De Nieuwe Gids. Jaargang 54

[p. 681]

Sprookjes door Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe.

Er zijn kinderboeken, die iedereen kent, die iedereen als kind in zijn bezit heeft gehad, die voortleven van geslacht op geslacht, die even klassiek geworden zijn, even goed onsterfelijke standaardwerken kunnen worden genoemd, als de grootste meesterwerken der wereldliteratuur.

Onder deze onvergankelijke schatten nemen de sprookjes van Andersen wel een der eerste plaatsen in, maar daarnaast onmiddellijk: Alice's avonturen in wonderland door Lewis Carroll.

Bij millioenen en millioenen is dit boek, dat in 1865 verscheen, in den loop der tijden verkocht, en in alle mogelijke talen is het vertaald tot in het Esperanto toe: Alicia in mirlando.

Het wonderbare in de figuur van Lewis Carroll is, dat hij gedoubleerd was met den professor in de.... wiskunde: Reverend Charles Lutwidge Dodgson, zijn eigenlijke naam, maar de professorzelf zou niets liever hebben gewild, dan geheel afgescheiden te zijn van zijn alter ego en hij probeerde dan ook, maar tevergeefs, om in den catalogus van de Bodleian Library op twee plaatsen en niet op één te verschijnen. Evenwel, het behoeft geen betoog, dat Lewis Carroll, toen hij Alice schreef, veel hulp heeft gehad aan professor Dodgson!

De avonturen van Alice werden op een buitenpartijtje door hem verteld aan drie kleine meisjes; de hoofdpersoon uit het verhaal heette in werkelijkheid Alice Liddell, later mevrouw A.P. Hargreaves, geboren in 1856, dus toen het boek verscheen, was zij negen jaar oud.

Ongetwijfeld was een der oorzaken van het ontstaan dezer avonturen zijn heimwee naar kinderlijkheid en geestelijke onschuld,

[p. 682]

wat Lewis Carroll zijn heele leven heeft gehanteerd. Gewoonlijk veroorzaakt een dergelijk heimwee, dat men gaat schrijven met vochtige oogen en dat men niet gemakkelijk aan overdrijving en sentimentaliteit ontkomt. Hier evenwel was professor Dodgson altijd bij de hand, om daar een stokje voor te steken, en deze hield zijn zielsbroeder Lewis altijd in het rechte spoor. De nonsens van Lewis Carroll is daardoor nergens volstrekt absurd, integendeel, zij is van een onweerstaanbaren humor en hier en daar van een geniale geestigheid (als bijvoorbeeld in den glimlach zonder kat). Men zou kunnen zeggen: hij toont ons altijd de reëele wereld, - deze evenwel op haar kop gezien. De onverbiddelijke logica der dingen kwelde hem vaak; hij ontsnapte dan naar het wonderland van het sprookje en van den droom.... beschreef, wat hij daar in zijn verbeelding aanschouwde, hetgeen hem de onvergankelijke liefde en dankbaarheid van de eene generatie na de andere verzekerde.

Through the looking glass, ofschoon het nooit de vogue verwierf van Alice, bezit echter vele voortreffelijke qualiteiten; de vondst, waarop dit sprookje is gebaseerd, is alreeds van een geniale vindingrijkheid; Alice, die op den schoorsteenmantel klimt, en daar door heen gaat, zoodat zij terecht komt in het land achter den spiegel. Daar ontmoet zij allerlei bekenden uit haar kinderleven: Tweedledee and Tweedleum; Humpty Dumpty, dien onze kinderen kennen uit het raadsel:

Witje, Witje zat op 't hek,
Witje, Witje brak zijn nek,
Er is geen paard en er is geen man,
Die Witje, Witje meer maken kan.

Vertaling van:

Humpty Dumpty sat on the wall,
Humpty Dumpty did a great fall,
And all the King's horses and all the Kings men
Could not make Humpty Dumpty safe and sound again.

De oplossing is: een ei.

[p. 683]

(Ik herinner hier even, hoe pathetisch Florence Montgomery dit versje te pas brengt in haar Misunderstood).

De honderdste verjaardag van Lewis Caroll werd in 1932 in Engeland bijna tot een nationalen feestdag gemaakt. (Dit zou niet mogelijk geweest zijn met professor Dodgson, maar Lewis Carroll kent nu eenmaal iedereen.)

Hij heeft ook den teekenaar John Tenniel, die vroeger weinig bekendheid genoot, met zich mede onsterfelijk gemaakt.

Het boek werd gelezen, herlezen, stuk gelezen, zoodat een goed bewaard exemplaar van den eersten druk een groote zeldzaamheid is, en twee gave exemplaren werden in 1931 voor f 30.000 verkocht, en het origineele handschrift, slechts 92 blz. groot, met de oorspronkelijke illustraties, ging naar Amerika, waar Dr. Rosenbach, de hoogste prijs, ooit voor een manuscript bebetaald, ervoor gaf: f 180.000....

De heer Dodgson was een groot vriend van de familie Liddell, en bracht vele uren met de drie meisjes: Lorina, Edith en Alice door. De kinderen hielden dolveel van hem, en hij vermaakte hen op de wandelingen met allerlei verhalen. Op een middag vertelde hij hun Alice's Adventures Underground (later Alice's Adventures in Elfland, nog later en definitief Alice's Adventures in Wonderland). Charles Dodgson's schreef de geschiedenis op, en een vriend van hem, George Macdonald, was er zóó door bekoord, dat hij er een uitgever voor zochtt, dien hij vond in Macmillan.

