haar nog heldere oogen gretig naar hem op.
Een flauw glimlachje vertrok zijn onwilligen mond. Ze had hem dus al om huis hooren loopen.
‘Ik weet het niet, moeder,’ weerde hij af. ‘We moste over Nieuwjaar maar d'rs wéér zien.’
Hij zag onder zijn woorden haar gezicht verstrakken.
‘Moet ik de krant maar in de kamer legge?’ vroeg hij kort.
‘Goed 'oor,’ zei ze stil.
In de kamer keek Arie even om zich heen. Die glimmende stoelen met hun witte biezen zittingen en dat rood en zwarte tafelkleed, de schoone, witte hul op het tafelkastje voor het raam, de vergulde olielamp, met het steenen bootje er onder als druppelvanger, ze waren hem zoo eigen. Door een kiertje van de beddeuren was een stukje van de gebloemde bedgordijnen en de bovendeken zichtbaar. Alles glom en blonk in dit kleine kamertje.
En hieruit zou moeder weg moete?
Geen sprake van!
‘Ik hew nog geen koffie, je benne zoo vroeg,’ riep ze bezorgd.
‘Hindert niet 'oor moeder.’ Arie kwam weer in de afdak. ‘Wij moete thuis zóó konkele. Ik kom vandaag nog wel d'rs. Dag.’
| |
| |
‘Dag zeun. Wensch Jantje maar een plezierige Kerst van me.’
Moeder zuchtte, of ze benauwd was; Arie hoorde het.
Met groote stappen liep hij het pad af en den weg op.
Wat was het toch een lamme boel zoo, met Jantje. En as 'r man zat je d'r maar mee. Vroeger was ze zoo niet; eerder aarsom. Toe ze pas trouwd ware, huilde ze soms om een mooi wijsje of een zielig liedje; en as de rederijkerskamer een drama opvoerde, dan was ze d'r gewoon kapot van.
En nou...
Alles leek wel langs 'r heen te gaan; ze docht enkel om 'r eigen zorge en laste. Het kwam misschien wel door de crisis, want vroeger hadde ze altijd een paar cente omhande, en nou was het doorloopend op en tekort. Maar daar kon je niks andoen en een aar had het netzelfd. En zóó slecht hadde ze het van 't jaar geeneens had. As je naar je eigen zeun Jan keke... Die stond er aars voor. Die hield, as zijn huur, mest en al zuk betaald was, ruim niks over. En dat met drie kindere om tafel... Maar hoorde je Griet ooit janken? Die lubberde Jan soms nog òp ja.
Maar Jantje... Geen kind meer in huis; Jan trouwd en Marie in een huur buiten 't dorp... en 'r werk kon ze best an...
Wat had ze toch?
Nou dit met moeder ok weer. Het mensch was zevenenzeventig; ze had 'r eigen inkomentje zoowat met 'r drie gulden van 't rijk en het beetje rente van d'r eigen geld. En dan had ze d'r huisje! Daar was ze al meer dan vijftig jaar leden inkomen, toe ze trouwde met vader en samen hadde ze spaard en ploeterd tot het huisje met de grond er omheen hulle eigendom was. Zes kindere hadde ze er in grootbrocht, ja hoe bestond het, in zoo'n hutje. Hij was er nou alleen nog van over. Dus dat moeder an d'r dood toe in dat huisje blijve wou... dat was te begrijpen.
Vroeger had Jantje dat best vonden, toe viel ze nooit over de koste van het onderhoud, ze wist wel, dat moeder die zelf niet betale kon. En nou jankte ze al over een paar gulden. En toe moeder zei, dat het dak slecht werd, had Jantje zoomaar voorsteld, dat ze best in zoo'n huis voor ouwe mensche kon, dat kon ze netan betale. Want 'r krotje was geen cent reperatie meer waard.
Toe was moeder vanzelf puur verdrietig worren en daar werd Jantje weer boos om en nou hadde die twee mekaar al in geen zes
| |
| |
weke zien. En met Griet, 'r schoondochter, lag Jantje al veul langer overhoop... En hij zat er maar mee, hij wou het graag aars hewwe, ging naar iedereen toe... deed of er niks was...
Arie was zoo in zijn zorg verdiept, dat hij bij het dorp was, eer hij dat zelf wist. Onwillekeurig zag hij even om. De holle zijweg met de hooge, kale boomen lag nu achter hem. Wat kon die weg in de zomer toch mooi weze en wat was het nou een dood end. De vaalbruine boomstammen met 'r leege takke, het verweerde, vertrapte gras op de wegbermen, die donkere lage lucht er boven en dat klamme, trieste weer... Arie had liever een flinke nachtvorst en dan overdag het beetje zon, dat er nog was.
