De Nieuwe Gids. Jaargang 54

[p. 116]

Les chiens aboient et la caravane passe... door H.C. Schmitz.

Aanvankelijk was de redactie der Nieuwe Gids besloten niet in te gaan op de vele verdachtmakingen en insinuaties, die gedurende de laatste maanden in de pers hebben gecirculeerd in verband met de redactie-verandering.

Ook leent dit speciale werkloosheid-nummer zich nauwelijks voor opname van een afstraffing der litteraire roddelaars.

Anderzijds is het zeer wel gemotiveerd bij de uitgave van dit nummer nogmaals nadrukkelijk te laten uitkomen, dat wij geen enkel politiek stokpaardje berijden.

Wat zouden de heeren van de litteraire camarilla verrukt zijn, wanneer ze zoo iets bij ons konden ontdekken! Want ondanks alle insinuaties heeft nog niemad een artikel uit ons blad, of zelfs een deel daarvan, kunnen citeeren, waar uit iets dergelijks bleek.

En toch gaat men lustig voort.

Hoe belachelijk klein de mentaliteit van deze litteraire roddelaars is moge blijken uit de jammerlijke opmerkingen, die (dr.) M(enno) t(er) B(raak) plaatste in het Oudjaarsavondnummer van Het Vaderland:

‘Over het nieuwe gezicht van De Nieuwe Gids zullen wij niet nogmaals uitweiden; een Tachtigersorgaan, dat zich plotseling voorziet van een Zwart Front-masker, blijft een heterogeen ding. Hélène Swarth staat zusterlijk naast (dr.) Alfred Haighton, Louis Knuvelder geeft den theoretischen toon aan naast Martien Beversluis' poëzie en Jeanne Kloos'

[p. 117]

gezellige babbeltje. George Kettman Jr., den jongen leeuw, zien wij hier ook tot ons genoegen verschijnen. Het gezelschap is compleet. Op naar 1939, naar een beteren wereld in het teeken van den lictorenbundel! Wij zijn zoo bekrompen om er anders over te denken, maar dat is niet erg, zoolang wij nog in een democratisch land leven.
M.t.B.’

Kan het erbarmelijker? Zelfs een gymnasiast zou zich voor dergelijken incoherenten onzin schamen.

‘Het nieuwe gezicht van De Nieuwe Gids.... een Tachtigersorgaan, dat zich voorziet van een Zwart Front-masker.... Louis Knuvelder geeft den theoretischen toon aan.... Op naar 1939 in het teeken van den lictorenbundel! Wij zijn zoo bekrompen er anders over te denken, maar het is niet zoo erg zoolang wij nog in een democratisch land leven....’

Wat is dit voor waanzin!

Wij nemen op M.t.B.'s gezag gaarne aan, dat hij bekrompen is en wij weten, dat hij letterlijk over alles, anders denkt. Maar hoe wil hij in 's hemelsnaam over een lictorenbundel ‘anders denken’?

* _* *

Ook de Maasbode heeft het over gezichten en verzekert ons in een letterkundigen terugblik, dat het afgeloopen jaar zonder ‘aangezicht’ was. Dit klinkt spookachtig, doet denken aan de ‘Invisible Man’.

Overigens meent de Maasbode het niet kwaad. Slechts trof ons het zinnetje, dat er ‘Op het gebeid van de tijdschriften geen noemenswaardig nieuws te vermelden was of het moest zijn, dat de Nieuwe Gids, na het overlijden van Kloos, moeilijkheden ondervond.’

Dit zijn bewoordingen, die men vaak bij beursberichten of nieuws uit Wallstreet kan aantreffen. Maar lieve Maasbode wat bedoeld U eigenlijk met die moeilijkheden? Ons is daarvan niets bekend. Nu ja, onze vroegere medewerker, de heer Maurits Wagenvoort, heeft gegild als een mager speenvarken, toen de redactie - met zijn nadrukkelijke toestemming - een paar

[p. 118]

woorden in zijn Buitenlandsch Overzicht heeft moeten veranderen, om hem blunders te besparen. En een deel der pers heeft schijnheilig met hem mee gejammerd, zonder er ook maar eenigermate aan te denken, het audi alteram partem toe te passen en maakte er een relletje van, waarbij aan een, der redacteuren zelfs verweten werd, dat hij een sausvlek op zijn jas had. De sausvlek en Maurits Wagenvoort zijn inmiddels verwijderd, maar dat kan men toch geen moeilijkheden noemen. Intusschen danken wij de Maasbode hartelijk voor haar liefdevolle belangstelling.