Alice Liddell kreeg het eerste exemplaar van het boek; het tweede werd aan Prinses Beatrix gezonden, de jongste dochter van Koningin Victoria, die naar aanleiding van Alice alle andere werken van Lewis Carroll bestelde, - oneindig verbaasd, om te bemerken, dat deze bestonden uit mathematische verhandelingen! evenals de auteur zelf niet weinig verwonderd was te ervaren, dat Alice hem elk jaar een aanzienlijk bedrag deed ontvangen.

Op den Zondag na Carroll's dood preekte Professor Sandays over hem en zeide:

The world will think of Lewis Carroll as one who opened out a new vein in literature, a new and delightful vein, which added at once mirth and refinement to life....

[p. 684]

Het allermoeilijkste als men voor kinderen wil schrijven, is iets absoluut spontaans en origineels te geven en een volstrekte vereischte is ook: een goede karakteristiek, - onmisbaar in first class literatuur voor kinderen. Aan beide fundamenteele voorwaarden voldoet Alice in Wonderland.

Hoe reageert het moderne kind op Alice? Er zijn vele boeken daarna verschenen, die ook zeer in den smaak zijn gevallen, maar Alice in Wonderland is onvergetelijk en onvergankelijk. Op welken leeftijd dit werk aan kinderen in handen kan worden gegeven, hangt voor het grootste deel van de ouders af. Vertellen zij er het een en ander bij en leggen zij hier en daar iets uit, dan kan men het al heel vroeg doen, maar lezen de kinderen het boek zèlf, dan zullen zij er zich eerst op acht- of negen- of tienjarigen leeftijd dol mee amuseeren, heel goed begrijpende, dat alles maar een droom is.

De heele atmosfeer, de voorstelling van dieren, menschen en toestanden is absoluut uit een kinderlijken geest gezien, en dat is all part of Carroll's magic.

In de Preface voor de 86.000ste oplage van Alice zegt Lewis Carroll, dat hem vaak naar de oplossing is gevraagd van het raadsel, dat de Hoedenmaker opgaf, tijdens de gedenkwaardige theepartij, en dat aldus luidt:

Why is a raven like a writing desk!

Hij zegt, dat hij er zelf erg over heeft moeten denken, en ten slotte tot deze verklaring kwam:

Because it can produce a few notes, though they are very flat, and it is never put with the wrong end in front.

Maar zegt hij, het lijkt me veel waarschijnlijker, dat:

.... the Riddle, as originally invented, had no answer at all.

Ontelbare malen heeft men geprobeerd, nieuwe illustraties te geven bij Alice, en ik heb er verschillende van gezien, die evenwel nooit Tenniel's, nu eenmaal in ons geheugen geprente, type nabij kwam en ook nooit een succes zijn gebleken. Nu echter is er een

[p. 685]

editie verschenen, waarvan de teekeningen mijns inziens de oorspronkelijke illustraties uitstekend aequivaleeren, namelijk de uitgave van de firma G.B. van Goor Zonen te 's-Gravenhage, die verlucht is door Rie Cramer. Wij kunnen het eens wezen met deze ontwerpen, omdat zij ontstaan zijn uit den verbeeldingsrijken geest eener begrijpende, meevoelende, realistisch-fantastische kunstenares. Deze vissionnaire teekeningen zijn verrukkelijk om ze te bekijken en nog eens te bekijken; sommigen zijn als schilderijtjes, die een sprookjesachtige werkelijkheid tot een levende bestaanbaarheid intensifieeren. Rie Cramer's Alice is een verrassend geschenk, waarvoor èn ouders èn kinderen blijvend dankbaar zullen zijn.

Ook de nieuwe vertaling van mevr. M.C. van Oven - var Doorn doèt het goed. Gemakkelijk is haar taak niet geweest, want Carroll's Engelsch is zoo subtiel en zoo karakteristiek, dat het heel dikwijls op een heel fijne nuance aankomt, om zijn bedoelingen geheel tot hun recht te laten komen of ze volmaakt te bederven. Men moet nooit vergeten, dat deze droom bestemd is voor Engelsche kinderen, en dat slechts deze onmiddellijk verschillende toespelingen op geijkte uitdrukkingen, op kinderversjes, enz. begrijpen. Daarom deed mevrouw Van Oven bijvoorbeeld verstandig om steeds eenvoudig te spreken van den hoedenmaker, waar in het Engelsch staat: The mad hatter. In Engeland verstaat iedereen het gezegde as mad as a hatter, omdat ook iedereen weet, dat deze qualificatie afkomstig is van een hoedenmaker in Birmingham, die de gewoonte had elken dag een schaal geld gereed te zetten bij zijn deur, voor de bedelaars, zich verbeeldende, dat elk van hen slechts een gedeelte nemen zou. De griffioen is het heraldische dier, dat met den leeuw het Engelsche wapen vasthoudt. De geheele episode van het kaartspel wordt in den droom van het Engelsche kind veroorzaakt door het alom bekende versje:

The Queen of hearts had made some tarts,

welke taartjes gestolen worden door den knave of hearts, hartenboer.

En nu is dit het buitengewoon curieuse, dat er een zeer oud Vlaamsch versje bestaat, dat aldus luidt:

[p. 686]

 

Erten vrouwe (hartenvrouw)

 

Zat in de schauwe,

 

Bakte koeken en taarten;

 

't Was op Sinte Maarten.

 

 

 

Erten zot (hartenboer)

 

Sprong uit z'n kot,

 

Pakte taarten en pimperpot.

Het was door een toeval, dat ik dit liedje ontdekte. Alweer een nieuw voorbeeld, hoe dergelijke versjes rondgaan onder het volk van verschillende landen, zonder dat iemand de oorspronkelijke herkomst kent.)

Ik kan niet anders dan deze uitgave ten warmste aanbevelen, die ook uiterlijk zoo smaakvol en artistiek is verzorgd, als wij het gewend zijn van de firma G.B. van Goor.