Dralend liep hij verder. Hier lagen zijn akkers; en weer bleef hij staan. Met voldoening keek hij naar het keurig gespitte veld, dat gereed lag, om al het zaad, dat hij wenschte uit te strooien, in zich op te nemen en dat later veelvuldig terug te geven.
't Ja, in den grond zat het niet, dat er zooveel armoed was. Die gaf, wat ie kon.
Arie's blik gleed hooger. Hij ontdekte een kleine verandering in het zuchtje wind, dat er was, het werd sterker.
Verderop stond zijn huis. Langzaam liep hij het straatje op naar de achterdeur en nog langzamer ging hij zijn huis binnen.
Ruim was het en nog nieuw, met een flinke schuur er achter.
In de kamer vond hij Jantje bezig met koffiezetten.
‘Daar was ik weer.’
‘Dat zien ik.’
Arie schoof zijn stoel bij de tafel, ging zitten en keek strak naar buiten.
‘Hij heb wat,’ dacht Jantje, en haar felle grijze oogen namen zijn stroeven kop aandachtig op. Moeder had wel weer mooi praat over d'r dak... maar dat zou niet deurgaan. Nee, vast niet!
Kalm schonk ze koffie in, maar Arie hoorde het servies harder rinkelen, dan moedig was.
Het was met Jantje zeker weer mis vandaag.
Ze schoof een bordje, waarop een snee roggebrood met kaas en een beschuit erop, naar hem toe, zette daar zijn koffie naast en ging over hem aan tafel zitten.
‘Ik hew r's bij moeder keken. Ze wenscht je een plezierige Kerst,’ begon Arie.
| |
| |
‘En hoe was het dak? Wat ken het zoowat koste?’ ving ze hem fel op.
Geërgerd keek hij haar aan. Zóóver was ie toch nog niet met zijn verhaal.
‘Dat weet ik vanzelf niet,’ snoof hij gekrenkt. ‘Maar wèl weet ik, dat er enkel maar wat latjes onder de panne moete.’
‘O.’ Jantje dacht na. ‘Dan moete eerst alle panne van het dak haald, en dan de ouwe latte er ofsloopt en de nieuwe er op, en dan de panne weer... en d'r moet twee man voor an 't werk...’
Ze zweeg, en Arie hoorde, luider dan anders, de klok slaan. Half elf, dacht hij vaag en keek naar Jantje, die peinzend haar koffie dronk.
‘En hoe benne de gote?’ vroeg ze dan.
‘Nou, niet best meer, maar die kenne nog wel, zei hij hoopvol.
Dus die kome ankomende jaar,’ besliste ze.
‘Dat 's niet gezeid,’ suste Arie.
Hij zette zijn sterke tanden in de boterham. As ze nou maar toegaf...
Nerveus streek Jantje's rechterhand over het tafelkleed.
‘We moste het maar make late; en gauw ok,’ stelde hij overredend voor.
Zij plantte nu haar ellebogen op de tafel en lei de forsche kin in de geheven handen. Vast en helder keken haar lichte oogen in die van haar man.
‘Dat moste we niet doen, Arie,’ zei ze beslist. ‘Zelf keere we elke cent om, eer ie de deur uitgaat en dit is, late we eerlijk weze, geld weggooien. Moeder is al zóó oud, en as zoo'n mensch wat krijgt, of as ze d'r eigen niet meer redde ken, moet ze toch weg. Bij ons ken ze niet, dat weet je zelf ok wel, ik hew an mijn eigen werk genog; en waar zal ze dan beter op 'r plaats weze as in zoo'n huis. Ze heb niks te doen en krijgt alles op tijd, en ze is bij mensche van 'r eigen leeftijd...’
Ze hield op, maar bleef hem aanzien.
Arie dacht onder haar woorden door aan de bezige vrouw in het schemerige afdak, aan het glimmende fornuis, aan de kamer, die bij zijn moeder hoorde en aan de bedstee, waarin eens zijn vader stierf en waarin ook zij sterven wilde. En aan haar onrust vanmorgen...
‘Jij zegge wel, as ze niet meer kèn, maar zoover benne we nog
| |
| |
niet,’ zei hij. ‘Ze was vanochtend haast net zoo fleurig as jij nou.’
Jantje glimlachte en Arie zag, dat hij won. Zooiets hoorde ze graag.
Hij nam weer een flinken hap van zijn brood.
‘Dat ken op die leeftijd aars gauw verandere,’ wierp ze hem tegen. ‘Ze loopt al naar de tachtig. En stel, dat ze d'rs ziek wordt, wie zal d'r naloope?’
‘Dan late we Marie thuis kome. Eigen gaat vóór,’ zei Arie kalm. ‘En aars helpt Griet wel.’