* _* *

En nu we toch schrijven over het peil, dergenen, die ons met hun verdachtmakingen trachtten te treffen, denken wij onwillekeurig aan den heer Jan Greshoff, die ons eenige maanden geleden op soortgelijke fraaiigheden heeft getracteerd. Ook deze ridder zonder vrees of blaam zit gewoonlijk zeer hoog te paard.

Dit neemt niet weg, dat wij in het December-nummer van den Gulden Winckel een artikel aantroffen van den heer R. Bylstra, dat aan duidelijkheid weinig te wenschen overlaat. We vinden het zelfs zoo vermakelijk, dat we het geheele artikel hieronder citeeren:

In het Hollandsche Weekblad van 12 November 1938 schrijft Greshoff over Jacob Hiegentlich, naar aanleiding van dien boek ‘Schipbreuk te Luik’:

‘Ik herinner mij van dezen schrijver een anecdote, welke hem in volkomen gebrek aan scrupules kenmerkt. Eenige jaren geleden uitte hij in een weekblad aan het adres van een van zijn vakgenooten een ernstige beschuldiging, een der ergste welke men bedenken kan. Toen de getroffene bij de redactie heftig protesteerde, volgde na eenige tijd bericht, dat.... de heer Hiegentlich zich vergist had, het aangehaalde betrof.... en toen kwam er de naam van een ander inmiddels overleden dichter. De heer Hiegentlich vond zulk een vergissing zoo gewoon, dat hij er zelfs niet aan dacht zich te verontschuldigen.

Zooals hij hier verschijnt, verschijnt hij ook in zijn boek: gewetenloos’.

In het weergeven van de betreffende anecdote heeft Greshoff

[p. 119]

een kleinigheid vergeten, n.l. den naam van het slachtoffer en deze was Greshoff. Hij werd zes jaar geleden door Hiegentlich, naar aanleiding van een slechts met ff. geteekende critiek, beschuldigd van anti-semitisme.

Het is niet onze gewoonte te grasduinen in particuliere correspondentie, maar in dit geval is de ‘anecdote plus conclusies’ zoodanig verteld, dat wij gaarne gebruik maken van de door den heer Hiegentlich beschikbaar gestelde ‘stukken’, volgens welke deze laatste zich meent te kunnen rechtvaardigen.

De heer Greshoff schrijft 12 November 1938: ‘De heer Hiegentlich vond zulk een vergissing zoo gewoon, dat hij er zelfs niet aan dacht zich te verontschuldigen’.

De heer Greshoff schreef 24 November 1932: ‘Hooggeachte Heer Hiegentlich. Na Uw brief twijfel ik geen seconde meer aan Uw goede trouw. De leugenaar wordt dus geschrapt. Maar u is slordig. Dit wordt vooral pijnlijk, wanneer U Greshoff met.... (naam van den werkelijken schrijver van het door Hiegentlich aangevallen artikel) verwart, wanneer u boos bent!’ En verder: ‘Met de collegiale raad om uw kopie nog eens goed over te lezen voor u ze wegzendt, reik ik u, sans rancune, de hand. Gaarne uw J. Greshoff.’

Wij kunnen uit deze correspondentie slechts één conclusie vormen: n.l. dat Hiegentlich wèl zijn verontschuldigingen heeft aangeboden, dat Greshoff deze heeft aanvaard, en dat hij beloofde op de gemaakte vergissing niet terug te komen. Sans rancune! was de term. Wij constateeren, dat Greshoff een merkwaardige opvatting omtrent zulk een afspraak huldigt.

