De Nieuwe Gids. Jaargang 54

[p. 241]

De cyclothymische persoonlijkheid van Claude Debussy geb. 26 augustus 1862 door André Schillings.

Het was omtrent één uur in den namiddag van den 25sten Maart 1918, dat de krachten Claude Debussy geheel begaven. Ze waren bijna dagelijks zwakker geworden twee jaar lang, nadat een chirurgisch ingrijpen den Dood verhinderd had toe te slaan, toen de zieke een paroxysme van pijnen doorstond.

Hij sloot de oogen. Kort en bijna onmerkbaar schokte zijn lichaam nu en dan, wanneer het kanongebulder zich deed hooren in de verte. Het was als een hulde, die den langen strijd van den kunstenaar tegen den dood étappegewijs vergezelde.

Zijn mooie lange handen hadden het laken vastgegrepen als zochten ze steun voor een wijle nog bij het naderend wegglijden in den bodemloozen afgrond.

Het daglicht kwijnde.

Geen beweging was er meer op zijn gelaat, welk dat van een droomenlooze geleek, gelijk zijn handen die waren van iemand, die in gepeinzen verzonken was.

Tot tien uur zag men hem zoo liggen.

Toen bemerkte een van de aanwezigen, meer nabij komend, dat hij dood was.

Het leven had hem verlaten, zonder dat hij zelf zich er over verbaasd had en anderen het hadden gemerkt.

[p. 242]

Twee jaar had hij geleefd en gewerkt, als het hem eenigszins mogelijk was, met de zekere wetenschap, dat hij veroordeeld was.

Die wetenschap had hem niet overwonnen, al was zijn moedeloosheid bij wijl zeer groot geweest, meer te wijten aan zijn zekerheid dan aan zijn lichamelijk lijden. Hij had zich de luxe kunnen veroorloven het te ontgaan, al stierf hij even arm als hij bij zijn geboorte was.

Er tusschen lag een tijd, waarin hij tamelijk wel aan de eischen van zijn overgevoelige kunstenaarsnatuur had kunnen voldoen, en wel zonder overmatigen arbeid of verkrachting van zijne buitengewoon beperkte genialiteit.

Claude Debussy was puur musicus.

Zijn geheele zijn was muziek.

Hij was zelf daarvan volkomen verzekerd.

En dat verklaart het beste, maar eigenlijk ook alleen zijn houding tegenover het werk van andere kunstenaars en niet in de laatste plaats ten opzichte van zijn eigen werk.

Gaf iemand eenige op- of aanmerking ten beste, onveranderlijk antwoordde hij: ‘dat is me om het even!’

Ik geloof niet, dat er veel toonkunstenaars zijn, in wier werk men minder ‘groei’ vindt. Hij heeft zich eigenlijk niet ontwikkeld. Hij componeerde van meet af aan slechts, wanneer hij geïnspireerd werd.

Het is een de direct hem omringende menschheid hoogelijk eerend feit, dat hij zóó heeft kunnen arbeiden.

Zijn werk is nooit maakwerk geweest en in de lessen, welke hij gaf, al had hij weinig aanleg en lust om te onderwijzen, kon hij zich zelf zijn.

Hij had er eene onweerstaanbare behoefte aan het te wezen, en niet slechts in zijn musicale scheppingen.

Ook in het alledaagsche leven solde hij niet met zich zelf.

In die geaardheid ligt de tragedie van zijn leven.

Hij was eenzaam en droevig.

Iedere poging om zich te bevrijden is uit den aard der zaak vergeefsch geweest.

Zijn eerste vrouw Lily Texier, met wie hij in 1899 na een coup de foudre in het huwelijk trad, en evenmin zijn tweede, die hij in 1904 trouwde, vermochten door haar aanwezigheid, waarop

[p. 243]

hij toch zeer gesteld was, zijn kunstenaarlijke eenzaamheid te verdrijven.

Zijn uitgezochte vriendenkring kon het evenmin.

Een onbegrensde behoefte aan rust om zich dwong hem ze te koesteren.

Hij haatte alle geluid, dat dissonant was en zelfs kinderen schrikten hem af en boezemden hem geen liefde in, omdat hun stemmen schel zijn.

Toch was hij voor het dochtertje, uit zijn tweede huwelijk geboren, een allergevoeligste vader. Men mag zelfs aanemen. dat hij haar lief had.

In 1906 droeg hij Chouchou (Claude, Claudette) ‘Children's Corner’ op met teedere verontschuldiging voor de moeielijkheid van de stukken, welke de bundel inhield.

Het kind interesseerde hem, die niet van kinderen hield, en op aandoenlijke wijze volgde hij haar opgang in het leven.

Haar gelaat was uit het zijne gesneden en hij was er fier op.

‘Maar op wien anders wil men toch, dat zij lijkt, bon Dieu?’ zei hij, wanneer het werd opgemerkt.

Zij had ook den aanleg voor het pianospel met hem gemeen en liet zich zijn manier van spelen inenten.

Claudette interpreteerde Chopin op haar tiende jaar volgens eene traditie, die Madame Monté de Fleurville haar vader had doen kennen en welke stamde van den Poolschen Meester zelf.

Een zwevende, lichte, bedwongen aanslag.

Als niemand zou Claudette de traditie voortzetten en aan een later geslacht het echte spel van Chopin zuiver doen kennen.

Zij overleefde haar vader nauwelijks.

Claudette overleed reeds vijftien maanden na hem den 14den Juli 1919.

Er is geen levensongeval te noemen, dat hem welsprekend met woorden maakte. Hij was een zwijger. De muziek was zijn taal.

Doch alles wat hij er in zegde was gewetensvol, aan alle bestaande en door hem zelf bedachte normen getoetst.