‘Griet!’ Jantje snoof verachtelijk. Arie dweepte met die Griet. Die kon immers 'r eigen werk niet an.
Arie zag haar oogen sterk glanzen, toen ze dringend aanhield:
‘As we moeder wiste over te halen en ze ging goedschiks heen, dan was het toch zoo mooi as 't kon. We moete zelf toch òk om ons ouwe dag denke; wij hewwe abram ok al zien.’
Arie duwde zijn bord terug en schoof zijn stoel achteruit.
‘Dat doen we niet,’ zei hij kort.
‘Maar 'r dak wordt niet maakt,’ riep Jantje fel.
Zwaar bonsde Arie's groote vuist op de tafel.
‘Moeder blijft hier en 'r dak wordt maakt, al kost het honderd gulden,’ viel hij uit.
‘Honderd gulden,’ tierde Jantje. ‘Gooi jij maar met ons geld. Maar het beurd niet, het beurd niet...’
Arie rees op. Groot en breed stond hij voor haar. Ze week geen centimeter terug en haar oogen lieten hem niet los.
‘Jij janke wel weer net zoolang tot ik toegeef,’ zij hij dof. ‘Maar as je dit winne en moeder...’ hij slikte een paar maal heftig, ‘mijn moeder moet weg... dan hoop ik, dat Griet het jou, as je òk zoo oud worre, nog benauwder maakt. En dan is het die niet kwalijk te nemen, want die terg je ok zooveul as je kenne. Waarom denk je, dat Marie met de Kerstdage niet hierkomt? Ok al om jou. Omdat er thuis voor dat kind geen mooi an is, omdat jij alles neerhale en bederve met je gejank en je gekift...’
Zijn anders zoo goedig, groot gezicht was vertrokken en wit van drift, toen hij met groote passen in de kamer heen en weer liep. Jantje zag dat gezicht een paar maal in den spiegel weerkaatst.
‘En ik had nog wel zin in deuze drie zondage,’ ging hij bitter door. ‘Ik had hoopt dat alles goed worre zou...’ Hij lachte luidop; een naar, hinnekend geluid, dat in een snik scheen te smoren.
| |
| |
Toen ging hij weg. Ze hoorde hem buiten eerst hevig met de emmers rammelen, maar later waschte hij de ramen en schrobde de straten met rustige, breede gebaren, net als altijd.
Jantje's werk vlotte niet zoo goed. Iets in Arie's laatste woorden en meer nog dat smartelijke in zijn lach had haar pijnlijk getroffen.
Ze zou het hem maar niet zoo erg kwalijk nemen, vond ze. Hij was de leste jare zoo onwijs dol op zijn moeder en die had 'm nou ok wel weer ompraat. Hij zou wel bedare, as zij nou het poot goed stijf hield. Honderd gulden... tien was nog te veul voor dat ouwe krot. En wat Arie van Griet zei... Nouja, ze had nooit van Griet houwen en dat was te begrijpen ok. As je je kinderen knap opvoed hewwe en je benne grootsch op hulle, en je hewwe dat welderus tegen den één en d' aar blijke laten... en je zeun trouwt dan overhaast met een wildvreumd schepsel waar ie net een paar maand mee vrijd; dan ben je niks blijd.
Ja, toe was de narigheid begonnen.
Arie liep al dadelijk erg hoog met de nieuwe schoondochter en moeder niet minder. En toe werd ze opoe...
Dat was net in dien tijd, dat ze zonder tande liep, omdat ze een gebit kreeg. En wat ze toe niet anhoore most...
Je lieten vanzelf an geen mensch wat blijke, maar het plaagt je toch. En dat eerste kind van Jan en Griet, dat zou naar haar noemd worre, maar Griet wou geen Jantje hewwe; het most en zou Jannie noemd worre en iedereen deed dat, behalve opoe zelf. Zij noemde 'r zussie. En was het nog maar een mooi of knap kind weest, zooas die kleinkindere van buurvrouw... Maar al de drie hindere van Griet, drie in de vijf jaar, in zoo'n slechten tijd as we nou beleefde, ze ware vèr van knap. En 't was er altijd armoed troef vanzelf.
Jantje ging erbij zitten en keek strak naar het geblokte patroon van het zeiltje over de keukentafel.
Met de leste Sinterklaas had zij de kindere alle drie kleere geven, die hadde ze noodig, en dan een beetje snoeperij erbij. Maar laat nou Arie's moeder voor de twee meidjes elk een pop kocht hewwe en daar zelf kleertjes voor maakt... en die kleine Arie van amper twee jaar kreeg een groot houten spoor... waar deed ze het van. En nou moste hulle 'r dak make late... Zuk was nergens goed voor, want Griet gaf d'r jôôns zelf al rommel ge nog.