Naar aanleiding van een brief, die Mr. J. Hiegentlich aan Greshoff schreef, als protest tegen de door Greshoff vertelde ‘anecdote’ in het Hollandsche Weekblad schrijft de laatste op 20 November 1938: ‘Laten wij aannemen, dat ieder mensch, dus ook uw cliënt kan falen. Maar dan had hij, toen hij zijn schandelijke fout bemerkte, alles in het werk moeten stellen om die goed te maken. Niets van dit al. Hij nam zelfs niet de moeite mij een briefje ter verontschuldiging te schrijven.’ En verder: ‘Uw cliënt lastert en toont zich laf, wanneer hij op zijn vingers getikt wordt. Wanneer ik te goeder trouw (welke ik uit het verloop der quaestie van uw cliënt niet aan kan nemen) een vakgenoot ten

[p. 120]

onrechte beschuldigd had, zou ik niet weten wat ik moest doen om het goed te maken. Het nalaten hiervan karakteriseert uw cliënt.’

Conclusie: Greshoff heeft vergeten, dat Hiegentlich persoonlijk met hem over deze kwestie gecorrespondeerd heeft, weet niets meer van zijn ‘sans rancune’ af, kortom, bewijst in dit geval wel zeer kort van memorie te zijn. Maar hij geeft ten minste zelf aan, wat hij zou doen, indien hij zich eens vergist mocht hebben.

Mr. J. Hiegentlich maakt hem in zijn brief van 22 November j.l. opmerkzaam op zijn vergissing en frischt zijn geheugen wat op.

De heer Greshoff beantwoordt deze brief 25 November 1938:

‘Op het punt om op reis te gaan haast ik mij Uw brief te beantwoorden. Er is door Uw uiteenzetting een geheel ander licht op de zaak gekomen, maar geheel één verklaren met Uw opvatting kan ik mij nog niet. Door mijn brief, welke U citeert en waarvan ik het bestaan totaal vergeten was, is deze oude geschiedenis volkomen afgesloten en ik zal er met niet één woord meer op terugkomen. Wanneer ik mij de juiste toedracht der zaken herinnerd had, zou ik de ‘anecdote’ zeker niet aangehaald hebben.’

‘De positie is nu zoo. Ik maak mijn volledige verontschuldiging voor het oprakelen van een historie, welke door mijn brief definitief afgedaan had moeten blijven. De schuld ligt hier bij mijn geheugen, dat mij in de steek liet.

Verder verklaar ik hierbij, dat de term gewetenloos voor mij nooit een andere dan litteraire beteekenis gehad heeft en dat iedere andere interpretatie in strijd is met mijn bedoelingen.

Ik heb dit laatste in het Hollandsen Weekblad meegedeeld.’

Wij verwachten nu van Greshoff, den voorvechter der eerlijke openhartigheid, een ruiterlijke verontschuldiging. De rectificatie in het Hollandsen Weekblad van 26 November 1938 luidt echter als volgt:

‘De heer Jacob Hiegentlich heeft aanstoot genomen aan de term “gewetenloos”, welke ik in verband met zijn schrijverij gebruikte. Ten onrechte - wanneer men, gelijk algemeen te doen gebruikelijk is van een kunstenaarsgeweten spreekt, is het slechts mogelijk de volledige tegenstelling tot dit begrip met “geweten-

[p. 121]

loos aan te duiden. Wie een ander woord weet, mag het zeggen. Dat sluit geenszins uit, dat de heer H. in het dagelijksch leven en in de uitoefening van zijn functies de meest scrupuleuze man kan zijn.

Ik had het slechts over den schrijver, kèn alleen den schrijver en het woord is dus ook uitsluitend aan het adres van den schrijver bedoeld.”

Wij zullen hier niet twisten over het woord ‘gewetenloos’ en of men dit woord, dat een zeer speciale beteekenis heeft, ten opzichte van een college mag toepassen, zelfs al schrijft hij ‘zulk een baarlijke nonsens in een zoo slonzig en groezelig taaltje’, maar Greshoff draait hier: als men eerst de bekende ‘anecdote’ vertelt en er dan op laat volgen: ‘Zooals hij hier verschijnt, verschijnt hij ook in zijn boek: gewetenloos’, dan is deze ‘rectificatie’ totaal onvoldoende.

