De Nieuwe Gids. Jaargang 54

[p. 394]

Chroniek der Poezie door Martien Beversluis.

Wanneer men tegenwoordig een huis bouwt, brengt de aannemer U catalogi met afbeeldingen van ramen, deuren, kozijnen, deurknoppen, kortom van alles, waar Uw toekomstig huis uit samengesteld wordt. Er was eenmaal een tijd, dat een dorpstimmermannetje een gecompliceerd kozijn uit de hand vervaardigde en uw deur, van eikenhout, naar eigen inzicht besneed en bebijtelde.

Eenmaal smeedde de smid de hengsels en kromde de deurknoppen op het aambeeld. Er was nog persoonlijkheid in den arbeid en bovenal liefde.

Heeft Engelman niet eens geschreven in de Maasbode, dat de groote ramp van Europa is, dat ‘behalve op het gebied van oorlogvoeren, demagogie en terrorisme’ het vak jammerlijk kapot is?

Ook in de kunst doet het triplex opgang, ook in de kunst verdwijnt het persoonlijke, het versiersel, de elegance en het élan. De stijl der modernste muziek en litteratuur is die van stalen meubels of omgebogen rijwielframes, de inhoud en het uiterlijk als die van een huis van gewapend beton, verbonden door glas. Op de groote kale vlakken is zelfs geen ruimte meer voor een familieportret.

Familieportret? Daarin doet men toch niet meer, evenmin als aan de familiebanden. Wij leven in een akelige, stijllooze wereld, verdeeld in groepen, die in leven en wereldbeschouwing wijd uit elkaar gaan. Neen, op het gebied der kunst is het niet anders. Duidelijk ziet men, dat de scheidingslijnen der verschillende groepeeringen dieper en meer verwijderd worden. Er is een deel der dichters, dat nog steeds verwijlt tusschen de bloemen, een ander deel, dat liever wandelt over de ‘steenen’ en een groot deel, dat hopeloos tusschen hen indwaalt, zonder richting en bestemming, zonder stijl, zonder eigen rythme... zonder emoties. Men kan tegen één der beide groepeeringen, die een uitgesproken richting voorstaan, stelling kiezen; men kan zich daaraan ergeren, men kan er door geroerd of geïnteresseerd worden, desnoods zich er mee vermaken.

Maar hoe moeten wij staan tegenover de triplex-kunst, de triplex-poëzie, die van honderdduizend wel aardig sluitende rijmen, die van dat vervelend

[p. 395]

twee bij vijf rythme, de dichtkunst, die alle fantasie heeft dichtgetimmerd met vervelende en altijd eendere beelden?

De Nederlandsche poëzie ziet er uit als een oude stad met een moderne randbebouwing, maar de oude binnenstad wordt gesloopt en de karakterlooze flats dringen steeds brutaler op.

‘Er is nog iets, zegt Engelman ergens (en ik ben het volkomen met hem eens), als aangeboren gave, adem der muze, of hoe men het noemen zal, eerbied voor het vak.’

Het is er nog, inderdaad. En het zal er blijven ook, hoezeer dit alles beklemd, overschreeuwd en bestookt wordt.

Nieuwe dichtbundels worden steeds weer aangevoerd, de poëzie heeft een nog steeds levendige markt. Maar zie niet naar haar stapelplaatsen.

Theo Oegema. De Stad en de Stilte. - Jacob van Campen, Amsterdam.

In de verzen van dezen Frieschen dichter, vroeger als stadsreporter aan een provinciaal dagblad verbonden, thans in Parijs wonende, zonder beroep, spiegelt zich merkwaardigerwijze de tweespalt, waarover ik hier even sprak, demonstreert zich de echtheid naast den schijn, het eikenhout naast het triplex, de stad naast de stilte. In zooverre is de titel prachtig gekozen. Laat ik dan voorop zeggen, dat ik zijn ‘stad’ criant vervelend vind en zijn ‘stilte’ beminnelijk.

Ik zal u op de verschillen wijzen. Wilt u een alledaagsch, mondain, zielloos lied lezen, dat noch satanisch, noch eenzaam en triste is - noch dronken, noch beschonken (wat is het verschil?) - dan presenteer ik u dit versje, dat niettemin de schoone titel draagt ‘Délire de l'imagination’.

Er is een gelaat
in den dag, die begint
op satanischen maat.
Wij dansten en dronken
En de straat is beschonken.

De straat was een zotheid
van kleuren en namen;
de duivel de godheid,
en de rest is reclame.

Armoedige luister -
Was god maar een meening?
Wat keert nog, dat heenging
in dit liederlijk duister?

Er is een gelaat
in den eenzamen wind;
in het trieste verraad
der lichten, die lonken.
En de straat is beschonken.

[p. 396]

De dag heeft al honderdmaal ‘een gelaat’ gehad in de poëzie na 1920 en dat alles in de straat er ‘bezopen’ uitziet, wisten wij ook reeds bij geschrifte. Theo heeft een alledaagsche kamer gehad in Leeuwarden; ze zag uit over het land en de linden, nu woont hij in een gewichtige Fransche straat en zijn kamer ziet nu als volgt:

Mijn uitgewoonde kamer te Parijs; de wekker
tikte den tijd kapot; de luide overlast
van radiocultuur...; het beeld van Douwes Dekker,
't vertrouwd bureau; mijn trots; de boekenkast...

ironische naargeestigheid van kale wanden,
vinnige schrijfmachine, oud en Oostersch doek,
de bleeke doodskop met een grijns om gele tanden,
en de onkuische divan in een hoek...

Veilig domein, de sfeer van studie en gedachten,
men schreef er verzen, pleegde plagiaat...