Maar daarom ware ze zoo gek op moeder; ouwe opoe noemde ze d'r.
| |
| |
En ze liepe de deur bij d'r plat en Griet ok. En hier kwamme ze haast nooit. Dat Jan zuk goedvond...
Ze had er lest wat van zeid teugen Griet. Die was toe kwaad weggaan. Jantje schreide haast in bitter zelfbeklag.
En dan de slechte tijden; altijd die zorgen dag en nacht, je leefde er niet van, je kwam er nooit onderuit. En dan zouwe je man en je dochter nog wille dat je blijd ware, dat je zonge... dat je niet altijd an later dochte, maar bij de dag of leefde... Hulle ware nou eenmaal zoo; zij, Jantje, zij kòn zoo niet!
Zelfs de radio was 'r soms teveul.
Zwijgend zaten zij en Arie even later aan hun middagmaal; bruine boonen met een broeder, die in een zakje bij de boonen in de pan gaar gekookt was en dus ook een ietsje bruin getint was.
Traag gingen de lepels van en naar de borden. Er werd heel weinig gegeten dien dag.
Opeens hief Arie het hoofd op, zijn oogen lichtten blij. Kinderstemmen klonken en klompjes tripten over de schoone straat. Vlug rees Jantje op, om haar kleinkinderen in huis te helpen. Arie hoorde hoe hun vroolijk gesprek afbrak, toen ze de deur voor hen opende.
‘Klompe uit 'oor. Niet slobbe hier,’ hoorde hij haar zeggen.
‘Nee opoe,’ zei de oudste gedwee. ‘Waar is opa?’
Vanzelf; opa! dacht Jantje grimmig.
‘In de kamer,’ zei ze kortaf. ‘Most julle nog niet ete?’
Griet had de boel zeker weer niet klaar.
‘Om één uur,’ zei het kleinere zusje en hief haar mager, spits snuitje op.
‘Niet,’ baasde de oudste. ‘As pappa thuiskomt.’
Waar kon Jan naar toe weze? Zou ze 't vrage?
Maar de meisjes gingen al naar de kamer; het broertje scharrelde er op zijn zwakke, kromme beentjes achteraan.
Begeerig keken ze alle drie naar de nog bijna complete broeder.
‘Moet julle een stukkie? Gaan dan maar gauw zitten,’ zei Jantje.
Arie zag, hoe ze hun stuk voor stuk een doek voor bond en ze dan een flinke portie gaf met veel boter en suiker er over.
Dat verteederde hem wat. Zoo was ze vroeger ook; wel altijd wat ruw, maar gul en hartelijk en gauw verteederd.
Het was al weke leden, dat zijn kleinkindere voor het laatst hier aan tafel zate. Die vrouwenruzie's altijd...
| |
| |
‘Wat kom jullie hier doen? Enkel de broeder opete?’ vroeg hij plagend.
‘Kestliedjes zinge,’ zei de tweede parmantig. ‘Jannie gaat mogge na de kestboom.’
‘Lekker.’ Jannie knikte heftig. ‘En dàn die morgen komt ouwe opoe te gast.’
Jantje ging naar de keuken en ruimde en dweilde hier en daar, zonder doel.
Dus moeder kwam overmorgen bij Jan en Griet. Aare jare kwam ze bij hen ok; meestal voor een nacht... nou niet...
Het ware toch wel lieve hindere... as Willie maar niet zoo mager was, en zussie niet zuk vuurrood haar had; Arie kon dat mooi vinde, zij vond het foeileelijk; en dan kleine Arie met dat groote hoofd en die kromme beentjes... Ze keek zorgelijk.
Wacht; nou zonge ze voor opa. ‘Stille nacht’, dat zonge wij vroeger ok al... Hoe krijge ze 't in d'r hoofd, om die hindere zukke ouwe liedjes te leeren.
En wat nou? Nee, dit liedje kon ze niet; effies an de deur luistere.
Eerst klonken de fijne, hooge stemmetjes ongelijk en Jantje verstond de woorden half. Ze hoorde enkel over ‘kaarsjes, brandend in den nacht’. Het tweede couplet ging iets beter en toen begon Jannie vlot en zuiver aan het laatste. De kleine Willie neuriede, nu en dan een woordje stamelend, mee.
Jezus zegt, dat het hier zoo donker is,
Overal op aarde zorg en droefenis.
Laat ons allen daarom heldre lichtjes zijn;
Gij in uw klein hoekje en ik in 't mijn.
Jantje blééf bij de deur. Ze hoorde Arie's prijzende stem, ze wist, dat ze nu alle drie op en om zijn stoel hingen.
