De Nieuwe Gids. Jaargang 53

[p. 595]

Letterkundige curiositeiten I.

Emily Brontë en... Louis Parensell.

Sinds ik in het jaar 1935, den vijftigsten jaargang van ‘De Nieuwe Gids’, mijn studie over de drie gezusters Brontë, Charlotte, Emily en Anne, voleindigde, zijn er al weer verschillende boeken over dit belangwekkende gezin verschenen.

Het was May Sinclair, de schrijfster van, mijns inziens, een der beste en meest-begrijpende boeken over dit onderwerp, die met een half-verwijtende intensiteit vroeg: ‘whether this long-suffering family would ever be allowed to lie quiet.’

‘Well, Miss May Sinclair’, kwam het, toen ik haar werk las, al in mij op, ‘this is not very likely.’

En de toekomst heeft mij gelijk gegeven!

Ten eerste, en ik heb dit altijd in die natie gewaardeerd, zijn de Engelschen onverbrekelijk trouw aan hunne klassieken, waardoor het mogelijk is, dat er telkens nieuwe uitgaven over hen verschijnen, en ten tweede is de familie Brontë hoogst interessant; zij heeft iets onverklaarbaars, geheimzinnigs, dat de geesten bezig houdt, hen prikkelt, en hen doet zoeken naar de oplossing van een raadsel, die niet te vinden is, en waarvoor zij dan hun verbeelding in werking kunnen stellen om ons fantastische verklaringen op te dringen.

Het mysterieuse in de Brontë's is: Hoe kwam het genie in deze eenvoudige menschen, die ver van de wereld, ja, als het ware in een andere wereld leefden, en uit wier afkomst zich ook in geen enkel opzicht dit wonder laat verklaren.

En dan is er nòg een omstandigheid, die ongeduldig maakt en ongedurig, omdat men er maar niet achter komen kan: heeft Emily, met haar intens, hartstochtelijk binnenleven, ooit de liefde gekend, en, zoo ja, wie was dan het ‘voorwerp’ daarvan??

Twee boeken zagen daaromtrent wederom het licht, die zich met dit vraagstuk occupeeren: The Miracle of Haworth, A Brontë Study by W. Bertram White, en: The Life and eager death of Emily Brontë, a Biography, by Virginia Moore... en dan ver-

[p. 596]

scheen er nog: Divide the desolation, een roman over de Brontë's.

Men moet er zich feitelijk over verwonderen, dat nog nooit eerder iemand op de gedachte is gekomen, een vie romancée van deze personen te schrijven, die toch het geheele letterlievende publiek interesseeren; maar ware het meer gebeurd, dan zouden we waarschijnlijk ook veel banaals onder de oogen hebben gekregen, terwijl deze unieke roman in zijn soort een meesterstuk moet worden genoemd.

Om een dergelijk boek aan te durven moet men wel veel zelfvertrouwen en een groote intuïtie bezitten. Na twee jaar van ingespannen studie ondernam miss Macfarlane haar taak, waaraan zij bijna twaalf maanden werkzaam was. Het schrijven van dit boek, zegt zijzelve, was voor mij ‘a passionate necessity.’ Om te beginnen las en herlas zij alles, wat ooit over de Brontë's verschenen was; sinds haar kinderjaren had zij zich al voor hen geïnteresseerd. Vooral in Emily stelde zij het grootste belang. Er was zoo weinig over haar bekend, en zij was zoo absoluut bizonder. Miss Macfarlane begon haar boek in Maart 1935 en voleindigde het in Januari 1936. In een brief aan haar uitgever zegt zij:

‘As I wrote I began also to understand why no novel of the Brontë's had been written before. For though I was thoroughly familiar with Brontë history and legend, though I felt I knew mij characters almost as well as I knew myself, though I had my plot worked out to my own satisfaction, I grew more and more humble and as I worked with my material, I was terribly afraid that I would “over” or “under” write it; I doubted that I was capable of doing the Brontë's justice. I wrote my novel three times and at the fourth copying forced myself to consider it “finished.”’

Emily is de centrale figuur van dezen roman, en, door den geest en het temperament van Emily heen, zien wij de andere leden van dit ‘brilliant, tempestuous’ gezin. Charlotte, iet of wat conventioneel, schrijfster van dat óók iet of wat conventioneele boek Jane Eyre; (haar Villette is oneindig veel beter, veel dieper, veel oorspronkelijker, veel aangijpender; deze roman wordt dan ook tegenwoordig erkend haar allerbeste te zijn); Anne, zacht, vriendelijk, huiselijk, stil van aard; en Branwell, de jongen met het vulkanisch karakter, door het huis en de omstandigheden schietend als een

[p. 597]

meteoor. Verwonderlijk levendig stelt de schrijfster ons het familieleven voor oogen van een eeuw geleden, schildert zij ons de Yorkshire moors, de pastorie, Branwell in het dorpscafé, de zusters bij de lamp in de zitkamer, proza en poëzie opteekenend in hun notitieboekjes... de opvoeding der vier kinderen en hun vermaken, plichten en uitspanningen. Interessant is het leven beschreven van Emily op de school te Law Hill, waar haar de geschiedenis werd verteld, die zij later uitwerkte in Wuthering Heights. Dan krijgen we de periode te Brussel, en Charlotte's liefde voor haar leeraar, Mr. Héger, en Branwell's romantische avonturen en zijn verslaafdheid aan verdoovende middelen.