Is het om over te verwonderen, dat Madame Emma Debussy opmerkt den meester slechts één keer overvloedig te hebben hooren praten! Het was op den avond, dat ze hem de eerste maal ontmoette.

[p. 244]

Wanneer hij zich met componeeren bezig hield vooral, was elke stoornis hem een ware plaag.

Had hij iets te zeggen, hij schreef korte eigenaardige briefjes aan zijn vrouw.

Zonder menschenhater te zijn en zijn omgeving af te stooten, had hij iets ongemakkelijks tegenover een vreemd gezicht.

Het geleek wel of het hem vrees inboezemde.

Hij is immer schuchter geweest als een kind.

Zijn wezen bestond uit twee persoonlijkheden: zijn alledaagsche, gewoon menschelijke: aarzelend, onrustig; de andere, musicaal en in hooge mate dichterlijk.

Opmerkelijk is wel, dat hij hoegenaamd geen behoefte had aan godsdienst.

Zijn atheïsme was natuurlijk. Het berustte niet op een grondslag, hecht door studie en redeneering.

Het leven was ongenadig.

Men gevoelt in zoo'n uiting de geloofsbelijdenis van een gemartelde, die zich niet door de Hoop en het Vertrouwen leiden laat.

Maar was hij niet geloovig, hij was wonderbaarlijk bijgeloovig.

Een bijna primitief instinct waarschuwde hem tegen personen en dingen, waarvan hij soms op grappige wijze de booze invloeden trachtte te bezweren, door bij voorbeeld een ijzeren voorwerp aan te raken.

Daarom droeg hij steeds een stok met grooten ijzeren punt bij zich. Die redde hem uit den nood, indien geen hek, deur of wagenwiel binnen het bereik van zijn hand was.

En bezorgd stak hij hem toe aan degeen, die hem toevallig vergezelde, opdat ook van hem het kwaad zou geweerd blijven.

Hij gevoelde hevig den angst voor de even- en onevenheid der dagen.

Volstrekt verzekerd, dat zijn werk dat van vele anderen overtrof, kende hij toch te goed de machten van het Toeval om te gelooven, de smeder van zijn eigen kans en geluk te kunnen zijn.

Het stemde hem fatalistisch.

Afwachten was de boodschap. Het tijdstip, door het Toeval voorzien en bepaald, liet zich niet verhaasten.

[p. 245]

Alles was onzeker. Het succes was als een Tantaluskwelling en geleek op de vrucht, die dicht bij den mond kwam en tergend omhoog wipte: op het water, dat wegvloeide, als het de dorstige lippen nauwelijks bevochtigde.

Zoo zie ik den staat van zijn ziel tusschen twee perioden van activiteit.

Geraakte hij in den kunstenaarsroes, dan rees een wereld met andere verschieten om hem.

Het sterkst gevoelt men het bij het luisteren naar zijn onovertreflijke compositie de Zee.

Alleen Willem Kloos is wellicht in dichterlijke contemplatie van de zee met hem op één lijn te stellen.

Debussy en Kloos hebben het wonder gewrocht, de zee tot eene alle zintuigen aandoende werkelijkheid te maken.

Er zijn tal van geleerden en kunstenaars, die blinken van wat ze hun Persoonlijkheid noemen.

Ze trachten hun gewoonheid te verdoezelen om toch maar vooral hun persoonlijkheid te doen uitschijnen.

Is die drang wellicht toe te schrijven aan het onbewuste gevoel, dat ze juist persoonlijkheid missen!

Dringt men in het leven van een genie als Debussy door, men komt er toe het te gelooven.

Hij beschouwt zich als een mensch, niet beter noch slechter dan de anderen.

In niets is hij banaal en hij weet het zelf niet. Alles wat hij doet, zegt en schrijft, draagt den stempel van eene te gelijk teedere en geweldige persoonlijkheid. Hij geeft er zich geen rekenschap van.

De dichter droomt en ziet.

De mensch leeft en wacht.

Hij is evenwichtig als een heilige en in de war toch soms als wie bang is voor het onweer en het beven van de aarde.

Vol goedmoedige ironie kenschetst hij zijn kijk op menschen en dingen, valt plotseling uit met Voltairiaansche spot en haat.

Maar door alles heen klinkt zijn stem: ‘Menschen, vrouw en kind, vrienden en vijanden, laat me in 's hemels naam met rust. Ik werk voor U, ik lijd voor U, ik sterf voor U, laat me er dat ten minste van hebben, dat jullie eeuwig lawaai me niet bereikt.’

[p. 246]

Ik ben er zeker van, dat hij er bij gedacht heeft: ‘Want daardoor loopt alles verkeerd en raak jullie zelf in de war.’

Zooals ik reeds opmerkte, werd het werk van Claude Debussy tijdens zijn leven gewaardeerd en bewonderd.

De oorlog stelde paal en perk aan zijn levensbewegingen.

Het viel hem moeielijk zich paal en perk te laten stellen, daar hij erg graag luxe-uitgaven deed. Ze vormen een contrast met wat hij besteedde voor het noodzakelijke, want veel behoeften had hij niet, tenzij aan tabak en thee.

Die waren hem onmisbaar.

Ontweek hij de gezelschappen eenigszins om aan die behoefte naar welgevallen te kunnen voldoen of was ze in hem ontstaan juist, omdat hij zoo weinig maatschappelijk was!

Het is niet onwaarschijnlijk, dat het voldoen er aan voor zijn physiek weerstandsvermogen en zijn stemmingen ongunstig is geweest.

Maar welke kunstenaar bekommert zich om zoo iets?

Debussy was anders dan zijn medemenschen, leefde anders en componeerde....

Stellig heeft hij op zijn terrein het hoogste bereikt dat te bereiken was en de toekomstige geslachten zullen hem dankbaar daarom prijzen.