Wat gaf zoo'n liedje je een raar gevoel van binnen, as zukke kinderen het zonge. Je voelde krek, wat er mee bedoeld werd. Wel foei, ze had er de trane van in d'r ooge.
Driftig wischte ze die weg met haar mouw.
Hulle om een liedje, het most niet erger worre. En ze hield geeneens van die drohte met kerstboome en zoo. Waar was het
| |
| |
goed voor? Geld uit je zak jage en niks aars, en daar was het nou geen tijd voor. Vroeger gaf ze Jan en Marie nog welderes zoo'n kerstkrans van fondant of chocola en dan bond ze er rood en groen vloeipapier omheen. Dat kon ze deuze drie jôônsies ok wel geve, zuk vloei had ze nog leggen en dat snoepgoed kost de kop niet.
Ja; vroeger. Toe deed ze hulst an den spiegel en rooie tulpe op tafel... 't was toch wel gezellig weest.
In de kamer stoeide Arie met de kinderen, ze hoorde hen schateren.
In het achterend vond ze hun klompjes staan. Zes. Eén had een bandje om de kap en een ander, van zussie an 't zien, had een groot gat in de hiel, half bedekt met een stuk karton. Het zat er vast weer niet an bij Griet; ze most dat kind maar effies een paar nieuwe hale late, aars kreeg ze natte beene.
Toen ze in de kamer terug kwam, stonden de kinderen klaar, om weg te gaan. Ze stopte Jannie een gulden in haar handje.
‘Hier! Goed vasthouwe 'oor. Haal d'r een paar nieuwe klompe voor. En wat er overblijft is voor je spaarpot.’
Het meisje knikte bedremmeld. Opoe snauwde altijd zoo.
‘Goed, opoe,’ zei ze zacht en trok vlug de anderen met zich mee.
Ze draait weer bij met Griet, dacht Arie. Maar dat met moeder...
Hij keek weer door het groote raam naar buiten en zijn blik volgde de zware, traag langsdrijvende wolken. Er kwam àl meer wind.
Zou het enkel om het geld weze... Jantje leek de leste paar jaar wel wat tegen moeder zelf ok te hewwen. Zat het 'm misschien in de kleinkindere? Zou ze het niet hewwe kenne, dat die zoo veul en zoo graag bij ouwe opoe ware?
En Jantje was zoo koppig ok, na konkeltijd had ie geen woord meer van d'r had. Hij zou vanmiddag maar d'rs bij Jan en Griet kijke, as ie thuiskwam, was het misschien over. Spijtig dat Marie niet thuiskwam, dat gaf wat aanspraak in die lange avonde. Vroeger ginge de mensche altijd te kerk, dat kortte zoo'n zondag mooi, maar dat leek ok wel uit den tijd. En alle drie avonde naar de radio luistere, dat was te veul van het goeie. Hij zou blijd weze, as het Januari was, dan kreeg je weer wat werk omhande.
Kijk de wind r's opsteke. Gelukkig 'oor, er kwam aar weer.
Jantje's laatste werk wou ook niet vlotten.
| |
| |
‘Het lijkt wel of mijn hande vasthouwen worre,’ mopperde ze. ‘En het is zoo gauw donker opheden.’
Een lachje trilde om haar smal getrokken lippen. Dat hadde de zussies ok net zongen, ‘dat het hier zoo donker is,’ daar had dat liedje gelijk in. Het was donker an alle kante van je leven. Moeder zei wel, dat je de lichte kantjes zoeke moste, maar dan zouwe die 'r eerst weze moete.
Toch had moeder het vast niet makkelijk had in d'r leven. Zooveul kindere grootbracht en weer verloren; en hoe verloren... verdronken... één gewoon in de sloot en één onder het ijs... één an de roodvonk... één an de tering... en toe nog een dochter in de kraam. En later 'r man nog... en dat in zorg en armoed...
Hoe kon zoo'n mensch in die jare nog blijd weze... En zooas Arie zei, was ze dat toch, teugen hem tenminste. Daarom liep ie zoo hoog met zijn moeder.
Weer rustten Jantje's handen in haar schoot en ze peinsde over het liedje, dat in flarden door haar gedachten zong. Kaarsjes, brandend in den nacht; zoo was dat met moeders natuur dus ok; altijd goed in 't zin most je weze... en hoe was het ok méér? Gij in uw klein hoekje en ik in 't mijn; juist zóó... ze hóórde het zussie nog zingen.
Lieve help, nou zat ze alweer te niksdoen. Haastig greep ze het koperen blad van Arie's rookstel en poetste, of haar leven er van af hing.
As alle mensche dat r's dede, elk in zijn hoekie? Wat zou het dan een rare wereld worre. Nooit en nergens kwam er meer ruzie, want elk gaf wàt toe. En de oorlog was zóó de wereld uit.
