De Nieuwe Gids. Jaargang 54

[p. 372]

Consequentie's van een nationale filmproductie door Peter Verberne.

De meeste Hollanders weten niet, dat de laatste Holl. film ‘Morgen gaat het beter’ toch al minstens een vijf en veertig broertjes heeft. Hollandsche Film is voor velen nog een ‘jonge industrie’ en dit geldt dan tevens als verontschuldiging voor de vele te-kort-komingen, die het product vertoont. Zelfs het getal 45 zegt den leek nog niet veel. Bovendien denkt hij hoofdzakelijk in tijd. In Febr. 1934 ging de première van ‘de Jantjes’ en begon de Ned. industrie (de in 1932 verschenen film ‘Willem van Oranje’ wordt meestal - en terecht - buiten beschouwing gelaten) te werken, en dat is tenslotte pas vijf jaar geleden. Doch men vergeet, dat er in dien tijd landen waren, die heel wat betere successen boekten. Bovendien weet de vakman, dat een serie van 45 films lang genoeg is, om althans voldoende ervaring op te doen voor een, ten minste van goed vakmanschap getuigende, film. En juist daaraan ontbreekt het in ‘Morgen gaat het beter’ vaak op ontstellende wijze.

Zeker, er zijn eenige dingen, waarin vooruitgang te bespeuren is. De filmarchitect b.v. heeft eenige goede decors geleverd. De qualiteit van den toon, hoewel nog niet volmaakt, pleit voor de kunde van den geluids-ingenieur. Er waren individueele prestatie's onder de spelers - de huisknecht b.v. - maar deze kleinigheden maakten de rest niet goed. Een intensieve bespreking loont zich tenslotte niet; daarvoor is het incident ‘morgen gaat het beter’ te onbelangrijk. Het is voldoende, te

[p. 373]

wijzen op de slappe regie, de zeer primitieve dialoog, die gedragen wordt door een niet bepaald Hollandsche ‘gijn’ (- ‘ik herkende U niet zoo gauw.... een man ziet er in bed altijd heel anders uit dan op kantoor’ - gegier op het schellinkje) het onwaarschijnlijke gegeven, de tamelijk simplistische camera-techniek; het moge den gemiddelden leek nogal aardig toeschijnen, voor den vakman is de film eenvoudig slecht.

Maar, zal men zich dan afvragen, waarom dan al die drukte voor een dergelijk onbenullig iets? Een film - wat is tenslotte een film? Er komen er zoo veel uit, dat een slechte, zelfs al is het een Hollandsche, tenslotte niet zoo veel beteekent!

Deze opmerking ware juist, indien niet zoo veel mogelijkheden juist in de film zaten, en indien deze mogelijkheden niet juist in de z.g. Hollandsche industrie schromelijk verwaarloosd werden. Op de eerste plaats bestaat er filmkunst. De filmkunst is in staat, een schoonheids-sensatie op te wekken op een, alleen haar eigen, manier, n.l. door het bewerkstelligen van rhytmisch gecomponeerde beweging. Filmkunst is visueel en dynamisch. Dat de film tegenwoordig hoofdzakelijk vanuit een industrieël oogpunt beschouwd wordt als een vermaaks-object met een ruime winst-marge, doet aan deze waarheid niets af. Het drukt alleen Filmkunst als zoodanig naar het gebied der theorie; op zijn best maakt het er een historisch feit van. En juist dit artistieke element was bezig, zich vóór 1934 veelbelovend te ontplooien onder de handen en door de oogen van echte Hollanders. Men denke slechts aan mannen als Joris Ivens, Jan Hin, Koelinga, Nijenhoff, e.a. Doch deze ontluikende bloei werd krachtig onderdrukt, toen het in 1933 een groep van emigranten gelukte, de leiding te krijgen in een grootsch opgezette productie. Tot nog toe waren alle experimenten gebeurd op particulier initiatief, en dus op tamelijk bescheiden schaal. Doch in 1933 werd in Duitschland opruiming gehouden onder politiek verdachte, voor het meerendeel links georiënteerde, elementen. Onder deze bevond zich ook een aantal cineasten. De besten hiervan vonden spoedig een plaatsje in de overige productie-centra: Parijs, Weenen, Praag, Londen, Barcelona ja, zelfs Hollywood. Het residu echter kwam hier terecht. Met gejuich werden deze ‘groote deskundigen’ hier

[p. 374]

ontvangen: eindelijk een mogelijkheid, ook hier de zaak grootscheeps aan te pakken. Er werd direct geld gevonden, er werden ateliers geïnstalleerd, en de grootmeesters beloofden in interviews, onze nationale talenten als assistenten te nemen en hun de noodige ervaring bij te brengen, die hen in staat zou stellen, weldra zelfstandig op te treden.