Hebt u, bij de binnenkomst in dit vertrek, niet een gevoel van banaliteit gekregen?

Ook volgen eenige verzen in het Fransch, die kortweg slecht zijn. Nooit kan een Hollandsch dichter een wezenlijk Fransch gedicht schrijven. Slechts dan wanneer hij denkt in die taal, maar Theo maakt taal, hij gebruikt Fransche woorden en dan nog onhandig. Men luistere:

On est chez soi

chacun a son plaisir -

lit son journal

et fait le vieux bonhomme;

on joue aux cartes

- est-ce bien quatre nous sommes? -

et prend son temps

son verre, sans avenir.

Zoo kan elk gymnasiast wel een Fransch gedicht in elkaar flansen:

Mais Théo, quel créme!

êtes vous un autre,

un apôtre

ou pas chez vous même?

Dan is er een akelig liedje op den dichter Paul Verlaine. Deze Verlaine wordt na zijn dood nog steeds vervolgd door liedekens over zijn drankzucht, zijn moeheid, zijn absinth-liefde. Wat laat Theo Verlaine doen?

[p. 397]

 

Er zwierf een mensch, die moe was

 

door de mist -

 

bezopen en van duivelen bezeten

 

de man, die sater was en symbolist

 

en door chagrijn en luës aangevreten.

 

enz.

Wie een dergelijke vizie op Verlaine heeft, zal zeker nooit diens ‘Sagesse’ hebben gelezen. Maar ook Van Gogh moet bezongen worden en Cezanne en Descartes (nota bene) en Pirandello's begrafenis. En in geen dezer verzen is een noodzaak, een doel, breekt liefde of verachting door. Het is matte beschrijvingskunst en dan nog zeer triviaal.

Als Oegema Parijzenaar is, moet hij natuurlijk Montparnasse bedichten. Maar hoe? Is er niets schooner en grootscher in Parijs te bezingen?

Ik zit - en staar wat voor me heen -

achter mijn glas

op het stikvol terras van een café

op Montparnasse

Pistaches. Cacahuètes!

De laatste twee woorden worden dan viermaal als climax en frappe aan het einde van elk couplet herhaald. Evengoed kan men zich droomen op den Hollandschen grond, in een Hollandsen hotelletje. Met evenveel recht kan ik dus zeggen:

Ik sta... en tuur wat voor me uit...

en wacht op pa, -

voor de ruiten van een hotel

naast C. en A.

Broodje met kaas! Ham!

Chocola!

Ik bedoel, ik voel geen drang achter deze dichterij, het is alles zoo eender en grauw en alledaagsch, zoo zonder liefde en vervoering. Het is triplexkunst!

Dalen wij echter uit deze stad naar de stilte. Dan valt ons direct op, dat de stad van Oegema maar van karton was, maar dat zijn eigenlijke aard dien is van dorpeling, van den zuiveren Frieschen jongen, die het te ver en te hoog zocht, terwijl het alles vlakbij lag. Reeds zijn vers ‘Terugkeer’ (blz. 29) is veel kalmer en natuurlijker. Vroeger was alles veel zuiverder en schooner, meent hij. En dat was het ook:

Wij woonden in een arm en eenzaam huis
- ver van de wereld - waar 't geruisch
der winden door de struiken stroomde.
Het lag er laag en vogelvrij verklaard
voor weer en wind, dicht aan de aarde
en dacht aan ouden tijd en droomde.

[p. 398]

Het is doodjammer, dat Oegema niet voelt, dat zijn eigenlijk talent op een geheel ander terrein ligt. Laat hij toch niet over Faust's verzoeking schrijven, over zelfmoordenaars, lommerdbazen, gekken en Indo's, laat hij niet meenen, dat het gekleed staat, om Parijs te kennen en Latijn te citeeren, maar laat hij denken aan wat vader eens ernstig zeide: ‘Teun, ga toch visschen!’

Klinkt het niet veel zuiverder, veel echter, dit pretentielooze gedicht van hem:

Dat stuk van ons leven, samen geloopen,
de wereld was wijd, de akker ligt open;
diepzinnig gebogen boven een sloot
een bevende knotwilg; een lijster floot.

Een windvlaag, die over de landen sloop en
plots viel in het zeil van de ranke boot -
Een tocht door de bosschen, de boomen dropen
van dauw. De hei tot den horizon rood...

Je slanke gestalte, omspeeld door verlangen,
en strak woei je jurk aan je lijf als een vlag. -
De blik van een vrouw kan de hemel omvangen
en het kleine geluk, dat ten voeten lag.

Het hart van een man houdt wat liefde gevangen
en wat zon van een jeugd, van een voorjaarsdag.

De laatste acht verzen van dit bundeltje (dat zijn inspiratie zoekt in de stad, en zelden in de stilte,) besluiten het hoopvol. Want het hierboven geciteerde, een goed vers, dat ik met meerderen kan bevestigen, doet mij tot de overtuiging komen, dat deze jonge dichter wel degelijk talent heeft, doch dit laat verstikken! Beter is het, dat hij voortaan ziet naar het dartelen en edele bewegen van water en wilgen, dan naar het houterig geklapper en zinloos geknik van cacahuètes.

Oegema kan zijn Frieschen aard niet verloochenen, gelukkig. Hij eindigt met een kleine ballade op Groote Pier. Dit vers, eenvoudig en ietwat koel aandoende, heeft desniettemin veel eigens en houdt een belofte in.

Oegema heeft voor alles zelfcritiek noodig, het besef, dat hij in de moderne stad een cacahuète wordt, maar in de stilte zichzelf, de gevoelige, zangerige dorpeling.