Jantje glimlachte in het spiegelend koper. Een mensch zag er toch puur knapper uit as ie lachte, dan wanneer ie stroef keek. Zou Griet daarom altijd lache, al had ze soms ok geen cent in huis? Daarom was Arie daar zoo graag; nou ok vast weer, hij kwam geeneens hier te theedrinken. Zou Jan later net zoo groot van zijn moeder houwe, as Arie nou? Het zag er niet naar uit, hij kwam hier zelden.
‘Gij in uw klein hoekje...’
‘Maar ik kàn zoo niet,’ verweerde Jantje zich tegen de telkens opwellende gedachten. ‘Een mensch kan zijn eigen zoomaar niet verandere!’
‘As ik r's wat meer toegaf?’
| |
| |
Ze zuchtte en stond op; het poetsen was tenminste gebeurd. Wat nou ok weer? Ze fronste ongeduldig en schudde haar hoofd. Wat had ze toch vandaag... Och ja, hoe kon het ok aars. Eerst Arie met zijn ruzie en toe de kindere met die onwijze liedjes... je zouwe d'r tureluurs van worre.
Foei, wat waaide het buiten. Goed, dat Marie met dit weer niet overkwam. Zou ze d'r schrijve, en vrage, of ze van het ouwe tot het nieuwe jaar kwam? Dat zou Arie ok zinne. Dat most ze vanavond doen. Nou de aardappels voor morgen nog schille en dan was ze eindelijk klaar met 'r werk. Wel goed ok, want het werd al donker, de schemerlamp most maar effies op.
Drie zondage... twee Kerstdage en een gewone d'r achteran... hoe kwame ze om... As ze morgen d'rs naar den kerstboom ginge? Arie hield wel van zuk. En - - - moeder te warskip (logeeren) vrage? Och, waarom niet, de ouwe ziel had niks aars as hulle en Jan en Griet om er te komen; en - - dan was het meteen weer goed.
Het zou ok wel niet meevalle, as je zoo oud ware as moeder. Hoeveel zou het maken van dat dak zoowat koste? Het was klein en erg laag; het kon wel meevalle. En as moeder naar zoo'n huis van ouwe mensche ging, had je de koste van wegbrenge en zoo...
Stuk voor stuk draaiden de aardappels in Jantje's rappe vingers en plonsden dan in het witte emmertje.
Toen bleef ze zoomaar zitten in het warmrose schemerlicht en haar oogen staarden geboeid naar het kachelvuur achter de micaruitjes. Ze zag de blauwige vlammetjes over den gloed spelen, ze voelde de behagelijke warmte; ze hoorde de wind om den schoorsteen woeden.
Zou er bij Jan en Griet wel genog in huis weze? Alle dage met z'n vijven, en moeder ok nog een dag te gast... As ze hulle d'rs wat van de bakker stuurde? Zuk kerstgebak! Dat kon ze wel doen.
Jantje's gedachten wendden en keerden en verwarden haarzelf; haar oogen keken maar strak naar dat uitstralende warme licht, en die andere zachte schijn omving haar meer en inniger, naarmate de duisternis daarbuiten toenam. En weer dwaalden de paar woorden, die ze van den kinderzang onthouden had, door haar brein.
‘Ik wor oud,’ peinsde ze halfluid. ‘Alleen ouwe mensche krijge zukke rare gedachte. Wel foei, ik wou dat Arie thuiskwam.’
| |
| |
De klok sloeg. Ze schrok op. Zes uur al, en nog geen koffie klaar... Haastig ontstak ze het groote licht, sloot de ramen en zorgde voor het avondeten. Maar om haar mond bleef het weeke lachje en haar oogen glansden. Dat was het eerste, wat Arie bij zijn thuiskomst zag, en het verbaasde hem.
Maar er kwam meer...
Ze vroeg tersloops of Jan en Griet wel brandstof genoeg hadden en ze schreef een briefkaart aan Marie.
‘Die most nog weg,’ zei ze dan, met een blik naar de klok.
‘Ken dat morgen niet,’ mopperde Arie. ‘Het is immers geen doen om met zoo'n storm de deur uit te gaan. Hoor d'rs.’
‘Ja, ik ben niet doof,’ zei Jantje ongeduldig. ‘Maar zien, ik wou meteen nog effies naar moeder.’
Ziezoo, dàt was zeid.
‘Naar moeder,’ prevelde Arie verbaasd.
‘Ja.’ Jantje aaide weer over het tafelkleed. ‘We moste het toch maar make late... dat dak... begrijp je... en nog vóór nieuwjaar. Ken dat?’
Warm en vol zagen haar anders zoo felle oogen hem aan.