Hiervan is tot heden niets terecht gekomen. Wat er van de jongere Nederlandsche cineasten een contract kreeg, werd aangesteld als zooveelste assistent, zonder eenige kans, wat voor invloed dan ook op den gang van zaken uit te oefenen. De leidende functies bleven in handen der buitenlanders en zijn het practisch nog (als bijzonderheid zij hier vermeld, dat in de eerste 28 films van de 149 leidende functies - regie, camera, productie, dirigent en geluidsingenieur - er 106 = 71% in handen van buitenlanders waren. Deze toestand bestaat vrijwel ongewijzigd tot op den huidigen dag). Wel werden er door eenige zelfstandige groepen eenige films gemaakt, maar het wantrouwen van het kapitaal, veroorzaakt door de manipulaties der bovengenoemde producenten, maakte hier spoedig een einde aan. Toch is het merkwaardig, dat de beste Nederlandsche films - ‘Dood water’, ‘De reis van de K 18’, ‘De ballade van den hoogen Hoed’ - juist door dergelijke onafhankelijke groepen gemaakt zijn! Later werd aan deze mogelijkheid, tot iets goeds te komen, zelfs radicaal een eind gemaakt, doordat de Ned. Bioscoop Bond, die hier te lande ook in productiezaken het laatste woord heeft, het gewenscht acht, geen verdere producenten op de markt toe te laten. Het gevolg is dan ook, dat thans de geheele productie in handen is van buitenlanders, die nu niet bepaald over enorme begaafdheden beschikken, en noch cultureel, noch artistiek op een zeer hoog peil staan.

Dit is op de eerste plaats natuurlijk te bejammeren vanaf een kunstzinnig standpunt. Maar wij zijn in de tegenwoordige tijden de raarste capriolen gewend van hen, die zich onder de bescherming der Muzen geplaatst hebben. Op zoo goed als ieder gebied toonen de volgelingen dezer bevallige godinnen zich hare bescherming volkomen onwaardig. Het betaamt dus zeker beoefenaren van de jongste kunstuiting, een bescheiden stil-

[p. 375]

zwijgen te bewaren, en zoo bitter als het is in een land, wat zich kunstzinnig te zijn pretendeert, een en ander in een privé-pruilhoek te overdenken. (Minder onschuldig is een andere zijde van dit vraagstuk.

Direct na haar artistieke roeping kent de film een cultureel-paedagogische roeping. En deze gaat ons volk aan. Door haar enorme verbreiding en populariteit is de film een machtige factor geworden in het volksleven. Het oude spreekwoord ‘woorden wekken, voorbeelden trekken’ heeft in de film een onverwachte bevestiging gevonden. Het zien oefent een machtigen invloed uit. Tot de massa dringen beelden veel beter door dan woorden. Ook al heeft het abstracte denken ten tijde van Plato zijn intrede gedaan in het denkproces van den mensch, daarom is het nog geen gemeengoed der massa. Juist het beeld ‘spreekt’. Het wekt wenschen op naar analoge eigen ervaringen. De groote industrie heeft dit spoedig aangevoeld. Doch het ging haar niet om verheffing van het niveau der massa, niet om opvoeding en wat dies meer zij. Het ging om dividend. Dit kon alleen verkregen worden, door te speculeeren op de lagere instincten van de massa: sensualiteit, erotiek, sensatie-zucht, ontevredenheid met eigen bestaansmiddelen, zucht naar luxe. In het gunstigste geval door een sentimenteele flirt met het eigen kleinburgerlijke milieu.

Niet overal heerschen deze toestanden. In Duitschland b.v. is het voorschrift, dat bij iedere voorstelling een cultuurfilm vertoond moet worden. De overige landen maken trouwens naast veel rommel ook wel eens wat goeds, ontleend aan eigen groote figuren, nationale industrieën en wat dies meer zij. Bij onze nationale emigranten-industrie niets van dat alles. Behalve in Pygmalion (waarbij aangeteekend dient te worden, dat het in sterke mate een naverfilming was van de Duitsche versie) een ontstellend gemis aan cultureel niveau. Om van paedagogisch niveau maar niet te spreken! En toch, biedt onze geschiedenis niet tal van feiten en persoonlijkheden, die zelfs tot een nuchteren Hollander spreken en hem tot voorbeeld kunnen dienen! Hebben wij geen luchtvaart en scheepvaart, geen havenbedrijven, geen strijd tegen de zee, geen industrieën, geen natuurschoon genoeg, waaruit met volle handen de

[p. 376]

motieven geschept kunnen worden? Stof in overvloed! Hebben wij geen eigen dichters, in staat, om ficties te geven, mocht de werkelijkheid nog geen materiaal genoeg leveren?

Het schijnt van niet - men neemt tenminste zijn toevlucht tot een derderangsch Deensch auteur, (die nota bene in het Duitsch schrijft. Soms genaturaliseerd??) Het wordt tijd, dat hier een eind aan komt. Wij moeten een echte, een eigen nationale productie krijgen. Dat kan. En dat moet. Pogingen in die richting schijnen een kans op succes te hebben, ondanks de vele moeilijkheden en tegenwerking, die ermee gepaard gaan. En iedere landsman moet dit streven steunen, zooveel het in zijn macht ligt. Zijn wij eenmaal zoover, dat wij over een groep beschikken, in staat, goeden vakmansarbeid te leveren, dan zullen de artistieke prestaties ook niet op zich laten wachten. Er zijn genoeg begaafde jongeren, die, na eenige practische ervaring, in staat zullen blijken, iets goeds tot stand te brengen. En dan ook kunnen wij ervan verzekerd zijn, dat een en ander in nationalen zin geschieden zal. Tot zoo lang geduld. Maar laat dan ook tot zoolang een ieder tenminste in passieven zin mee werken, door a-nationale wanproducten niet te gaan zien. Slechts op deze wijze kan ons land ervan bevrijd raken.