Wij kunnen dus dan ten aanzien van zijn houding slechts zijn eigen woorden toepassen: Greshoff lastert en toont zich laf, wanneer hij op zijn vingers getikt wordt. Wanneer ik te goeder trouw (welke ik uit het verloop der kwestie van Greshoff aan wil nemen) een vakgenoot ten onrechte beschuldigd had, zou ik niet weten wat ik moest doen om het goed te maken. Het nalaten hiervan karakteriseert Greshoff.

Nog gaf Mr. Hiegentlich den heer Greshoff de kans zich in dezen te gedragen zooals dat behoort. Hij schrijft op 27 November 1938: ‘In het Hollandsen Weekblad van 26-11-'38, pag. 23 komt onder de rubriek “Financiën” een stukje voor over mijn cliënt Hiegentlich. Ik neem niet aan, dat ik dit als antwoord op mijn laatste schrijven moet beschouwen, waar uit dit misplaatste, weinig ter zake doende en ontwijkende artikeltje rechtschapenheid noch loyaliteit blijken. Uw fout is hiermede niet goed gemaakt, evenmin de door U aangerichte schade hersteld.’

Greshoff antwoordt 29 November 1938: ‘Het is mij niet duidelijk wat U wenscht. Er bestond, volgens u, kans dat het door mij gebruikte woord verkeerd begrepen werd. Het eenige wat mij te doen stond was elk misverstand uit te sluiten door de quaestie op het litteraire terrein terug te brengen. Ik maak u er op attent dat de notitie precies de kern der zaak raakt, precies op het doel afgaat en daardoor het eenige juiste antwoord mijner-

[p. 122]

zijds is. Ik ben niet van plan mij in mijn kritische terminologie te laten beknotten door de overgevoeligheden van Uw cliënt. Wij leven in Nederland nog niet in een tijdperk van cencuur, waar Uw cliënt wellicht naar verlangt, maar ik niet.’

De laatste uitdrukking is wat vreemd: immers het is Greshoff, die in zijn critiek op Hiegentlicht op 12 November 1938 de verzuchting slaakt: ‘Er zijn van die pijnlijke oogenblikken, waarin de hartstochtelijke minnaar der vrijheid naar een censor begint te hunkeren, bij voorbeeld onder het lezen van een boek van Jacob Hiegentlich.’

Wij nemen nog steeds aan, dat Greshoff te goeder trouw is, wij zullen weer gelooven, dat hij weer vergeten is, wat hij een week of drie geleden geschreven heeft, zooals hij vergat, dat Hiegentlich hem zijn verontschuldigingen had aangeboden en vergat, dat hij, indien hij zich vergist zou hebben niet zou weten wat hij moest doen om het goed te maken. Maar dan moeten wij toch constateeren, dat zijn vergeetachtigheid grenst aan datgene, wat hij litteraire gewetenloosheid gelieft te noemen.

Wat het oordeel van dergelijke ‘vergeetachtige’ lieden waard is, moge de lezer zelf beoordeelen.

In Extra Tijding 1938, No. 2, van N.V. Querido, Uitg. Mij., schreef de heer Greshoff:

‘Elk “nutteloos” boek, dat verkocht wordt, moeten wij als een overwinning beschouwen’ en weer verderop lezen wij in het zelfde artikel: ‘Ik ben in staat boeken te koopen in een taal, die ik niet machtig ben’!

De heer Greshoff blijkt tot zeer veel dingen in staat te zijn. Overigens hadden wij hem reeds lang van dergelijke vreemdsoortige neigingen verdacht, maar, om met den heer ter Braak te spreken, zoolang hij in een democratisch land leeft, vinden wij het óók niet erg.

Wij wenschen alle belangstellenden van dit genre een genoeglijk Nieuw Jaar, vol haarkloverijen en litteraire kibbelpartijtjes en den heer ter Braak in het bijzonder, dat hij deze zal neerschrijven in een taal, die hij wel machtig is....