Arie knikte afwezig.
‘En wou je dat moeder soms vertelle?’
‘Ja’
‘Dat ken morgen immers wel.’
‘Nee 'oor. Ze moet het voor de nacht wete, dan ken ze d'r lekker op slape. En ik wou 'r meteen te warskip noode; as ze dat wil tenminste.’
‘Nou je moete het zelf wete, maar het is een reis 'oor,’ gaf Arie onwillig toe. ‘Ik haal je dan terug, want ik had moeder zoo half beloofd dat ik nog effies kome zou.’
Dapper toog Jantje op pad. Eerst naar de brievenbus en dan naar den bakker. Zorgvuldig en royaal koos ze haar kerstgeschenken voor Jan en Griet.
‘En je brenge het ze vanavond éé,’ drong ze aan. ‘Ze benne 't nog te goed van Sinterklaas.’
En nou den zijweg in, naar moeder. Hoog en fel floot de wind door de telefoondraden; hij joelde langs en door de kale, zwiepende boomtakken en benam haar bijna den adem. Voorovergebogen worstelde ze vooruit. Soms scheen zijn druk tegen haar lichaam
| |
| |
iets te luwen, dan schepte ze even adem; maar van verre kwam over de velden weer het suizend gerucht als van duizenden fluisterende stemmen en overweldigde haar met hernieuwe kracht. Het felle licht van de straatlampen scheen aan en uit te flikkeren achter de wild bewogen takken.
Maar ze won. Een paar fietsers flitsten haar voorbij, voortgestuwd door dezelfde kracht, die haar belemmerde.
Bij het pad naar moeders huisje bleef ze staan. Ze voelde het korte, gekrulde haar rond haar hoofd opwaaien en haar wangen gloeiden. Enfin, ze was er haast.
Stil luisterde ze naar den wind, naar dat aanzwellend en weer afnemend geruisch, dat je iets scheen te willen zeggen en er toch nooit toe kwam... Er was iets machtigs en levends in zoo'n storm. Dit had ze nooit geweten.
‘Er zal wel meer weze dat ik niet weet,’ dacht Jantje vaag en klom tegen den, nu zijdelingschen winddruk op, het pad langs.
Eindelijk, het straatje, nu had ze de deur, de klink, een duwtje, hij viel open. Met één pas was ze binnen en bleef hijgend staan.
Het geraas van den wind was nu een ver en vreemd geluid, enkel de loeiende stem in den wijden schoorsteen was vlakbij.
De kamerdeur werd geopend.
‘Is er vollek?’ vroeg de oude vrouw.
‘Ja, moeder, ik ben het, Jantje.’
Heel gewoon liep ze door naar de kamer en deed of ze moeders verwondering niet zag.
‘Wat een wind éé?’ zei ze onbevangen.
‘Ben je d'r alleen doorkomen?’ vroeg de moeder bezorgd.
‘Ja. Maar Arie haalt mijn terug 'oor,’ stelde Jantje gerust.
‘Oh. Lust je een koppie?’ Moeder deed onrustig.
‘Graag. As je hewwe...’
‘Doen je goed effies of. Leg 't maar op een stoel.’
Jantje leunde achterover in den ouden rieten leunstoel en keek naar de bezige, zorgende handen. Toch wel echt, om nog 'rs bemoederd te worren.
‘Zou er regen kome as de wind bedaart?’ vroeg de oude vrouw onder het inschenken.
‘Dat is niet te hopen.’ Jantje keek naar de lage zoldering. ‘Eer
| |
| |
je dak heel is, kenne we geen regen gebruike. Arie praatte over de aare week of zoo,’ zei ze losjes.
Half blij, half ongeloovig keek moeder haar aan. Meende ze dat nou, of meende ze 't niet...
‘Je hadde de jôônsies te gast éé?’ leidde ze het gesprek van het gevaar weg. ‘Jannie zei het. Ze hewwe hier nog een tijdje met de blokke speuld.’
‘Hewwe ze nog zongen ok?’
‘Ja. Pittig éé.’
Langzaam genoot Jantje haar koffie. Goed was het hier, zoo warm en veilig na den storm daarbuiten; hier, onder de oude olielamp, die vol en helder de tafel belichtte en de rest van de kamer in een wazigen schemer hulde.
Toen kwam Arie, en moeder schonk gauw een tweede kopje in, dat ze naast het hare schoof.
Nu zaten ze dan weer samen bij moeder. En Arie vertelde méér over het dak, ze zagen de oude vrouw opleven, en Jantje vroeg, of ze morgen te warskip kwam; en toen spraken ze weer over het huisje en moeder vertelde van vroeger...
Arie luisterde maar half, Jantje had echter de ooren gespitst.