Miss Macfarlane toont aan, hoe Branwell het voornemen opvatte om, op het gegeven, dat hij van Emily had vernomen, een roman te schrijven, en hoe de eerste zin daarvan luidde:

‘Mr. Heathcliff and I are such a suitable pair to divide the desolation between us.’ (Miss Macfarlane koos als titel voor haar boek Divide the desolation).

Een paar weken werkten Emily en haar broeder tezamen aan het verhaal; toen scheidde Branwell er mee uit en Emily zette het voort op haar eigen wijze.

Deze Brontë-roman is een heel, heel mooi boek, en men kan zich absoluut voorstellen, dat alles zich zóó zou hebben kunnen toegedragen en dat de personen zóó kunnen hebben gevoeld, gedacht.

* _* *

Het was ook May Sinclair, die er absoluut tegen protesteerde Emily een minnaar te geven, ofschoon men dat met alle geweld wil doen.

In dit nieuwe boek, geschreven door een evenzeer ingewijde als toegewijde: W. Bertram White, kan de auteur het ook met geen mogelijkheid laten. In dit geval is het natuurlijk weer Weightman, aan wien Emily haar liefde heet te hebben gewijd. Wie wil, kan immer en immers uit Emily's gedichten alles opmaken, wat hij wenscht!

Mary Crosbie, ook een ‘Brontë-devotee’, zegt evenwel (en heeft zij geen gelijk?):

‘It is necessary to have an individual object for a passion so wide, so much a part of sky and earth as Emily Brontë's Its

[p. 598]

root may be sexual, but it is so much the essence of creative energy and too-short life, that it may never need or find the usual outlet. Charlotte, I think, knew human passion. Emily's derived from titans and gods.’

* _* *

Laat ik direct zeggen, dat de nieuwste aanwinst in de Brontë-literatuur: The life and eager death of Emily Brontë, door Virginia Moore, ook al heeft men eindeloos veel Brontë-literatuur achter den rug, zich aangenaam laat lezen, en dat het boek ons nergens verveelt, hoewel wij, uit den aard der zaak, eigenlijk alles al weten wat er in staat, en ondanks het feit, dat, hetgeen we niet weten en wat niets zijn dan fantasieën, ontsproten aan het wel wat al te wild-verbeeldingsrijke brein van Virginia Moore, ons wel eens hevig verbaast, ja, eigenlijk gezegd irriteert.

De schrijfster wil en zal er een verklaring van geven, hoe Emily zóó kwam te leven en te sterven, als zij leefde en stierf.

Bezeten door een zinderenden innerlijken hartstocht, maar dezen hartstocht beheerscht door het krachtigst zelfbedwang, leefde Emily een bijna uitsluitend innerlijk leven. Zij was gesloten, stug en had aan zichzelve genoeg; zij zocht geen aansluiting bij anderen... maar, vraagt de wereld (zelfs de letterkundige wereld!) was dat wel normaal? was er niet iets verborgens in haar leven? een geheim? dat wèl de moeite van het navorschen waard zou zijn?

En met gretige, onbescheiden nieuwsgierigheid vorscht en wroet men in het donkere zielsverborgene, en voèlt de indiscretie, de onkieschheid van dit bestreven niet...

Arme Emily. Die zich met zulk een dappere, ontembare onbewuste drift verdedigde tegen elke inmenging van buiten. Arme Emily, - óók onderworpen aan het noodlot van hen, ‘die nicht sterben dürfen’....

Virginia Moore zoekt en zoekt met een ijver, een betere zaak waardig, naar Emily's mysterie. Zij gaat zelfs zóó ver om te insinueeren, dat Emily wel eens een... tegennatuurlijken aard kan hebben gehad, en zij meent dit óók alweer uit Emily's verzen te kunnen bewijzen!

Maar als deze zienswijze niet voldoende aannemelijk is, dan heeft miss Moore nog een ander koord op haar boog.

[p. 599]

Er is een vers van Emily, dat begint:

‘I knew not 't was so dire a crime
To say the word adieu...’

Dit vers wordt in miss Moore's boek in facsimilé gereproduceerd, en onder den titel: ‘J. Brenzaida to A.S.’ (men weet, hoe de meisjes Brontë fantasieën maakten en die tegelijk belééfden, met personen en toestanden uit zelf-verzonnen landen: ‘Gondal’ en ‘Angria’) staan een paar woorden, die Virginia Moore zoo boud is te lezen als:

‘Louis Parensell’,

terwijl zij er, evenzeer fantastisch, bij voegt:

‘It is headed “J. Brenzaida to A.S.”, but this doubtless means no more than that she (Emily) twisted the Gondal legend so as to contain this new emotion of her own.’

Als men maar durft. Indien het niet zoo lachwekkend ware, zou het tragisch zijn! Vooral omdat... ‘Louis Parensell’ een geforceerde, gefantaseerde lezing is van:

‘Love's Farewell’.

Dit Love's Farewell staat er zóó duidelijk, dat men niet weet, waarover zich meer te verbazen: over de onnoozelheid van Virginia Moore, die alles op het spel zet om een nieuwe ontdekking te doen, die het publiek reusachtig zal epateeren, òf over een verregaande brutaliteit.

En dus, ondanks de vindingrijkheid van Virginia Moore, blijft het geheim van de ‘mystic Emily’, ‘this proud, frail, indomitable woman’, ‘who lived emotionnally and died tragically’, nog altijd geheim.

Och, dat men haar eindelijk en ten langen leste in vrede mocht laten rusten...

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe.

(Mijn bedoeling is in de December-aflevering nog een kleine reeks Letterkundige Curiositeiten te laten volgen, om in den volgenden jaargang een essay te publiceeren over de bekende schrijfster Jane Austin.)