De Nieuwe Gids. Jaargang 54

[p. 50]

Werkloosheid door Mr. Dr. L.F.H. Regout, Voorzitter der Limburgsche R.-K. Werkgevers-Vereeniging te Maastricht.

Men moet tegenover het werkloosheidsprobleem stelling nemen, niet uitsluitend aan de hand van economische berekeningen, maar ook met een warm hart.

Over de juiste omvang van de werkloosheid is ons land reeds heel wat geschreven. Tot een nauwkeurige berekening van het aantal als arbeidsgeschikt te beschouwen werkloozen, stelt de officieele statistiek door verschillende oorzaken niet in staat. Zooveel leert ze wel, dat er in de laatste twee jaren eene niet onbelangrijke verbetering intrad, seizoensinvloeden brachten telkens voorbijgaande verlichting en ook is plaatselijk de toestand zeer verschillend.

Het aantal vrouwen speelt bij deze statistische opgave een zeer ondergeschikte rol; lettend op het tekort aan vrouwelijk personeel is er hier uit het oogpunt van werkloosheid van eenig probleem zelfs wel nauwelijks sprake.

Volle aandacht valt dus op het mannelijk deel onzer werkloozen. De statistiek met het noodige voorbehoud aanvaardend, achten wij de waarheid dicht benaderd, wanneer men stelt, dat in ons land thans rond tien procent van onze valide mannelijke arbeidskrachten, jeugdigen en volwassenen, het geheele of grootste deel van het jaar onbenut blijft. Dit teekent den ernst van den toestand, vooral uit het oogpunt van bedreiging van onze volkskracht.

[p. 51]

Hoe ernstig het vraagstuk voor ons land ook zij, toch rechtvaardigt naar onze overtuiging niets de opvatting, dat er eigenlijk niet veel tegen te doen ware. Voor defaitisme is hier geen plaats. Gelijk overal elders, werd ook in Nederland het economische leven in de laatste decennia overrompeld door een reeks ingrijpende wijzigingen, waaraan het zich nog lang niet heeft weten aan te passen. Alles kwam vrijwel ter zelfder tijd: de geweldige technische ontwikkeling van de naoorlogsche jaren met haar arbeidsbesparing, de industrialisatie van de Oostersche landen, het stopzetten der vooroorlogsche emigratie, de emancipatie van de vrouw, die in ruime mate de plaats van den man in het bedrijfsleven innam.

Het is bij dit alles naast de geheel gewijzigde economische constellatie van ons land ten opzichte van de nabuurlanden, nog een open vraag, langs welken weg het bedrijfsleven ten onzent de thans ongebruikte werkkrachten weer eenmaal zal kunnen opnemen.

In de opvattingen, welke ten dien aanzien heerschen, zijn er afgezien van degenen, die er zich al bij meenen te moeten neerleggen, dat wij bij den stand van de moderne techniek in lengte van dagen met de werkloosheidsplaag zullen blijven opgescheept, vooral drie groepen te onderscheiden.

Een eerste groep meent, onder den invloed van de vrije krachten der maatschappij in den toekomst een zoodanige verruiming van afzet en daarmede een zoodanige productievergrooting te mogen verwachten, dat het surplus aan arbeid aldus weer automatisch wordt opgenomen. Anderen verwachten een herstel, dank zij blijvende, vèrgaande Staatsbemoeiïng. Een derde groep ten slotte meent, dat de werkloosheid hier te lande vooral door de groote bevolkingstoename veroorzaakt is en dat dienovereenkomstig geboortebeperking uitkomst bieden zal.

Om tusschen deze tegengestelde opvattingen een afdoende uitspraak te doen, diende men eigenlijk over de gave van de profetie te beschikken!

Waar wij echter onzerzijds het minste beducht voor zijn, is de invloed van de bevolkingsgroei op de werkloosheid. Reeds de historie toont veeleer het tegendeel van die gevreesde schadelijke

[p. 52]

uitwerking aan. Ware het anders, hoezeer zou dan de 19e eeuw door de werkloosheid moeten zijn bedreigd geweest. De behoeften van een opgroeiend geslacht bleken nog steeds de sterkste prikkel voor economische ontwikkeling.

Voor het overige wil het ons voorkomen, dat de waarheid in het midden ligt.

Zelfs de pessimisten, die wij boven aan het woord lieten, kunnen in zooverre gelijk hebben, dat arbeidsbesparing in den toekomst nog tot vergaande consequenties ten aanzien van de arbeidsverdeeling voeren kan. Maar op de eerste plaats zullen de vrije economische krachten - hetgeen nog niet zijn ongebonden, mag ik het zeggen ongeordende krachten - hand in hand dienen te gaan met een Staatsbemoeiïng, die blijvend wel heel wat grooter zal zijn, dan wij zulks in het verleden gewend waren. Evenmin als naar onze meening het spel der vrije economische krachten afdoende uitkomst brengen kan, evenmin hebben wij vertrouwen in een panacee, zij het op monetair gebied of op het gebied der behoefteregeling, welke den Staat ten dienste zou staan, om het bedrijfsleven op vol emplooi te brengen en te houden.

Maar in geval de opneming van de beschikbare arbeid op den duur niet op andere wijze te bereiken ware, dan zien wij als sluitpost een blijvende ‘uitsmering’ - het is geen fraai woord, maar duidelijk! - met behulp van vervroegde pensioneering, latere tewerkstelling, verkorting van arbeid, het doen verrichten tenslotte door jongens of mannen van arbeid, die tot dusverre meer tot de vrouwelijke beroepen gerekend werd of hoe dan ook tot dusverre door vrouwen werd verricht.

Terwijl deze laatste soort maatregelen vaak als meer voorbijgaande of secundaire maatregelen worden beschouwd, zouden wij ze niet minder als sluitstuk willen zien, nadat andere pogingen faalden. Op enkele dier maatregelen komen wij aanstonds nog terug.

Bij onze voorgaande beschouwing hadden wij het oog op een naar den toekomst verschoven tijdstip, waarin geacht kan worden een nieuwen evenwichtstoestand te zijn ingetreden. Voordien hebben wij echter te doen met een overgangstijd, die voor het probleem, dat ons bezig houdt, niet minder onze aandacht vraagt.

[p. 53]

Hoe het ook later moge gaan, zeker is het dat juist in dezen overgangstijd aan de staatsbemoeiïng een zeer belangrijke rol dient te worden toebedacht.

Nadat de bestrijding van de werkloosheid tot voor korten tijd in hoofdzaak gericht is geweest op verzachting van de gevolgen, heeft de huidige Regeering te recht het probleem in de kern aangevat, t.w. de bestrijding van de werkloosheid zelf.

In verband met dit laatste zijn onlangs uit de keuken van het Departement van Sociale Zaken een tweetal plannen te voorschijn gekomen. Wij bedoelen het plan Westhoff en daarnaast de latere tewerkstelling in fabrieken van jeugdige mannelijke en vrouwelijke arbeiders.

Het plan Westhoff, een werkverschaffingsplan in grooten stijl, draagt het stempel van overgangsmaatregel ten volle, al zijn hiermede een ruim aantal jaren gemoeid. De tweede soort maatregelen dragen het karakter van overgangsmaatregel slechts ten deele. In het bijzonder voor wat betreft de leeftijdsverschuiving voor vrouwelijke arbeidskrachten - naar men weet ligt het in de bedoeling, dat meisjes slechts zouden mogen worden te werk gesteld na het bereiken van den 16 jarigen leeftijd, thans ligt de grens bij 14 jaar - wekt het den indruk, dat de Minister van Sociale Zaken hieraan een duurzaam karakter wenscht te geven. Hoe het ook zij, wij meenen, dat voor het gezamenlijk uitbrengen van beiderlei maatregelen goede gronden aanwezig zijn en dat in deze combinatie een zeer krachtig middel tot bestrijding der huidige werkloosheid gelegen is.

Terwijl de wenschelijkheid van de invoering op ruime schaal van openbare werken, heden ten dage wel nauwelijks meer verdediging behoeft, valt te voorzien, dat tegen de invoering van de tweede soort maatregelen, van de zijde van de industrie heel wat bedenkingen zullen rijzen.

Ongetwijfeld zullen uit de verschuivingen van de leeftijdgrens voor jongens van één jaar, voor meisjes van twee jaren, voor de industrie niet geringe moeilijkheden voortkomen. Zelfs zoo ernstige moeilijkheden, dat naar wij vreezen een zeer geleidelijke doorvoering onvermijdelijk zal blijken, hetgeen de uitwerking van de maatregel natuurlijk verzwakt.

Meer in het bijzonder betreft dit de gedachte leeftijdsver-

[p. 54]

schuiving voor vrouwelijke arbeiders, die in de praktijk wel op de grootste bezwaren dreigt te stuiten, maar die tevens in sociaal opzicht ongetwijfeld het beste gefundeerd is. In zooverre de gezegde voorziening de tendenz heeft en dat heeft zij zeker, om de fabrieksarbeid voor vrouwen in zijn geheel aanzienlijk te beperken, valt dit louter sociaal bezien slechts toe te juichen. Laten wij eerlijk zijn, hoe moeilijk wij ons velerlei fabrieksarbeid zonder de hulp van vrouwen ook kunnen denken, eigenlijk is en blijft een toekomstige huisvrouw en moeder in de fabriek, zelfs onder voor haar gunstige omstandigheden, slecht op haar plaats; haar latere kennis als huisvrouw is als regel hoogst gebrekkig. Ook het ernstige tekort aan dienstboden wijst in de richting: de vrouw zooveel mogelijk uit de fabriek.

Wel lijkt de vraag gewettigd, of aan een algemeen verbod tot het aannemen van meisjes beneden 16 jaar, niet zouden dienen vooraf te gaan enkele andere maatregelen, als algeheel wettelijk verbod van fabrieksarbeid voor de gehuwde vrouw (die anders in veel grooter omvang dan thans, toch weer de plaats der geweerde jeugdige krachten zou dreigen te bezetten), benevens een verbod van vrouwenarbeid voor alle zoodanige werkzaamheden, die zich door aard of omgeving het minst daartoe leenen.

Hoe ingrijpend inmiddels in het bijzonder de beperking van vrouwenarbeid voor vele industrietakken ook moge zijn, mede in verband met de vragen, die ten aanzien van loonhoogte rijzen, toch zouden wij voor deze en andere voorgestelde maatregelen ter bestrijding van de werkloosheidsplaag, het aannemen van een milde houding willen bepleiten. Welke richting men ook uit wil, om het euvel daadwerkelijk te bestrijden, steeds stoot men op bergen moeilijkheden, hetgeen slechts gecompenseerd kan worden, gelijk wij elders al eens de gelegenheid hadden op te merken, door bergen van goede wil. Wie is er, die er nog aan kan twijfelen, dat zonder zeker radicalisme, ook wij bedachtzame Nederlanders het in deze tijden niet meer kunnen stellen!

Op de kracht, die in de goede wil gelegen is, zouden wij nog even den nadruk willen leggen. Het karakter van dit niet economische tijdschrift moge mij daarbij veroorloven, mij tot slot nog even te begeven buiten het eigenlijke kader eener economische verhandeling.

[p. 55]

Het valt niet zoo zwaar, over velerlei desiderata met overtuiging te praten, maar er zijn als regel slechts betrekkelijk weinigen, op wier schouders de onmiddellijke gevolgen in volle druk komen te rusten. En bij de bestrijding der werkloosheid staan de leiders van het bedrijfsleven nu eenmaal in het eerste gelid.

Naast veel, dat afstoot, kan van onze Oostelijke buren één ding zonder voorbehoud worden overgenomen: de leuze Gemeinnutz vor Eigennutz. Wij treden niet noch in gindsche toepassing dier leuze, noch in de beginselen, waaruit zij is opgebouwd. Maar is het op zich zelf geen heerlijke gedachte, dat aan ieder zijn bijzondere gaven en invloed geschonken zijn ten algemeene nutte, dat wij allen als organen eener gemeenschap, eendrachtig voor elkander moeten zorgen? Die gedachte is niet nieuw, want ze stamt reeds van Paulus.

Ik wil dan eindigen met de woorden, waarmede ik deze bijdrage aanving.

Kerstmis 1938.