Zóó was deze vrouw door haar druk, droevig en armoedig leven gezeild, en toch had ze haar stille, zonnige vroolijkheid bewaard.
Het kòn dus. As je maar wóú.
‘Heb je nog geen hulst, moeder?’ vroeg Arie opeens. ‘Jan heb het toch wel voor je meenomen?’
‘Ja, de zussies brenge het morgen.’
‘Aars neem je klimop, dat is ok groen,’ zei Jantje.
‘Dat wel. Maar het zit 'm in die bessies, weet je,’ vertelde moeder. ‘Groen is hoop en met dat rood erbij wordt het bloeiende hoop. Dat weet ik niet van mijn eigen 'oor. Ik hew het van hoore zeggen.’ Ze lachte zachtjes. ‘Gek éé, dat ik zoo op dat goed steld ben. Het valt niet méé zien, om je hoop bloeiende te houwen.’
Toen was het zoomaar even stil in de kleine kamer.
Om halftien namen ze afscheid en kuste Jantje het kleine gezicht, onder de witte hul, goedennacht.
‘Denk maar goed om de koud 'oor,’ zei moeder nog bezorgd.
‘Nacht moeder,’ riep Arie vanuit de afdak terug.
Buiten staande hoorden ze den sleutel in het oude slot knarsend
| |
| |
omdraaien en toen lieten ze zich, gearmd als jongelui, door de wind voortduwen naar het dorp.
De oude vrouw zette de twee kopjes in elkaar in het theeblad en maakte de aschbak leeg. Toen deed ze eerst haar hul en dan de zwarte ondermuts af, en legde die, met de streng bloedkoralen, op het tafelkastje. Dan ontdeed ze zich van de zwarte bovenkleeren en de beide gestreepte onderrokken. Dan de kousen nog. Ziezoo. Tenger als een kind stond ze nu in haar witkeperen onderrok en het hooggesloten nachtjak; de lange grijze vlechten hingen los over de smalle schouders neer. Nog even keek ze rond, blies dan de lamp uit en ging naar bed.
‘He, he, dat was een drokke dag weest. Je was er loof (moe) van.’ Wat lag ze nou mooi. Vooral nou je wiste dat je hier blijve kon. En zoo hartelijk as Jantje was...
De kachel gaf een knappend geluid; later nog eens. Toen was er enkel het tikken van de klok en de wat zware ademhaling van de oude vrouw.
De klok sloeg. Elf uur, twaalf uur, half een...
Toen werd het nog stiller in de kamer, want toen was er de klok alleen...
| |
Naschrift.
Ter nadere oriënteering in het werk van mevrouw J. Visser-Roosendaal diene het volgende:
De schrijfster werd geboren in 1899 te Binnenwijzend in West-Friesland als tweede dochter van een arbeidersgezin, waar ziekte en zorg zich thuis voelden. Bij de vraag naar een biographie deelde zij het volgende mede:
Mijn eerste groote verdriet was dan ook, dat mijn mooi wit konijn verkocht moest worden, om vader's klompen te betalen. Als kind van vier jaar werd ik naar de lagere school gestuurd en zeven jaar later (als elfjarige dus) moest ik mee verdienen, want meisjes hoefden niet verder te leeren, die trouwden tóch. Maar het schoolhoofd had mij de laatste maanden stevig ingeprent, dat ik lééren moest, àlles leeren moest, wat in mijn bereik kwam. En zoo begon ik als ‘manusje van alles’ in een ouderwetsche apotheek en bracht zijn lessen in praktijk. Vervolgens werd ik melkmeisje, dienstbode en later noodhulp voor iedereen. Intusschen bezocht ik eenigen tijd een handelsschool en leefde in Enkhuizen, waar we toen woonden, de jeugdstroomingen van dien tijd
| |
| |
mee als lid van de J.G.O.B. (jongeliedengeheelonthoudersbond). Later brachten verloving en huwelijk (in 1919) mijn leven in andere banen. Kort ma mijn huwelijk schreef ik een paar novellen; maar toen nam het groeiend gezin mij geheel in beslag, tot ik in 1934 den moed vond aan mijn eersten roman te beginnen. ‘De mensch wikt...’
Na dit debuut schreef mevrouw Visser-Roosendaal twee romans, getiteld ‘De Wachter’ en ‘In 't Laatste Kwartier’. Zij is aan nieuw werk bezig.
Haar werk speelt hoofdzakelijk in West-Friesland. Haar figuren zijn die uit het milieu, waaruit zij zelve stamt. Haar arbeid is opgevallen door de zachte bewogenheid, die om al haar personen en toestanden ligt verspreid. Onder de streekromans behooren die van haar wel tot de besten.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd